ریاض در مسیر باز تعریف مناسبات و تحکیم هم‌پیمانی

فرشاد گلزاری

از زمانی که جو بایدن در ژانویه 2021 مراسم تحلیف خود را پشت سر گذاشت و وارد کاخ سفید شد، تا به امروز سوال اصلی این بوده که چرا او همانند اسلاف خود به عربستان سعودی سفر نکرده است؟ یک عرف سیاسی نانوشته در عالم سیاست خارجی ایالات متحده وجود دارد که نشان می‌دهد که ریاض برای روسای جمهوری آمریکا به مانند یک شریک استراتژیک عمل می‌کند ولی در واقع بسیاری از منتقدان واشنگتن، معتقدند عربستان برای آمریکا حکم حساب بانکی بدون محدودیتی را دارد هر جا لازم باشد برای آمریکایی‌ها چِک سفید امضا صادر می‌کند. اینکه عربستان به ذخیره مالی خارج از خاکِ ایالات متحده تبدیل شده یا خیر، موضوع نسبی است که با روی کار آمدن روسای جمهوری آمریکا (اعم از دموکرات یا جمهوریخواه) این مدل نگاه به عربستان هم تغییر می‌کند و اصولاً این مساله تابع یکسری از مولفه‌های موجود در سیاست خارجی آمریکا است. در این میان حالا و با وجود یک دعوای سیاسی - نظامی میان روسیه و غرب به رهبری آمریکا که مرکزیت آن اوکراین است، به نظر می‌رسد که واشنگتن به دنبال جلب حمایت عربستان سعودی بوده و به نوعی می‌خواهد روسیه را با یک چالش جدی دیگر روبرو کند. بگذارید کمی واضح‌تر در مورد راهبرد آمریکایی‌ها در قبال حاشیه خلیج فارس سخن بگوییم. در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ ما اساساً یک روابط باز و بدون محدودیت را میان آمریکا با دولت‌های حاشیه خلیج فارس شاهد بودیم و تمام آنها به خصوص محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در این راستا در هماهنگی کامل با ایالات متحده بود. اعراب خلیج فارس همیشه به دنبال آن بودند تا خودشان را به یکدیگر ثابت کنند و رقابت میان این کشورها از دیرباز تاکنون ادامه دارد. به عنوان نمونه قطری‌ها در پرونده افغانستان و توافق طالبان با ایالات متحده سعی کردند تا نقش مثبتی از خود به دنیا نشان دهند که اتفاقاً این پرونده را به خوبی جلو بردند و توانستند آنچه را که می‌خواهند به دست بیاورند. سعودی‌ها کاملاً در حال رصد این اتفاق بودند و در اعماق وجودشان دوست داشتند که عربستان میانجی طالبان و آمریکا باشد اما این پرونده به دست قطر افتاد. حالا اما این روند فرق می‌کند و بایدن به نظر می‌رسد که به دنبال بهره‌کشی از اعراب منطقه به نفع خود است. توجه داشته باشید که راهبرد بایدن و دموکرات‌ها در مواجهه با اعراب منطقه و به خصوص عربستان سعودی، اساساً بر پایه حمله به آنها با اهرم حقوق‌بشر است. دولت بایدن و وزرای آن بارها و بارها در مورد نقض حقوق بشر در عربستان هشدار داده‌اند و حالا که قرار است بایدن در ماه جولای به عربستان سفر کند، موضع علیه ریاض در این محور در حال تشدید شدن است. به عنوان مثال آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس خبری به مناسبت انتشار گزارش‌ سالانه وزارت خارجه ایالات متحده پیرامون آزادی دینی در جهان در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد عربستان از کشورهایی است که تنها اجازه انجام آیین‌های یک دین را که همان دین اسلام است، می‌دهد و این به نوعی یک انحصار مشخص را نمایان می‌کند.

مصاحبه اخیر وزیر خارجه آمریکا با نشریه فارن افرز به خوبی نشان می‌دهد که ساز و کار پیوند عربستان و اسرائیل توسط واشنگتن مهیا شده است و این در حالیست که تل‌آویو برای این موضوع لحظه‌شماری می‌کند

اسرائیل و روسیه: دو محور سفر آتی بایدن!

