مانورهای رادیکال برای رجعت به عالم سیاست

فرشاد گلزاری

مقتدی صدر را همگان به خطابه‌های تند و آتشینش می‌شناسند و برخی دیگر او را شخصی می‌دانند که یکباره با سوپرایزهای سیاسی، معادلات را در کسری از ثانیه دستخوش تغییر می‌کند.

بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران حوزه عراق به نوعی صدر را همانند یک ماهی پر جنب و جوش تحلیل می‌کنند که حتی اگر آن را از آب بگیریم، با تقلاهای متعدد و پیاپی در نهایت به آب برمی‌گردد. به طور کلی تمام نظرات و متونی که به عنوان گزارش یا برآوردهای سیاسی در مورد مقتدی صدر منتشر می‌شود، حامل این پیام است که گوش او از اساس بدهکار هیچ موعظه یا هشداری نیست و فقط تصمیم شخصی خود را پیش می‌برد.

نمونه این رفتار را بارها و بارها از صدر مشاهده کرده‌ایم. به عنوان مثال در نوامبر 2021 میلادی و زمانی که انتخابات سراسری در عراق برگزار شد، نتایجی که از صندوق‌های رأی بیرون آمد گویای پیروزی بی چون و چرای جریان صدر بود و این طیف سیاسی توانست 73 کرسی پارلمان عراق را نصیب خود کند.

همان‌موقع صدر پشت تریبون قرار گرفت و در نشست خبری خود اعلام کرد که او پیروز بلامنازع این دور از رقابت‌ها است و ظرف چندین هفته برای ائتلاف‌سازی با سایر جریانات شیعی عراق و در نهایت انتخاب نخست‌وزیر اقدام خواهد کرد.

تمام تحلیلگران به این سخنان صدر خندیدند، چراکه می‌دانستند نه تنها احزاب در صحنه سیاسی عراق به این راحتی با یکدیگر کیک قدرت را تقسیم نمی‌کنند، بلکه معتقد بودند که صدر به دلیل آنکه دست بالا را دارد بدن تردید یک بلوای سیاسی برپا می‌کند. این تحلیل کاملاً درست بود، چراکه جریان صدر هر روز یک بهانه یا درخواست جدید را برای تامین منافع خود مطرح می‌کرد و این روند به جایی رسید که اختلاف‌ها بالا گرفت.

این مدل از تضاد منافع به جایی رسید که صدری‌ها در گام اول پارلمان را به تسخیر خود درآوردند و در گام دوم چادرهای خود را مقابل دادگاه عالی عراق به نشانه اعتراض و تحصن برپا کردند. آنها خواستار انحلال پارلمان بودند اما در نهایت درخواستشان با بن‌بست روبرو شد.

این تضادهای سیاسی اگرچه به درگیری مسلحانه در بغداد و کشته شدن ده‌ها انسان بی‌گناه ختم شد اما در نهایت باز هم مقتدی صدر با یک عذرخواهی ابتدایی از خانواده کشته شده‌ها، بنزین روی آتش ریخت.

پس اگرچه صدر با سیاست خداحافظی کرد و به حاشیه‌نشینی روی آورد؛ اما او می‌دانست که انتخاب محمد شیاع السودانی به عنوان نخست‌وزیر جدید عراق می‌تواند فضا را برای حضور مجددش مهیا کند. آنان که طیف‌های سیاسی عراق را به خوبی می‌شناسند، این موضوع را می‌دانند که صدر با نوری مالکی (رهبر حزب الدعوه) یک خصومت مشخص، عمیق، شخصی و با قدمتی چندین و چند ساله دارد.

اصرار صدر بر استفاده از عبارت جعلی «خلیج عربی» و تأکید عربیت (نه اسلامیت) موضوعی است که می‌تواند به عنوان فرستادن پیام به عربستان سعودی و امارات و به‌نوعی فاصله گرفتن از ایران هم قلمداد شود

بر همین اساس صدر در تشکیل دولت جدید عراق مشارکت نکرد و دلیلش پیوند السودانی با مالکی به عنوان شریک ائتلافی در امر شکل گرفتن دولت جدید عراق بود.

بازگشت پر سر و صدای مقتدی؟!   

