بن سلمان و تکمیل پروژه گذار به مدرنیته

فرشاد گلزاری

 بدون شک سال 2015 میلادی برای تاریخ معاصر عربستان سعودی معانی زیادی دارد؛ چراکه با درگذشت ملک عبدالله، پادشاه پیشین این کشور در 23 ژانویه اتفاقاتی در حوزه سیاست داخلی این کشور رخ داد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. زمانی که ملک سلمان در همان سال 2015 به عنوان هفتمین پادشاه عربستان سعودی به روی کار آمد بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که او به نوعی همان روندهای قبلی را دنبال خواهد کرد. عده‌ای دیگر هم اعتقاد داشتند که ملک سلمان به نوعی ممکن است در سیاست خارجی عربستان سعودی تغییراتی را به وجود بیاورد اما چنین نشد؛ بلکه سیاست خارجی این کشور تابع اصل «شراکت با قدرت‌های غربی» بوده و هست و همین حالا هم از این راهبرد تبعیت می‌شود. بر همین اساس ملک سلمان هم چندان نتوانست در این موراد تغییرات شگرفی را به وجود بیاورد اما اتفاقی که در سال 2017 میلادی رخ داد، اساساً همه تحلیل‌های قبل از آن را دگرگون کرد. ریشه این دگرگونی صرفاً به فوت ملک عبدالله یا به روی کار آمدن ملک سلمان ربط ندارد، بلکه عزل و نصب‌هایی در این میان رخ داد که توانست همه چیز را برای همیشه تغییر دهد و جهانیان را به شگفتی وادارد. مهمترین عزل و نصبی که انجام شد، گماشتن محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان سعودی بود؛ کسی که به صورت مشهود به جای محد بن نایف نشست و اساساً تمام معادلات را بهم ریخت. این عزل و نصب بدون شک در نمای شکلی، یک انتصابِ عادی در ساختار سیاسی دربار آل‌سعود به حساب می‌آید اما از حیث ماهوی نمی‌توان آن را یک واقعه معمولی در ساختار سیاست داخلی ریاض دانست. واقعیت این است که انتصاب بن سلمان در ابتدا و در همان سال 2015 به عنوان وزیر دفاع عربستان مخابره یک پیام جدید بود؛ چراکه او در آن سال فقط 30 سال سن داشت و انتصابش در این پُست باعث شد تا جنگ یمن به صورت علنی شروع شود. در همان ابتدای این بحران بسیاری از سیاستمداران غربی و حتی ژنرال‌های کهنه‌کار پنتاگون به صورت پنهانی و حتی برخی از آنها آشکارا اعلام کردند که این اقدامات نظامی وزیر دفاع عربستان به نوعی می‌تواند یک فاجعه به بار بیاورد که حالا از آن روزها حدود هفت سال می‌گذرد و همان بحران به نوعی دیگر ادامه دارد. همه مشغول ناپختگی بن سلمانِ جوان بودند که یکباره خبر آمد او ولیعهد عربستان شده است و اینجا بود که یکباره تحلیل‌ها به سمت و سویی دیگر رفت. بر اساس اسناد و متون موجود، اردوگاه غرب بر روی ولیعهد جوان ریاض سرمایه‌گذاری کرده است تا بتواند او را نه تنها در مُشت خود داشته باشد، بلکه در نهایت بتوانند عربستان را وارد مجرای جدیدی از تاریخِ سیاسی‌اش کند. اینکه بن سلمان یکباره و پس از انتصابش به عنوان ولیعهد عربستان تمام رقبای خود را با الصاق برچسب‌هایی مانند مفسد اقتصادی یا مخالف سیاسی به حاشیه راند دقیقاً همان اعمال و مانور قدرت بود که لایه‌های مختلف (از سیاستمداران طیف سنتی گرفته تا شاهزادگان درجه سوم و چهارم) را دربرگرفت و حالا (چه خوش‌آیند ما باشد چه نباشد) او یکه‌تاز عرصه سیاسی عربستان است.

دیروز ایندیپندنت اعلام کرد که عربستان سعودی یک پارک آبی مختلط 62 هکتاری را نزدیک ریاض افتتاح کرده است؛ همچنین موسیقی و ساز در مدارس عربستان جزء دروس اصلی قرار گرفته است و نیز شهروندان سعودی برای سفر به انگلیس از روند اخذ ویزا معاف شده‌اند

جهان در انتظار انتقال قدرت!