ریاض و سایر دولت‌های همسایه آن به دنبال ایجاد توازن میان واشنگتن و مسکو در محور انرژی هستند تا بتوانند خود را از ترکش‌های منازعه سیاسی- اقتصادی روسیه و آمریکا بر سر اوکراین حفظ کنند

با تمام  این تفاسیر کاخ سفید اعلام کرده که سفر جو بایدن که قرار بود طی روزهای آینده به عربستان انجام شود، به تعویق افتاده و وی قرار است ماه جولای وارد عربستان و حاشیه خلیج فارس شود. در این میان باید توجه داشت که با تعویق افتادن این سفر عده‌ای معتقدند که ریاض در حال پیش‌دستی برای کسب امتیازات بیشتر از آمریکا است؛ چراکه سعودی‌ها معتقدند اگر بایدن به منطقه حاشیه خلیج فارس بیاید بدون تردید منافع آنها به خطر خواهد افتاد و از این طریق کشورهای دیگر مانند کویت، قطر، امارات، عمان و بحرین وارد مدارِ گفت‌وگوهای ریاض و واشنگتن می‌شوند. با این تفاسیر برخی منابع مسئول در عربستان فاش کردند که دو هیأت سعودی قصد دارند به منظور انعقاد توافقنامه‌هایی در برخی بخش‌ها از جمله حمل‌ونقل، لجستیک و انرژی‌های تجدیدپذیر به ایالات متحده آمریکا سفر کنند. گفته می‌شود که نخستین هیأت به ریاست ماجد بن عبدالله القصبی، وزیر بازرگانی عربستان در ۱۵ ژوئن و هیأت دوم به ریاست خالد الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری این کشور نیز تا پایان این ماه به ایالات متحده سفر کنند. این سفرها به نوعی نشان می‌دهد که ریاض قبل از آنکه بایدن بخواهد وارد عربستان شود به دنبال داد و ستدهای اقتصادی هستند، اما در این میان باید توجه داشت که اسرائیل و روسیه هم یکی از دلایلی است که نمی‌توان آن را از سفر بایدن به حاشیه خلیج فارس حذف کرد. مجموع رسانه‌های عربی که در قطر، عربستان، کویت، عمان و امارات قرار دارند به صورت دوره‌ای و به خصوص چندی پیش که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حضور داشت، در مقاله‌ها و سرمقاله‌های خود اعلام کردند که عربستان و به تأسی از آن، سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال آن هستند تا بتوانند بحث صادرات نفت و گاز را به نوعی دیگر مدیریت کنند تا روسیه و آمریکا را در کنار خود داشته باشند. به عبارتی دیگر ریاض و سایر دولت‌های همسایه آن به دنبال ایجاد توازن میان واشنگتن و مسکو در محور انرژی هستند تا بتوانند خود را از ترکش‌های منازعه سیاسی - اقتصادی روسیه و آمریکا بر سر اوکراین حفظ کنند. اما مولفه دوم سفر بایدن، اسرائیل خواهد بود. حدود سه روز پیش وزیر خارجه آمریکا در گفت‌وگویی مجازی با دنیل کورتز-فلان، سردبیر نشریه آمریکایی «فارن افرز» که به ‌مناسبت یک‌صدمین سالگرد انتشار این مجله برگزار شد، بر نقش بالقوه عربستان در گسترش «پیمان ابراهیم» یا همان توافق عادی‌سازی روابط اسرائیل و کشورهای عربی، تاکید کرد و آن کشور را متحدی حیاتی در مقابله با چالش‌های ناشی‌ از افراط‌گرایی در منطقه دانست. همین گفته بلینکن به خوبی نشان می‌دهد که ساز و کار پیوند عربستان و اسرائیل توسط آمریکایی‌ها مهیا شده است و این در حالیست که تل‌آویو برای این موضوع لحظه‌شماری می‌کند. در این میان باید توجه داشت که این مولفه‌های سیاسی و امنیتی در حالی در رسانه‌ها منتشر می‌شود که اساساً نه تنها سرنوشت برجام و گفت‌وگوی تهران با ریاض مشخص نیست، بلکه حالا شاهد سنگ‌اندازی مجدد اسرائیل در مسیر این توافق و به طور کلی فعالیت‌های منطقه‌ای ایران هستیم. حال باید دید بایدن در حاشیه خلیج فارس قرار است چگونه با ریاض و سایر اعراب رفتار کند.