پنجشیر؛ عرصه رویارویی،‌ التهاب و مقاومت

فرشاد گلزاری

 چندی پیش سازمان

 «Save the Children»  که در بریتانیا مستقر است با انتشار گزارشی اعلام کرد که نزدیک به ۱۰ میلیون کودک در افغانستان با گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کنند. در این گزارش که حدود پنج روز پیش یعنی در 10 مه 2022 منتشر شده این سازمان خواستار ارائه کمک‌های فوری غذایی برای نجات جان کودکان افغانستان شد، اما اضافه کرد که کمک‌رسانی به تنهایی برای مهار وخیم‌ترین بحران گرسنگی در این کشور چاره‌ساز نیست. در ادامه گزارش این سازمان آمده است «علی‌رغم آنکه در ماه‌های گذشته مقادیر قابل توجهی غذا به دست شهروندان رسیده، اما ۱۹.۷ میلیون کودک و بزرگسال که نزدیک به ۵۰ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند هنوز گرسنه و برای زنده ماندن نیازمند کمک‌های فوری هستند». در جای دیگری از گزارش هم به این موضوع اشاره شده که جنگ اوکراین به این قحطی و گرسنگی دامن زده است اما اصل موضوع بدون تردید طالبان و شیوه کشورداری آنها عنوان شده است. بعد از آنکه طالبان تابستان سال گذشته افغانستان را تصرف کرد ارتباط این کشور با نهادهای بین‌المللی قطع شد و از طرف دیگر، آمریکا نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌های این کشور را مسدود کرده و یک بحران بانکی را در آنجا رقم زده است. این وضعیت به حدی رو به وخامت رفته که حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان بهمن‌ماه سال گذشته در کنفرانس خبری در کابل در واکنش به این تصمیم آمریکا گفته بود که ذخایر ارزی افغانستان متعلق به مردم این کشور است و باید به صورت کامل به کشور بازگردد. اما سوال اصلی این است که چرا در وضعیت کنونی نه تنها اوضاع بهتر نشده، بلکه هر روز اخباری از افغانستان بر خروجی‌ها قرار می‌گیرد که دنیا را به فکر و تأسف فرو می‌برد. واقعیت این است که طالبان با چراغ سبز ایالات متحده در قالب توافق دوحه وارد کابل شدند و به همین دلیل اینکه ایالات متحده خود را از این پرونده جدا می‌داند و صرفاً به اعمال دستور می‌پردازد کمی با منطق و عرف بین‌المللی ناسازگار است. همین روند حالا موجب شده تا اتفاقات جدیدی در افغانستان رخ دهد؛ به گونه‌ای که چندی پیش ژنرال سمیع سادات، از نظامیان دولت اشرف غنی اعلام کرده بود که پس از عید فطر به واضع طالبان از شمال افغانستان به صورت خاصه، از پنجشیر حمله‌ور خواهند شد. این نظامی بلندپایه افغانستان اخیراً با انتشار یک فایل صوتی اعلام کرد که اوضاع در افغانستان با گذشت هشت ماه از به روی کار آمدن طالبان در کابل به کلی به‌هم‌ریخته است و نه تنها امنیت به افغانستان باز نگشته، بلکه هر روز اخباری از فوت زنان، کودکان و مردان افغان به دلیل گرسنگی، فقر و بیکاری به گوش می‌رسد. در جایی از این فایل صوتی وی رفتار طالبان را مغایر با تمام اصول انسانی و اسلامی در دنیا دانست و درنهایت اعلام کرد که با مقامات نظامی افغانستان برای حمله به مواضع طالبان در تماس است.

اینکه در وضعیت کنونی باز هم یک جنگ داخلی میان دو جریان بومی افغانستان به وجود آید، بدون تردید موضوع تلخ و همچنین داستان پرپیچ و خمی است که دود آن صرفاً به چشم مردم این کشور می‌رود، ولی هیچ کشوری راه حل نهایی را نمی‌داند یا آن را اعلام نمی‌کند

طالبان و یک پرونده پیچیده!

