نگاهی به ابعاد تصرف لاچین توسط آذربایجان؛
نقض توافقنامه در سایة سکوت حافظ صلح
روز جمعه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در توئیتر اعلام کرد: «امروز 26 اوت ما آذربایجانی‌ها به شهر لاچین بازگشتیم. ارتش آذربایجان در شهر لاچین مستقر شدند. روستاهای زابوخ و سوس تحت‌کنترل قرار گرفتند. به همین مناسبت من به همه مردم لاچین و آذربایجانی‌ها تبریک می‌گویم، زنده باد لاچین، زنده باد آذربایجان».
یک کارشناس ارشد مسائل قفقاز با اشاره به اعلام تصرف شهر لاچین توسط ارتش جمهوری آذربایجان، گفت: تحرک نظامی آذربایجان و تصرف لاچین آتش زیر خاکستر را روشن خواهد کرد و ممکن است ارمنستان هم به این موضوع واکنش نشان دهد.
«حسن بهشتی‌پور» در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرد: قبل از هر چیز باید توجه داشته باشید که کریدور شوشی (شوشا) و لاچین یک معبر استراتژیک به حساب می‌آید و قره‌باغ را به ارمنستان متصل می‌کرد. در این میان آذربایجان سعی کرد تا اول شوشا (شوشی) را آزاد کند و سپس بحث لاچین را پیش کشید که طی چند روز گذشته شاهد بودیم باکو تسلط کامل خود بر این شهر را اعلام کرد. اینکه بخواهیم بگوییم چه اتفاقی در این میان رخ داده عملاً پرسشی را مطرح کرده‌ایم که پاسخ آن مشخص بوده؛ چراکه لاچین بخشی از خاک آذربایجان به حساب می‌آمد و حالا هم آذربایجان مجدداً کنترل آن را به دست گرفته است اما این اقدام باکو صریحا در تعارض با توافق نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی به حساب می‌آید.
وی ادامه داد: به یاد داریم که در نهم نوامبر سال ۲۰۲۰ میلادی روسیه به عنوان میانجی به پرونده تنش در قره‌باغ ورود کرد و در نهایت به واسطه‌گری ولادیمیر پوتین توافق میان دو طرف به امضا رسید. یک روز بعد یعنی در ۱۰ نوامبر هم اجرایی شد. یکی از بندهایی که باید مورد اشاره قرار بگیرد این بود که صلح‌بانان روسیه به مدت پنج سال در گذرگاه لاچین مستقر خواهند شد اما به نظر می‌رسد که حالا اوضاع به گونه دیگری پیش رفته است.
کارشناس ارشد مسائل قفقاز معتقد است: بندهای توافقنامه مذکور توسط باکو نقض شده است؛ چراکه در بحث کریدور لاچین و همچنین مساله شوشا و موضوع بخش جنوب، بحث بر سر این بود که آتش‌بس انجام شود. اما حالا نه تنها آتش‌بس انجام نشده بلکه آذربایجان با اقدام نظامی لاچین را هم به تصرف خود درآورده و سوال اصلی این است که چرا روسیه به عنوان حافظ صلح در این منطقه اساساً هیچ اقدامی در جهت جلوگیری از پیشروی نظامی باکو انجام نداده است؟
این تحلیلگر مسائل سیاسی گفت: ما در حالی خبر تسخیر لاچین توسط آذربایجان را می‌شنویم که روس‌ها به عنوان حافظان صلح باید در این منطقه اوضاع را کنترل می‌کردند اما اوضاع اینگونه پیش نرفته و اساساً هیچ اقدامی از سوی مسکو صورت نگرفته است. اینکه چرا روسیه در این‌باره واکنشی به تصرف لاچین توسط آذربایجان نشان نداد، شاید به دلیل مشغولیت این کشور در پرونده اوکراین است و به نظر می‌رسد که آذربایجان هم از این روند و این شرایط به نفع خود استفاده کرده است. تصرف شهر لاچین توسط باکو در حالی انجام می‌شود که آذربایجان و ارمنستان در بروکسل با یکدیگر بر سر میز مذاکره نشستند و احتمال دارد که این مذاکرات با تصرف لاچین توسط آذربایجان با مشکل روبه‌رو شود.
وی در پایان در پاسخ به این پرسش که تصرف لاچین توسط آذربایجان چه تاثیری می‌تواند بر روند مذاکرات باکو و ایروان داشته باشد خاطرنشان کرد: معتقدم تحرک نظامی آذربایجان و تصرف لاچین آتش زیر خاکستر را روشن خواهد کرد و ممکن است که ارمنستان هم به این موضوع واکنش نشان دهد؛ چراکه این کریدور به هر ترتیب یک منطقه استراتژیک به حساب می‌آید و حالا در این میان ممکن است که یک مشکل جدید به وجود آمده و اوضاع به هم بریزد. لذا گفت‌وگو تنها راه حل و فصل مشکلات میان باکو و ایروان به حساب می‌آید و بدون شک ادامه جنگ صرفاً به نفع کارخانه‌های ساخت تسلیحات و جریان‌های حامی جنگ در منطقه قفقاز خواهد بود.
بلاتکلیفی مردم در یک تخاصم دیرپا
حمید قدسی آذر، کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه در این مورد در خبرگزاری تسنیم نوشته است: جنگ دوم قره‌باغ، 44 روز به طول انجامید و در 10 نوامبر 2020 پایان یافت. در آن روز الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان بیانیه مشترکی را با میانجیگری ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه امضا کردند که در واقع پایه اصلی برای صلح قره‌باغ بود. هم‌زمان با بازگرداندن اراضی آذربایجان در اطراف قره‌باغ کوهستانی که از سال 1994 تحت کنترل نیروهای مسلح ارمنستان بود، علی‌اف و پاشینیان در مورد اینکه با کریدور لاچین، تنها سرزمین مسیری که قره‌باغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می‌کند، توافق کردند.
