روسیه و مشروعیت‌زداییِ منطقه‌ای از طالبان

فرشاد گلزاری

این روزها شاید به دلیل وجود منازعات جدید و گسترده‌تر، اخبار افغانستان کمتر در دیدِ مخاطبان قرار بگیرد. جهانِ امروز از یک سو در حال نظاره‌ کردن سناریویی است که ایالات متحده برای روسیه نوشت و مسکو هم با دل و جان در آن ایفای نقش کرد و از سوی دیگر هم بحث تهدید منافع چین توسط واشنگتن مطرح است که تایوان در این میان حالا حکمِ اوکراین را بازی خواهد کرد. همین دو پرونده بزرگ کافیست تا تمام افکار عمومی برای ماه‌ها و سال‌ها در ذهنشان این موضوع حک شود که جهان، دیگر همانند قبل نخواهد شد. دلیل این امر هم مشخص است؛ جنگ اوکراین تبعات اقتصادی بسیار منفی برای کل دنیا رقم زد که تا به امروز نظیر آن را تجربه نکرده بود. اما بدون تردید این تبعات کشورهای فقیر و کمتر توسعه‌یافته را هم دربرگرفته‌اند که افغانستان یکی از آنها به حساب می‌آید. این کشور از زمانی که طالبان  اداره آن را به عهده گرفت تا به امروز نه تنها رو به بهبود نرفته، بلکه بحران‌های ریز و درشت تا حدی این سرزمین را به نفس تنگی انداخته که با شروع فصل سرما هشدارها یکی پس از دیگری در حال مخابره شدن هستند. واقعیت این است که افغانستان این روزها به دلیل عدم پرداخت حقوق کارمندان، فروش کودکان به  دلیل فقر و همچنین مشکلات امنیتی، هر ازچندگاهی به تیتر رسانه‌ها تبدیل می‌شود اما قسمتِ دردناک این است که تمام کشورهای دنیا به خصوص ایالات متحده که افغانستان را 20 سال به همراه متحدانش در ناتو در چنگ داشت حالا چندان توجهی به این کشور ندارد. در این میان یک نکته وجود دارد و آن هم تزریق بودجه به بدنه طالبان و افغانستان است که به صورت نوبه‌ای پرداخت می‌شود. به عنوان مثال چند روز پیش ایندیپندنت اعلام کرد که در ادامه روند سرازیرشدن بسته‌های پول نقد ذیل عنوان کمک بشردوستانه به افغانستان، یک بسته ۴۰ میلیون دلاری دیگر به کابل رسید و به یکی از بانک‌های خصوصی آن کشور تحویل شد. ایندیپندنت در ادامه نوشت این درحالی است که وزارت خارجه ایالات متحده ادامه گفت‌وگوهای دولت آمریکا با طالبان را در دوحه، تایید کرد. همین یک جمله کوتاه نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها عملاً و اساساً طالبان را یک گماشته برای خود در نظر گرفته‌اند و هر زمان که صلاح بدانند به کابل پول می‌دهند و زمانی هم که نخواهند، چنین کاری انجام نمی‌دهند. اینکه مردم افغانستان در تئوری‌های عاشقانه و دوستانه آمریکا و طالبان کجای مدارِ سیاست و اقتصاد قرار می‌گیرند، سوالی است که هیچ پاسخی برای آن به صورت عقلایی وجود ندارد؛ چراکه عالم سیاست صرفاً آغشته به منافع است. بر همین اساس حالا می‌توان نتیجه گرفت که سرنوشت افغانستان با وضعیت کنونی نه تنها چندان مناسب پیش نخواهد رفت، بلکه طالبان رفته رفته وارد یک انزوای منطقه‌ای می‌شود. این جریان از زمان به قدرت رسیدن، تاکنون سعی دارند تا خود را به عنوان دولت رسمی افغانستان به دنیا معرفی کنند، اما مستندات و رفتارهای سیاسی جهانیان دقیقاً عدم تحقق این هدف را نشان می‌دهد.

چندی پیش نیکولای پاتروشف، رئیس شورای امنیت ملی روسیه گفته بود آمریکایی‌ها طالبان را برای اهداف ژئوپلیتیک خود ایجاد کرده‌اند و درصدد تغییر برخی از معادلات در منطقه جنوب آسیا هستند که این موضع به نوعی مشروعیت‌زدایی مسکو از طالبان را توجیه می‌کند

طرد شده از سوی مسکو؟!