طالبان با چراغ سبز ایالات متحده در قالب توافق دوحه وارد کابل شدند و به همین دلیل اینکه دولت بایدن خود را از این پرونده جدا می‌داند و صرفاً به اعمال دستور می‌پردازد کمی با منطق و عرف بین‌المللی ناسازگار است

پس از سخنان اخیر سمیع سادات حتی اخباری از تشکیل هسته‌های مقاوت ملی برای مقابله با طالبان توسط ژنرال عبدالرشید دوستم مخابره شد که نشان می‌دهد اوضاع در شمال افغانستان آنقدرها هم که کابل می‌گوید آرام نیست. دقیقاً یک هفته پیش بود که ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در واکنش به ادعای جبهه مقاومت ملی افغانستان مبنی بر سقوط شهرستان‌های آبشار و دره و نیز پاسگاه دو آب ولایت پنجشیر، اعلام کرد که این ادعاها واقعیت ندارد و هیچ رخدادی نظامی در این مناطق به وقوع نپیوسته ‌است اما عبدالله عبدالله که پیش از سقوط نظام اشرف غنی، ریاست شورای عالی مصالحه ملی را به عهده داشت و اخیراً از افغانستان خارج شده، به رویدادهای اخیر در پنجشیر، تخار، اندراب و خوست واکنش نشان داد. او در پیامی در صفحه فیس‌بوک‌ خود نوشت که گزارش‌های مستندی در مورد «محاکمه صحرایی، کشتار و شکنجه» در پنجشیر، تخار، اندراب‌ و خوست وجود دارد و اسناد و تصاویری در دست است که نشان می‌دهد طالبان غیرنظامی‌ها را تیرباران کرده است. عبدالله در این پیام تلویحاً خطاب به طالبان گفته است در چهار دهه اخیر دیده شده است که سیاست حذف و انحصار همواره افغانستان را به سوی بحران کشانده است، اما آنچه اهمیت دارد این است که از خارج افغانستان یک اراده مشخص از سوی غربی‌ها و حتی روسیه وجود دارد که می‌تواند جنگ در پنجشیر را مجدداً وارد مرحله جدیدی کند. روز گذشته (یکشنبه) ایندیپندنت انگلیس اعلام کرد که جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا، در گفت‌وگوی تازه‌ای که با صدای آمریکا داشت، حضور و فعالیت جبهه مقاومت ملی در شمال افغانستان را دلگرم‌کننده دانست. بولتون در این مصاحبه اعلام کرده براساس گزارش‌هایی که به دست او رسیده، در دره پنجشیر و مناطق هم‌جوار آن جبهه مقاومت ملی، فعالیت‎‌های خوبی را انجام داده و مناطق زیادی را از دست طالبان بیرون آورده است. این تایید بولتون اگرچه یک تایید غیررسمی در مورد فعالیت طیف احمد مسعود به حساب می‌آید، اما نشانه دوگانگی در آمریکا است؛ چراکه بولتون یک جمهوریخواه دو آتشه به حساب می‌آید ولی دولت بایدن و به طور کلی دموکرات‌ها هیچ عکس‌العملی تاکنون در مورد اقدامات طالبان و جبهه مقاومت ملی در پنجشیر نداشته‌اند. از سوی دیگر اما سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم در واکنش به درگیری‌های اخیر در پنجشیر افغانستان گفت که طالبان باید مشکلاتش را با مخالفان از راه گفت‌وگو حل کند؛ چراکه شروع این منازعه آن هم در جایی که سابقه نبردهای متعدد آن موجود است، می‌تواند منطقه آسیای مرکزی و به خصوص مرزهای افغانستان که منتهی به تاجیکستان و روسیه می‌شود را با مشکلات امنیتی و نظامی روبرو کند. از سوی دیگر وزرای خارجه «گروه هفت» هم اعلام کردند که محدودیت‌های فزاینده طالبان علیه حقوق زنان و دختران در افغانستان و همچنین شروع درگیری‌های جدید در پنجشیر این جریان و افغانستان را به انزوا می‌کشاند اما هیچکدام از آنها بر حمایت از طالبان یا جبهه مقاومت ملی افغانستان اشاره نکردند. اینکه در وضعیت کنونی باز هم یک جنگ داخلی میان دو جریان بومی به وجود می‌آید، بدون تردید موضوع تلخ و همچنین داستان پر پیچ و خمی است که دود آن صرفاً به چشم مردم افغانستان می‌رود، اما مساله اینجاست که اروپایی‌ها (خصوصاً فرانسه) از یک سو از جناح احمد مسعود در خفا حمایت می‌کنند و طیف دیگری در آمریکا روند حضور این طیف در پنجشیر را نشانه امید می‌خوانند، و در سوی دیگر روس‌ها هم در پشت پرده با طالبان هماهنگ هستند و نمی‌خواهند اوضاع در خارجِ نزدیک آنها به هم بریزد. در سوی دیگر ماجرا در داخل افغانستان عناصر دولت اشرف غنی هم هر کدام به یک کشور متصل هستند از سوی یک دولت خارجی حمایت می‌شوند که تمام این مولفه‌ها یک آشفتگی و بحران چندضلعی را به نمایش می‌گذارد، اما هیچکس راه‌حل نهایی را اعلام نمی‌کند و اینجاست که نمایشی از نبرد خیر و شر در پنجشیر را به چشم می‌بینیم.