دوقطبی بر سر پروژه «اخراج» در بغداد

فرشاد گلزاری

پس از به روی کار آمدن محمد شیاع السودانی به عنوان نخست‌وزیر جدید عراق، بسیاری از ناظران بین‌المللی در مورد او و تیمش که در کابینه فعلی عراق وی را همراهی می‌کنند، تحلیل‌های گوناگونی ارائه دادند. عده‌ای در همان ابتدای امر اعلام کردند که السودانی و وزرایی که از پارلمان عراق رأی اعتماد گرفته‌اند با چالش‌های بسیار عظیمی روبرو خواهند بود که برخی از این مشکلات اقتصادی و بخشی دیگر معضلات سیاسی و اجتماعی خواهد بود. «خوش‌بین‌»ترها به این نکته اشاره کرده بودند که اساساً چالش‌های پیش‌روی السودانی چندان لاینحل نیست و او با کمی هماهنگی میان دولت به عنوان قوه مجریه و احزاب و سایر دستگاه‌ها (اعم از نهادهای قضایی، امنیتی و غیره) می‌تواند به هر ترتیب که شده مشکلات را برطرف کند. در این میان گروه سومی هم وجود دارد که مشکلاتِ السودانی را در همان اوایل حضور وی در کاخ ریاست جمهوری عراق بر اساس مناسبات بغداد با تهران و واشنگتن احصا کردند و به صورت مشهود گفتند که او در همان ابتدای کار باید تکلیفِ روابطِ عراق با آمریکا و ایران را روشن کند؛ چراکه عدم پرداختن به این مقوله می‌تواند در نهایت باعث سرنگونی دولت السودانی شود. اینکه چرا این گروه از تحلیلگران از واژه سرنگونی دولت السودانی یا انقضای پیش از موعد مدت نخست‌وزیری وی سخن می‌گویند، ریشه در سابقه تاریخی دارد. در زمان نخست‌وزیری عادل عبدالمهدی، ایالات متحده به صورت مستقیم و غیرمستقیم از طریق مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا در دولت دونالد ترامپ به مقامات بغداد این هشدار را داده بود که دولت عراق باید بیش از تهران با واشنگتن هماهنگ باشد. همین موضع باعث شد تا درگیری سیاسی میان طیف‌های مخالف و موافق نفوذ ایالات متحده در عراق بالا بگیرد و سرانجام پس از به راه افتادن یک دوره اعتراضات خیابانی از اکتبر 2019 تا 2020 میلادی که به «خیزش اکتبر» شهرت پیدا کرد، عبدالمهدی مجبور شد از نخست‌وزیری کناره‌گیری کند. بازگو کردن این واقعه سیاسی از این جهت اهمیت دارد که بدانیم در عراق علاوه بر فساد افسارگسیخته مالی و اداری و همچنین ناامنی‌های امنیتی، نفوذ و رقابت دولت‌های خارجی هم مهمترین موضوعی است که برای هر نخست‌وزیر می‌تواند یک چالش جدی به وجود بیاورد. حال اگر به بغداد بازگردیم و نظرات السودانی و سایر مقامات سیاسی- نظامی عراق را زیر ذره‌بین بگذاریم، می‌بینیم که یک تشتت آرا در مورد مسائل مختلف به وجود آمده که چارچوب هماهنگی شیعیان عراق بخش اعظمی از این روند را تشکیل می‌دهد. برای کالبدشکافی این اختلافات باید به سخنان اخیر السودانی در سفر به آلمان توجه کرد. او در گفت‌وگو با روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال از حضور نیروهای آمریکایی در کشورش دفاع کرد و گفت که عراق همچنان به نیروهای خارجی حاضر در آن (که اغلب آمریکایی هستند) نیاز دارد.

بسیاری معتقدند که جامعه عراق باز هم در حال مشاهده یک دوقطبی تمام‌عیار است و احتمال دارد اختلاف‌نظر میان السودانی و برخی طرف‌ها در چارچوب هماهنگی شیعیان و گروه‌های مسلح درباره حضور آمریکا، در مرحله آتی تشدید شود و کار به تنش رسانه‌ای و حتی اجتماعی برسد

نزاع بر سر ادامه حضور آمریکا!