اینکه هیچ هیأتی از طالبان در نشست فرمت رایزنی‌های مسکو در مورد افغانستان با میزبانی روسیه دعوت نشده است،‌ واکنش عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه طالبان را به دنبال داشت و گفت که عدم مشارکت حکومت افغانستان در چنین نشست‌هایی می‌تواند بر روند تعامل تأثیر منفی بگذارد

«مشروعیت» کلیدواژه‌ای است که طالبان سراسیمه به دنبال آن بوده و تا همین امروز هم نتوانسته آن را به دست بیاورد. اینکه چرا جریان مذکور نتوانسته به این مهم دست پیدا کند بدون تردید دلایل متعددی دارد که مهمترین آنها بحث رویکرد و مدل نگاه ایالات متحده به این جریان و افغانستان است. آمریکایی‌ها سعی می‌کنند در این راستا طالبان را به نوعی همانند گذشته بدنام نگه دارند تا صرفاً خودشان بتوانند با این طیفِ پشتون در ارتباط کامل باشند و هرازچندگاهی هم چندین میلیون دلار به آنها کمک می‌کنند تا شاکله کشور بیش از این از هم نپاشد. در این مسیر باید متوجه بود که روسیه هم به عنوان یکی از کشورهای دخیل در پرونده افغانستان مدل نگاه خود را به این کشور دارد. مسکو به دلیل تجاوزی که چندین دهه پیش با پرچم شوروی سوسیالیستی به افغانستان انجام داد باعث شد تا یک نام ننگین از این کشور در افغانستان باقی بماند اما حالا و به دلیل متأثر شدن امنیت ملی روسیه از افغانستان، کرملین در حال ایجاد توازن در پرونده افغانستان با آمریکایی‌ها است. روس‌ها می‌دانند که واشنگتن به صورت صریح و مشخص می‌خواهد در افغانستان منافع مسکو را مورد هدف قرار دهد و به همین جهت است که روسیه به روابط طالبان با آمریکا به دیده شک و تردید می‌نگرد. بر این اساس ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ریاست جمهوری روسیه در امور افغانستان (پنجشنبه گذشته) اعلام کرد که هیچ هیأتی از طالبان در نشست فرمت رایزنی‌های مسکو در مورد افغانستان شرکت نخواهد کرد. این نشست سال گذشته برای اولین بار در تاریخ 20 اکتبر برگزار شد و حالا هم قرار است در اواسط اکتبر برای دومین بار با میزبانی روسیه و حضور نمایندگان چین، هند، ایران، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان برگزار شود. بر این اساس عدم دعوت از طالبان برای حضور در این نشست که به موضوع افغانستان اختصاص دارد،‌ واکنش عبدالقهار بلخی، سخنگوی وزارت خارجه طالبان را به دنبال داشت و گفت که عدم مشارکت حکومت افغانستان در چنین نشست‌هایی می‌تواند بر روند تعامل تأثیر منفی بگذارد. او گفت که افغانستان اکنون حکومتی مستقل، مسئول و مشروع است و توانسته امنیت را در سراسر کشور تأمین کند، مرزها را مصون سازد و با کشورهای همسایه، منطقه و جهان در بخش‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تعامل سازنده داشته باشد و به این جهت عدم دعوت از طالبان توسط مسکو، این رویداد سیاسی را ناقص جلوه می‌دهد. در این میان باید توجه داشت که چندی پیش نیکولای پاتروشف، رئیس شورای امنیت ملی روسیه گفته بود آمریکایی‌ها طالبان را برای اهداف ژئوپلیتیک خود ایجاد کرده‌اند و درصدد تغییر برخی از معادلات در منطقه جنوب آسیا هستند. طرح این ادعا از سوی یکی از مقامات بلندپایه امنیتی روسیه به خوبی به ما گوشزد می‌کند که روس‌ها قرار نیست به طالبان باج بدهند و از سوی دیگر هم به دنبال مشروعیت‌زداییِ منطقه‌ای از طالبان هستند. این روند بدون شک صدای طالبان را به آسمان بلند خواهد کرد و در این میان هرچه بیشتر جلو برویم به این معنا می‌رسیم که طالبان نه تنها در غرب بلکه در منطقه و اطراف خود هم در حال محصور شدن است.