حدود 10 روز پیش نوری مالکی، رئیس ائتلاف دولت قانون عراق در سخنانی در کربلا اذعان کرد که برخی برای تماس با طرف‌های خارجی و به راه انداختن موج جدید تظاهرات برای سرنگون کردن دولت محمد شیاع السودانی تلاش می‌کنند.

مالکی گفت که از عراقی‌ها می‌خواهیم بگذارند دولت فعالیت خود را انجام دهد، چراکه تنها سه ماه از روی کار آمدن این دولت می‌گذرد و باید دانست دولت برای حل وضعیت عراق به سال‌ها زمان نیاز دارد و البته که ما با تظاهرات و تعطیلی مراکز دولتی و ایجاد آشوب مجدد مخالفیم.

صدر بارها اعلام کرده که فساد اداری و اقتصادی در عراق به سختی ریشه‌کن خواهد شد ولی هیچگاه نگفته است که چرا اعضای جنبش صدر سالیان سال در مناصب مختلف دولتی حضور داشته‌ و جوابگوی هیچکس نبوده‌اند

مفهوم سخنان مالکی این بود که باید به دولت جدید عراق زمان بدهیم تا بتواند فضای تنفسی را در عراق ایجاد کند و این دقیقاً همان چیزی است که بارها و بارها صدری‌ها در گذشته آن را نقض کرده‌اند یا به نوعی علیه آن موضع گرفته‌اند.

صدر بارها اعلام کرده که فساد اداری و اقتصادی در عراق به سختی ریشه‌کن خواهد شد ولی هیچگاه نگفته است که چرا اعضای جنبش صدر سالیان سال در مناصب مختلف دولتی حضور داشته‌ و جوابگوی هیچکس نبوده‌اند.

بر همین اساس حالا صدر احساس می‌کند که باید در شرایط کنونی که دعواهای سیاسی در حال اوج گرفتن است و عده‌ای از شیعیان در بغداد با طرح السودانی مبنی بر ابقای نظامیان آمریکا در عراق مخالف هستند، وارد میدان شود و به نوعی راه بازگشت به جاده سیاست را هموار کند.

در همین راستا اقدام اخیر رهبر جریان صدر عراق برای برگزاری نماز یکپارچه، نوعی ارسال پیام با هدف پذیرش جامعه عراق برای بازگشت صدر بود. توجه داشته باشید که صدر اساساً از پایگاه اجتماعی خود به عنوان نوک پیکان و خط‌شکن عرصه سیاسی- اجتماعی استفاده می‌کند. این کار دو پیام و هدف بزرگ دارد.

نخست‌ آنکه وی با این اقدام و نشان دادن جمعیت کثیرِ هماهنگ با خود می‌خواهد قدرتش در عراق و ساختار اجتماعی را به رخ دیگران و حریف‌های خود بکشد و دوم آنکه به سیاستمداران عراقی این را بفهماند که بازگشت احتمالی او به عرصه سیاست به خواست مردم است و او هیچ میلی به این کار ندارد. اما در مقابل ما شاهد یک رفتار بسیار رادیکال از صدر هستیم.

او طی دو هفته اخیر چندین و چند بار نام «خلیج عربی» را جایگزین «خلیج فارس» کرد که البته واکنش‌های زیادی در داخل ایران و حتی در میان برخی از مسئولان شیعی عراق که با تهران هماهنگ هستند، به وجود آورد. صدر دراینجا هم مجداً از ابزار اجتماعی استفاده کرد؛ به گونه‌ای که او بُرد تیم ملی عراق در فینال بیست و پنجمین دوره جام کشورهای حاشیه خلیج فارس را تبریک گفت اما از عبارت خلیج عربی برای مخابره پیام تبریک خود استفاده کرد.

تاکید او بر عربیت (نه اسلامیت) موضوعی است که حالا می‌تواند به عنوان فرستادن پیام به عربستان سعودی و امارات هم قلمداد شود و به همین دلیل شاید بتوان این اقدام او را فاصله گرفتن از ایران هم استنباط کرد که می‌تواند ریشه در وقایع بعد از انتخابات سراسری عراق در سال 2021 داشته باشد.

لذا باید گفت که در نهایت هدف صدر از مانورهای مذکور بازگشت به سیاست با شکل و شمایل میانه است تا به همه بگوید من به درخواست مردم عراق و برای اصلاح امور مجدداً وارد گود سیاست می‌شوم!