در پایان این جنگ، لاچین شهر کوچکی که در دامنه جنوب غربی رشته‌کوه قره‌باغ قرار داشت و در زمان اتحاد جماهیر شوروی ده‌ها هزار نفر در آن زندگی می‌کردند، پس از حدود 30 سال به آذربایجان بازگشت، اما کنترل این شهر و جاده ارمنستان به قره‌باغ توسط نیروهای حافظ صلح روسیه با مأموریت 5 ساله بود.
این کار در ابتدا کار آسانی نبود. اگرچه این قلمرو رسماً به آذربایجان تعلق داشت، اما در حین «ترانزیت» فقط کسانی که گذرنامه ارمنی داشتند، می‌توانستند بدون توافق وارد لاچین شوند و ارتش آذربایجان باید با روس‌ها در مورد هر گذرگاهی در طول کریدور به توافق می‌رسید. حتی در صورت توافق، کاروان آذربایجان را نیروهای حافظ صلح روسیه همراهی می‌کردند.
درگیری‌های پس از آتش‌بس، اغلب در این جاده کوهستانی که فقط چند کیلومتر طول داشت رخ می‌داد. آذربایجانی‌هایی که از آنجا عبور می‌کردند، پرچم‌های ملی خود را از شیشه اتومبیل‌های خود آویزان کرده و نشان می‌دادند که این منطقه قلمرو آن‌هاست و هنگامی که ارمنی‌ها کاروان آذربایجان را می دیدند، به آنها پاسخ می دادند.
با گذشت زمان، این بحران آرام تر شد. در پاییز سال 2021، گذرگاهی از طریق راهرو لاچین برای اتومبیل‌های شخصی باز شد. با این حال، نیروهای حافظ صلح روسی همچنان در طول راهرو نظارت دقیقی داشتند.
در آن زمان، در سال 2021، تنها 80 نفر در گذرگاه لاچین زندگی می‌کردند. بسیاری از آنها با وحشت از این موضوع صحبت می‌کردند که به مردم محلی فرصت بسیار کمی داده می‌شد تا در روستاهای مجاور که تحت کنترل آذربایجان بودند جمع شوند و از آنجا خارج شوند. بیشتر آنها جایی برای رفتن نداشتند. اندک ساکنان لاچین نمی‌خواستند جایی بروند. اما حالا ممکن است مجبور شوند.
کارشناس ارشد مسائل قفقاز: در حالی خبر تسخیر لاچین توسط آذربایجان را می‌شنویم که روس‌ها به عنوان حافظان صلح باید در این منطقه اوضاع را کنترل می‌کردند اما اوضاع اینگونه پیش نرفته و اساساً هیچ اقدامی از سوی مسکو صورت نگرفته است
6 ماه پس از پایان جنگ را می‌توان دوران بدون جنگ و بدون صلح توصیف کرد. درگیری‌های محلی منظم وجود داشت.
تشدید تنش عمدتاً متوجه آذربایجان بود که حتی در ماه مارس سال جاری کنترل یک شهرک و ارتفاع دیگر در منطقه درگیری را به دست گرفت.
با این حال، در پایان ماه جولای، وضعیت در قره‌باغ به طور قابل توجهی بدتر شد. قره‌باغ، اعلام کرد که آذربایجان تلاش کرده تا از خط تماس عبور کند.
سپس نیروهای حافظ صلح روسیه از «سه مورد نقض رژیم آتش‌بس» توسط آذربایجان خبر دادند. بعداً طرفین با متهم کردن طرف مقابل، به یکدیگر شلیک کردند. در این تیراندازی چندین سرباز کشته شدند.
مشکل اصلی حل نشده، کریدور لاچین بود که آذربایجان می‌خواست در آینده نزدیک آن را کنترل کند.
پس از تشدید تنش شدید در 3 آگوست، «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ارمنستان، درخواست‌های باکو برای کریدور لاچین را غیرقانونی خواند و عنوان کرد که ارمنستان هنوز با هیچ طرحی برای ساخت جاده جدید موافقت نکرده است.
اما این امر آذربایجان را منصرف نکرد. تا آن زمان، بخشی از مسیر را که از مرز منطقه لاچین با ارمنستان شروع می‌شود و به بزرگراه شوشا - جاده خانکندی متصل می‌شود، تکمیل کرده بود. اکنون آنها اعلام کرده‌اند که جاده برای استفاده کامل در بخش آذربایجان آماده است.
با این حال، پس از تشدید وضعیت در اواخر ژوئیه و اوایل آگوست، روند تسریع شد. قره‌باغ اعلام کرد که آذربایجان خواستار تخلیه روستای لاچین و زابوخ تا 5 آگوست است. کمی بعد، تاریخ به 25 آگوست منتقل شد.
ارمنی‌ها همچنان در سرزمین‌هایی که تحت کنترل آذربایجان بود، به زندگی خود ادامه می‌دهند. بسیاری از آنها نمی‌توانند با مقامات ارمنی در مورد حل‌وفصل به توافق برسند.
ساکنان محلی که در بلاتکلیفی کامل به سر می‌بردند، نمی‌دانند کجا خواهند رفت، کجا می‌توانند بمانند و اگر چنین است، چه اتفاقی برای آنها خواهد افتاد.
دیدگاه تان را بنویسید