السودانی از ناحیه مخالفان و برخی موافقانش در مورد مسائلی مانند حضور نیروهای خارجی در عراق، بیکاری، مدل استخدام اشخاص در دستگاه‌های دولتی و قیمت دلار تحت فشار جدی قرار دارد که مجموع این موارد می‌تواند زمینه‌های حاشیه‌نشینی وی را فراهم کند

اینکه السودانی از خاک آلمان صریحا اعلام می‌کند که حضور مستشاران خارجی برای آموزش افسران عراقی یک امر مهم و لازم به حساب می‌آید و در جایی دیگر ابراز می‌کند که همچنان تهدید داعش در عراق و منطقه پابرجاست، به نوعی نشان می‌دهد که نخست‌وزیر عراق در حال مخابره این پیام است که نه تنها نیروهای آمریکایی‌ قرار نیست از عراق خارج شوند، بلکه متحدان آنها در ناتو هم باید همانند گذشته به حضور و فعالیت خود در این کشور ادامه دهند. طبیعی است که این مواضع السودانی در بغداد مخالفانی دارد و حالا این طیف از منتقدان به وضوح در حال صف‌بندی علیه السودانی هستند. در این میان العربی الجدید در گزارشی نوشت که عراق برای دومین هفته پیاپی شاهد کشمکش سیاسی بر سر مساله حضور نظامیان خارجی در خاک این کشور است و سران چارچوب هماهنگی شیعیان عراق (ائتلاف سیاسی حاکم بر عراق و در رأس آنها هادی العامری و قیس الخزعلی) دوباره از کابینه عراق خواستند نیروهای آمریکایی را به شکل کامل از عراق اخراج کنند. در این خصوص عائد الهلالی، عضو برجسته چارچوب هماهنگی شیعیان عراق گفته است که تفاوتی میان موضع‌گیری‌های السودانی و برخی از طرف‌ها در مورد مساله حضور نظامیان آمریکایی در این کشور وجود دارد؛ به گونه‌ای که طرف‌هایی در داخل ائتلاف بر اخراج کامل این نیروها در دوره السودانی تاکید دارند اما السودانی به همراه برخی طرف‌های دیگر خواستار حضور این نیروها بوده و در حال رایزنی با آمریکایی‌ها درباره تعداد نیروها و مناطق استقرار و فعالیت‌شان هستند. در این میان باید دانست که گروه‌های سیاسی عربی اهل تسنن و کُردها موافق ماندن آمریکایی‌ها در عراق هستند و صرفاً بخشی از شیعیان با ادامه حضور آمریکا در عراق مشکل دارند. نظر بخشی از شیعیان عراق این است که السودانی به هر ترتیب که شده نمی‌خواهد اخراج آمریکایی‌ها از بغداد را پیگیری و عملی کند و به همین دلیل نخست‌وزیر عراق در مصاحبه با وال استریت ژورنال اعلام کرد که قصد دارد ماه آتی یک هیئت عالی‌رتبه را برای انجام مذاکراتی با مسئولان آمریکایی به واشنگتن اعزام کند. در این میان بسیاری از مفسران سیاسی معتقدند که جامعه عراق باز هم در حال مشاهده یک دوقطبی تمام‌عیار است. این طیف معتقدند که احتمال دارد اختلاف‌نظر میان السودانی و برخی طرف‌ها در چارچوب هماهنگی شیعیان و گروه‌های مسلح درباره حضور آمریکا، در مرحله آتی تشدید شود و کار به تنش رسانه‌ای و حتی اجتماعی برسد و برای تحت فشار قرار دادن السودانی، اعتراضاتی شکل بگیرد. آنها حتی گفته‌اند که ممکن است فعالیت‌های نظامی علیه اهداف آمریکایی به شدت از سرگرفته شوند، به ویژه که این گروه‌ها متوجه شده‌اند کابینه فعلی عراق هیچ جدیتی برای اخراج نیروهای آمریکایی ندارد. این دقیقاً همان دوقطبی است که پیش‌تر بدان اشاره کردیم و اگر چنین اتفاقی بیافتد بدون‌شک احتمال اردوکشی‌های خیابانی هم افزایش پیدا می‌کند که درنهایت می‌تواند باعث حاشیه‌نشینی السودانی شود. علاوه بر این اختلاف‌نظرها باید توجه شود که السودانی از ناحیه مخالفان و برخی از موافقانش در مورد مسائلی مانند بیکاری، مدل استخدام اشخاص در دستگاه‌های دولتی و قیمت دلار تحت فشار جدی قرار دارد که مجموع این موارد دوقطبی را در بغداد تشدید خواهد کرد!