تعمیق نفوذ تل‌آویو از مجرای ریاض

فرشاد گلزاری

ظاهرا قرار است سفر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به اسرائیل؛ تحولات گسترده‌ای را با رویکرد عادی‌سازی روابط اعراب با تل‌آویو در منطقه رقم بزند. در تازه‌ترین تحولات از این دست دیروز عربستان حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای اسرائیلی گشود و اسرائیل با کلیات طرحی در خصوص واگذاری دو جزیره مصری در تنگه تیران به عربستان سعودی موافقت کرد.

 اسنادی که از سوی منابع عبری منتشر شده نشان می‌دهد که علیرغم تلاش سعودی‌ها برای پنهان کردن روابطشان با اسرائیل، رئیس سابق سازمان اطلاعات عربستان معمار این روابط بوده و حالا هم در حال مدیریت این صحنه است

طی روزهای گذشته و همزمان با سفر جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به اسرائیل، حرف و حدیث‌های زیادی در مورد عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی به میان آمد و هر کدام از رسانه‌های عربی، عبری و غربی بر اساس رسم‌الخط و دستورالعمل خود این موضوع را تحلیل کردند. به عنوان مثال رسانه‌های اسرائیل به دنبال القای این موضوع بودند که در سفر بایدن به تل‌آویو و جده، او به صورت علنی عادی‌سازی روابط هر دو طرف را به سمع و نظر جهان خواهد رساند. در مقابل، رسانه‌های آمریکایی هم به دنبال آن بودند تا به این موضوع اشاره کنند که بایدن همانند اسلاف خود به دنبال جلب رضایت و نظر اسرائیلی‌ها است و آنها را همانند گذشته متحد استراتژیک خود در منطقه می‌داند. از سوی دیگر همین رسانه‌های مستقر در خاک ایالات متحده به دنبال آن هستند تا به هر نحوی که شده مساله رویارویی ولیعهد عربستان با بایدن که به دلیل قتل جمال خاشقجی مورد انتقاد شدید قرار دارد را به حاشیه ببرند و همانند قبل این موضع را مطرح کنند که روابط عربستان و آمریکا یک روابط مبتنی بر منافع دو جانبه است و واشنگتن و ساختار بالادستی ایالات متحده چندان به دنبال آن نیست که روابط خود با ریاض را به دلیل پرونده خاشقجی تیره و تار کند اما همچنان اهرم فشار با پرونده خاشقجی را بالای سر ولیعهد جوان سعودی نگه خواهد داشت. در این میان اما بیشترین محافظه‌کاری را رسانه‌های عربستان سعودی به خرج داده‌اند. آنها به دلیل وجاهتشان در دنیای اسلام و جهان عرب نمی‌خواهند به این عریانی و به این زودی به دنیا بفهمانند که به دنبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل هستند. این محافظه‌کاری ریشه داخلی هم دارد؛ چراکه هنوز برخی از مذهبیون افراطی در ساختار سیاسی و اقتصادی عربستان حرف برای گفتن دارند که اصطلاحاً باید آنها را «آل شیخ» دانست که از نوادگان عبدالوهاب هستند و در مقابل آنها «آل سعود» حضور دارند. رسانه‌های سعودی به دنبال آن هستند تا موضوع روابط با اسرائیل و سایر محورهای آن را به حاشیه ببرند و در امتداد این روند می‌خواهند صرفاً نشست بایدن با سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را برجسته کنند که سعودی‌ها میزبان آن هستند و قرار است سران مصر، اردن و عراق هم در این نشست حضور داشته باشند. با این تفاسیر اما باید دانست که اخیراً اسنادی منتشر شده که علیرغم تلاش سعودی‌ها برای پنهان کردن روابطشان با اسرائیل، نشان می‌دهد که سال‌های بسیار دور این دو با یکدیگر رابطه داشته‌اند. در این رابطه روزنامه هاآرتص در روز چهارشنبه گذشته در گزارشی از نقش بندر بن سلطان، سفیر پیشین عربستان و آمریکا در تقویت روابط عربستان و اسرائیل و تبدیل طرح‌های وی به فعالیت‌های تجاری میان دو طرف به عنوان اصلی‌ترین معمار این روابط پرده برداشت. این روزنامه اسرائیلی اعلام کرده که بندر بن‌سلطان، رئیس شورای امنیت ملی و رئیس سابق سرویس اطلاعاتی عربستان در طول چندین سال با رهبران یهود و رؤسای موساد و همچنین ایهود المرت و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیران پیشین اسرائیل نشست و برخاست داشته است.

