همگرایی مسکو- ریاض با چاشنی نفت!

فرشاد گلزاری

 بسیاری از تحلیلگران داخلی و برخی از مفسران نام‌آشنای خارجی معتقدند که «نفت» دیگر در دنیای امروزِ روابط بین‌الملل به عنوان یک کالای استراتژیک به شمار نمی‌آید. در این مورد هزاران مقاله و مصاحبه در مقیاس‌های کلان طی سال‌های اخیر منتشر و در آنها تصریح شده که نفت اهمیت دهه‌های 80 و 90 میلادی را ندارد.

به موازات این روند، برخی دیگر از متفکران و صاحب‌نظران هم دست به قلم شده‌اند و به نوعی جایگزین‌های سوخت فسیلی و نفت را مورد تحلیل قرار داده‌اند. برخی دیگر هم به تکنولوژی‌ها و بازارهای سرمایه نوظهور مانند رمز ارزها و فارکس و غیره اشاره و آینده جهان را در این موضوعات معرفی می‌کنند. اینکه آیا نفت در قرن بیست و یکم واقعاً یک کالای استراتژیک به حساب می‌آید یا خیر، موضوعی بسیار عریض و طویل است و نمی‌توان به راحتی آن را تفسیر کرد؛ اما تحولاتی که پس از 24 فوریه سال جاری میلادی در این مورد رخ داد نشان می‌دهد که نه تنها نفت بلکه گاز هم به عنوان یکی از سوخت‌های فسیلی هنوز جایگاه ویژه‌ای در میان دولت‌ها دارد و حتی همین حالا برخی از منازعات به دلیل دستیابی به این دو منبع مهم و حیاتی انرژی است.

اهمیت نفت و گاز و دستیابی به آن تا حدی حس می‌شود که امروزه هزاران سرباز در سراسر دنیا به خدمت گرفته می‌شوند تا بتوانند با سناریوی موردنظر دولت متبوعشان برای سیطره بر منابع انرژی، وارد کشورهای مختلف شوند که مهمترین این کشورها در منطقه خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس مستقر هستند.

این تفسیر که برآمده از داده‌های میدانی و سیاسی است، به وضوح نشان می‌دهد که هنوز انرژی می‌تواند ماهیت خود را از اقتصادی به سمت سیاسی متمایل کند و باعث شود تا دولت‌ها برسر آن با یکدیگر وارد منازعه چند لایه و چند مرحله‌ای شوند. برای درک این موضوع باید به تصمیم اخیر اعضای اوپک‌پلاس نگاهی گذرا داشته باشیم.

اعضای گروه اوپک‌ پلاس چهارشنبه گذشته (5 اکتبر) بر سر کاهش 2 درصدی تولید نفت توافق کردند. مطابق این توافق مقرر شد روزانه 2 میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار می‌‌شود؛ سیاستی که به‌زعم آمریکا در این اوضاع بحرانی جهان اقدام اوپک‌پلاس به نفع روسیه در جنگ اوکراین تمام خواهد شد. نکته اینجاست که این تصمیم در همان ساعات اولیه بر قیمت نفت تاثیرگذار بود و قیمت را حدود ۲ درصد بالا برد و روز گذشته (شنبه) هم گزارش شد که قیمت نفت بیش از ۱۵ درصد بالا رفت و به نزدیک ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسید.

  مخالفت واشنگتن با تصمیم اوپک‌پلاس از آن روست که افزایش قیمت بنزین در آمریکا می‌تواند موضع دموکرا‌ت‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره را به نفع جمهوری‌خواهان تضعیف کند. این همان خلل دقیقه نودی است که بایدن و تیمش را متوجه خود کرده و می‌تواند اوضاع را به ضرر آنها تغییر دهد

برخی اقتصاددانان معتقدند که نگرانی‌ها نسبت به کاهش دوباره تقاضای نفت، قیمت‌ها را به حدود ۸۰ دلار در هر بشکه کاهش داد و از همین رو اعضای اوپک پلاس تصمیم به کاهش دوباره تولید گرفتند و همکاری در قالب اوپک پلاس را نیز تا پایان سال ۲۰۲۲ تمدید کردند، اما عده‌ای در این میان تحلیل سیاسی را مقدم بر تحلیل اقتصادی می‌دانند.

گردش عربستان به سمت روسیه علیه واشنگتن!