بر اساس اسناد و متون موجود، اردوگاه غرب بر ولیعهد جوان ریاض سرمایه‌گذاری کرده است تا نه تنها او را در سیطرة خود داشته باشد، بلکه بتواند درنهایت عربستان را وارد مجرای جدیدی از تاریخِ سیاسی‌اش کند

در این سال‌ها ما شاهد آن بودیم که اتفاقات شگرفی در عربستان سعودی (خصوصاً در عرصه اجتماعی و اقتصادی) رخ داده است. بن سلمان رویای بلندپروازانه خود را با نام «پروژه نئوم» به دنیا اعلام کرد و تاکنون میلیاردها دلار برای آن هزینه کرده است اما در داخل هم تغییرات شگرفی ایجاد شده است که نمی‌توان گفت این تحولات اتفاقی هستند؛ بلکه در پسِ آن یک برنامه‌ریزی مشخص وجود دارد. به عنوان مثال موانع رانندگی زنان در عربستان برداشته شد و یکباره کنسرت‌های موسیقی رخ عیان کردند. زنان و مردان در کنار یکدیگر پاسوربازی می‌کنند و حتی تصاویری از حضور مختلط آنها در کافه‌ها به همراه گران‌‌قیمت‌ترین حیوانات خانگی دنیا در رسانه‌ها منتشر شده است. حالا هم علاوه بر تمام این موضوعات شاهد آن هستیم که تدریس موسیقی و ساز در مدارس در دستور کار وزارت آموزش و پرورش عربستان قرار گرفته است. از سوی دیگر روز گذشته (یکشنبه) ایندیپندنت اعلام کرد که عربستان سعودی یک پارک آبی 62 هکتاری را در قدیه (نزدیک به ریاض) افتتاح کرده که توسط شرکت «فالکونز کرییتیو گروپ» که یک شرکت توسعه سرگرمی مستقر در اورلاندو ایالت فلوریدای آمریکا است، ساخته شده و سر و صدای زیادی به پا کرده است. نکته جالب این است که گفته می‌شود این پارک قرار است پذیرای شهروندان سعودی به صورت مختلط باشد. از دیگر سو هم دولت انگلیس در اقدامی به منظور تحکیم روابط این کشور با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، چهارشنبه گذشته از معافیت شهروندان سعودی و بحرینی از روند اخذ ویزا و جایگزینی آن با معافیت ویزای الکترونیکی در قبال پرداخت ۳۰ پوند خبر داد. این تحولاتِ یکباره در عربستان در حالی صورت می‌گیرد که اخیراً پادشاه 86 ساله این کشور به دلیل بیماری راهی بیمارستان شد و در همانجا بود که بسیاری از تحلیلگران باز هم گمانه‌زنی در مورد انتصاب بن سلمان به عنوان پادشاه را مطرح کردند. روز گذشته (یکشنبه) هم خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع عربی اعلام کرد که انتقال قدرت در عربستان قریب الوقوع است و حضور شاهزاده عبدالعزیز بن احمد در هیئت همراه محمد بن سلمان که برای تسلیت به امارات سفر کرده، گواه این امر است. توجه داشته باشید که شاهزاده عبدالعزیز بن احمد پسر ارشد شاهزاده احمد بن عبدالعزیز، برادر پادشاه عربستان است که هم‌اکنون در بازداشت به‌سر می‌برد. به گفته رویترز حضور این فرد به همراه بن سلمان تعجب‌آور است، چراکه ناظران صحنه سیاسی عربستان می‌گویند که این اقدام ارسال یک سیگنال از سوی ولیعهد سعودی برای نشان دادن وحدت خاندان حاکم است. بر همین اساس منابع رویترز این اقدام را نوعی مخابره پیام به منزله قریب‌الوقوع بودن به پادشاهی رسیدن بن سلمان قلمداد کرده‌اند. از سوی دیگر ممکن است که هدف بن‌سلمان ارسال پیام اتحاد در خانواده سلطنتی عربستان درپی فشارها به او در پرونده بازداشت شاهزاده‌ها و در راس آنها محمد بن نایف، ولیعهد سابق بوده باشد. به هر ترتیب به نظر می‌رسد که این اقدامات ولیعهد سعودی یک مانور قدرت جدید در عرصه سیاست داخلی و همچنین راهبردهای منطقه‌ای قلمداد شود که رصد تحولات هفته‌های آتی را مهم‌تر از گذشته  جلوه می‌دهد.