گام‌های نهایی برای عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل در حال برداشته شدن است و دیروز (جمعه) با گشوده شدن حریم هوایی عربستان  به روی هواپیما‌های اسرائیلی و موافقت اسرائیل با واگذاری جزایر مصری به عربستان؛ از دو گام اساسی در این راستا رونمایی شد

توافق‌های حاشیه‌ای  برای ورود به متن!

نکته جالبی که در گزارش هاآرتص باید موردنظر قرار بگیرد این است که بن سلطان در سال ۱۹۸۳ به عنوان سفیر عربستان در واشنگتن تعیین شد و در آنجا به صورت تدریجی برقراری روابط با اسرائیل را شروع کرده بود. در جای دیگر این گزارش نیز آمده است که اولین دیدار بن سلطان با شبتای شاویت، رئیس موساد در نیمه اول دهه‌ ۹۰ رخ داد و از آن زمان تا به امروز به مدت ۳۰ سال با رؤسای موساد و نخست وزیران اسرائیل دیدار کرده است. این آمارها و ارقامی که از نظرتان می‌گذرد به خوبی نشان می‌دهد که روابط اسرائیل و عربستان مربوط به امروز یا دیروز نبوده است بلکه این دو حدود 40 سال است که به صورت پنهانی و در بالاترین سطح با یکدیگر روابط دارند و به همین دلیل نمی‌توان گفت که اتفاق جدیدی رخ خواهد داد. آنچه در این میان مهم و حیاتی به نظر می‌رسد، انتشار و افشای این آمار و اسنادی است که در مورد بن سلطان و روابط ریاض و تل‌آویو توسط رسانه‌های اسرائیل در آستانه ورود بایدن به عربستان ذهن افکار عمومی را به خود مشغول کرده است. بدون شک اسرائیل از عمد این اطلاعات را روی خط رسانه‌های خود قرار داده است تا بتواند در گام اول عربستان را در یک اتفاق از پیش تعیین نشده قرار دهد و در گام دوم نفوذ و سطح روابطش با عربستان را به رخ همگان بکشد! در این میان اما منابع آمریکایی‌ هم از این فرصت استفاده و اخباری را منتشر کردند که نشان می‌دهد یک هماهنگی کاملاً از پیش تعریف شده میان واشنگتن و تل‌آویو در محور سیاسی و رسانه‌ای وجود داشته است. در این راستا وب‌سایت خبری-تحلیلی «آکسیوس» نوشت انتظار می‌رود در پی دیدار آتی رئیس‌جمهوری آمریکا با پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی، گام‌های عملی برای عادی‌سازی روابط میان تل‌آویو و ریاض، به‌طور عمومی برداشته شود. این رسانه آمریکایی اعلام کرده که اقداماتی برای انتقال مالکیت دو جزیره تیران و صنافیر از مصر به عربستان سعودی‌ آغاز شده که این جزایر نزدیک بندر ایلات اسرائیل قرار دارد و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اسرائیل به دنبال آن است که پس از انتقال این دو به عربستان بتواند کشتیرانی خود را به صورت آزادانه در این منطقه آغاز کند. آکسیوس در بخش دیگری از گزارش خود نوشت اسرائیل و عربستان سعودی همچنین در حال نهایی کردن مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌های هوایی‌ هستند که به شرکت‌های هواپیمایی اسرائیل اجازه می‌دهد از حریم هوایی عربستان سعودی برای پرواز به شرق آسیا (مشخصا هند و چین) استفاده‌ کنند. اورشلیم‌پست هم در این راستا اعلام کرده که علاوه بر این مسائل، احتمالاً تسهیلات مشخص برای مسلمانان اسرائیل فراهم می‌شود تا آنها نیز بتوانند در مراسم سالانه «حج» شرکت کنند اما گفته شده که توافق هوایی میان دو طرف بیش از مابقی در دسترس است. این سه محور به صورت عمومی نشان می‌دهد که روابط اسرائیل و عربستان به هر ترتیبی نه تنها از گذشته وجود داشته، بلکه حالا این روابط در بخش‌های تجاری و توریستی در حال علنی شدن است. مجموع این مسائل نشان می‌دهد که گام‌های نهایی برای عادی‌سازی روابط دو طرف در حال برداشته شدن است و دیروز جمعه با گشوده شدن حریم هوایی عربستان  به روی هواپیما‌های اسرائیلی و موافقت اسرائیل با واگذاری جزایر مصری به عربستان؛ از دو گام اساسی در این راستا رونمایی شد.