حدود دو هفته پیش روزنامه وال استریت ژورنال اعلام کرد که صندوق دارایی عمومی عربستان سعودی قبل از حمله روسیه به اوکراین، ۲ میلیارد دلار در دارایی‌های روسیه سرمایه‌گذاری کرده است. این روزنامه در گزارش خود نوشت صندوق سرمایه‌گذاری عمومی که از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی اداره می‌شود، بر دارایی‌های ۶۰۰ میلیارد دلاری نظارت دارد و در حالی که معمولاً جزئیات مربوط به سرمایه‌گذاری‌های این صندوق تحت پوشش قرار نمی‌گیرد، اطلاعیه‌ای برای فروش اوراق قرضه برنامه‌ریزی شده منتشر شده است.

بر اساس اطلاعیه‌ای که روزنامه وال استریت ژورنال منتشر کرده، صندوق‌ سرمایه‌گذاری عمومی موسوم به پی.‌آی.‌اف مبلغ ۲ میلیارد دلار را در بخش‌های زیرساختی، تولید، لجستیک و خرده‌فروشی روسیه سرمایه‌گذاری کرده است که این بخشی از توافق قبلی با روسیه بود. اینکه روزنامه‌‌ای مانند وال استریت ژورنال اعلام می کند این سرمایه‌گذاری بخشی از توافق قبلی ریاض با مسکو به حساب می‌آید شاید افکار عمومی را راضی کند اما بدون شک مقامات کاخ‌سفید و تیم بایدن از این توجیه راضی نمی‌شوند.

برخی اقتصاددانان معتقدند نگرانی‌ها نسبت به کاهش دوباره تقاضای نفت، قیمت‌ها را به حدود ۸۰ دلار در هر بشکه کاهش داد و از همین رو اعضای اوپک پلاس تصمیم به کاهش دوباره تولید گرفتند و همکاری در قالب اوپک پلاس را نیز تا پایان سال ۲۰۲۲ تمدید کردند که البته قابل تغییر خواهد بود

در این رابطه جان کربی، سخنگوی کاخ سفید پس اینکه گروه تولیدکنندگان نفت (اوپک پلاس) بر سر بزرگ‌ترین کاهش تولید از زمان همه ‌گیری کرونا در سال 2020 توافق کردند به رسانه‌ها گفت که ایالات متحده باید کمتر به اوپک پلاس و تولیدکنندگان خارجی نفت وابسته باشد.

از نظر آمریکا اوپک پلاس در حال مخابره این خبر به جهان است که آنها در حقیقت سه ونیم میلیون بشکه نفت بیشتر از میزان واقعی، تولید دارند و به همین دلیل است که آنها دو میلیون بشکه از تولیدات خود را کاهش داده‌اند. در این میان رویترز اعلام کرد که این تصمیم درحالی گرفته شده که آمریکا به شدت به اوپک‌پلاس فشار می‌آورد تا تولید خود را کاهش ندهد؛ چراکه واشنگتن می‌خواهد مانع افزایش دوباره قیمت بنزین در این کشور شود. به هر ترتیب این اقدام اوپک‌پلاس حالا باعث شده تا ایالات متحده انتقادهای خود را به سمت ریاض روانه کند و عربستان را باعث و بانی این موضوع بداند.

عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان سعودی در امور خارجه در سخنانی در واکنش به انتقادات مقامات آمریکا از تصمیم اخیر اوپک پلاس اعلام کرد که روابط آمریکا و ریاض راهبردی و مبتنی بر مشارکت و ائتلاف است و این فکر که عربستان برای آسیب رساندن به آمریکا تولید نفت خود را کاهش می‌دهد، صحت ندارد.

اینکه چرا واشنگتن از این تصمیم عصبانی است عموماً باید دلیلی داشته باشد مبتنی بر مسائل اقتصادی اما به نظر می‌آید برای بایدن آنچه مهمتر است، تبعات سیاسی این موضع اوپک‌پلاس خواهد بود. باید بدانیم که آمریکا در شرایط کنونی درگیر پرونده‌ای به نام اوکراین و تبعات آن در حوزه انرژی است و این اقدام اوپک‌پلاس می‌تواند به راهبرد کلانِ ایالات ‌متحده در این پرونده ضربه بزند. از سوی دیگر افزایش قیمت بنزین در آمریکا می‌تواند موضع دموکرا‌ت‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره را به نفع جمهوری‌خواهان تضعیف کند. این همان خلل دقیقه نودی است که بایدن و تیمش را متوجه خود کرده و حالا انگشت اتهام به سوی ریاض گرفته شده است.