جستجوی ساحل امن از رهگذر کشورهای عربی

فرشاد گلزاری

 پس از یک دهه شاهد حضور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در امارات متحده عربی هستیم. سفری که در پاسخ به حضور محمد بن زاید، ولیعهد امارات در ترکیه انجام شده و به نظر می‌رسد که درون خود مولفه‌های زیادی دارد. حدود دو هفته پیش رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که رئیس جمهوری این کشور قرار است به امارات متحده عربی سفر کند اما کاربران در فضای مجازی، پیش‌بینی کردند که اردوغان به دلیل ابتلا به کرونا سفر خود را به ابوظبی لغو می‌کند. این گمانه‌زنی که اتفاقاً اشتباه از آب درآمد، بازداشت‌های زیادی در این راستا در پی داشت؛ برخی از خبرنگاران توسط پلیس یا دستگاه قضایی احضار شدند و صفحات بسیاری از کاربران فضای مجازی هم به دست پلیس سایبری ترکیه مسدود شد. اوضاع به حدی بهم ریخت که پایگاه خبری دویچه وله در گزارش خود اعلام کرد که دریا بویوکونجو، قهرمان شنای سابق ترکیه در توییتر نوشته است که «او (اردوغان) کرونا گرفته و می‌خواهد برایش دعا کنیم. نگران نباش، داریم دعا می‌کنیم. دارم ۲۰ ظرف بزرگ حلوا می‌پزم که هر زمان که وقتش رسید، بین اهل محل پخش کنم». چند ساعت پس از توئیت مذکور، این شناگر به جرم توهین به رئیس‌جمهوری ترکیه متهم شد و در نهایت حکم بازداشت او از سوی مراجع قضایی صادر شد. سفر اردوغان اینگونه آغاز شد و همه معتقدند که تنفر عمومی از وی در ترکیه روز به روز در حال افزایش است؛ تا جایی که حالا مخالفان او و هم‌حزبی‌های سابقش هم به نوعی در حال تمسخر و انتقادهای عریان از او هستند. حالا محبوبیت اردوغان که روزی مردم برایش جلوی تانک‌های حاضر در کودتای 15 جولای 2016 خوابیده بودند تا از ملی‌گرایی و کشورشان حمایت کنند، با افول مواجه شده است، هرچند او به این کاهش سطح محبوبیت وقعی نمی‌نهد و مشغول پیگیری سیاست‌های خود است و در همین راستا با وجود ابتلا به کرونا به سمت ابوظبی پرواز کرد. خبرگزاری رسمی امارات (وام) عصر روز دوشنبه اعلام کرد که رئیس‌جمهوری ترکیه پس از یک دهه تیرگی روابط وارد ابوظبی شد و این سفر تنها چند روز پس از آن انجام شد که امارات متحده عربی پنجاهمین سالگرد تاسیس خود را جشن گرفته است. نکته قابل توجه این است که چند روز پیش، اسحاق هرتزوگ، رئیس رژیم صهیونیستی به همراه همسرش برای اولین بار به امارات سفر کرد ولی عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات به استقبال او آمد. اما حالا شاهد آن هستیم که محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی شخصاً به استقبال اردوغان رفت و همین موضوع نشان می‌دهد که ترکیه همچنان برای امارات جایگاه ویژه‌ای دارد. پس از این استقبال، دو طرف با یکدیگر مسائل دو جانبه را مورد بررسی قرار دادند و بن زاید نیز در سخنانی از موضع رجب طیب اردوغان در قبال حملات انصارالله به خاک امارات و محکوم کردن این حملات تشکر و قدردانی کرد. او تاکید کرد که امارات مایل است با ترکیه برای رویارویی با چالش‌های مشترک متعدد در منطقه از طریق گفت‌وگو، تفاهم، مشورت و راه‌حل‌های دیپلماتیک همکاری کند. در این راستا اردوغان هم سفرش به امارات را یک موضوع تاریخی خواند و اعلام کرد که همکاری امارات و ترکیه برای تحقق صلح و ثبات منطقه‌ای بویژه در کشورهای همسایه و آفریقا و مساهمت در ثبات جهانی در چارچوب اصل «سود جمعی» وارد فصل جدید خواهد شد.

اینکه اردوغان در آیین گشایش «روز ملی تُرک» در نمایشگاه دوبی اکسپو شرکت و بر آرمان‌های خود از خاک امارات تاکید می‌کند، نوعی مانور قدرت علیه مخالفانش به شمار می‌آید تا به آنها اعلام کند که هنوز در منطقه مشروعیت و مقبولیت دارد

نیاز دو طرفه یا احتیاج اردوغان؟

اگرچه در جریان سفر اردوغان به امارات میان ابوظبی و آنکارا 13 توافقنامه امضا شد و مشاور دیپلماتیک رئیس امارات، این سفر را صفحه جدیدی از روابط میان دو کشور خواند؛ اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اردوغان بیش از بن زاید به این سفر نیاز داشت

از این مسائل که بگذریم به خوبی می‌بینیم امارات و شخص بن زاید یک پذیرایی تاریخی را برای استقبال از اردوغان ترتیب دادند. بن زاید برای اردوغان و هیئت همراهش ضیافت شام مفصل در کاخ الوطن ترتیب داد که کمتر کشوری اینگونه مورد استقبال ابوظبی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر برج الخلیفه و بسیاری از بناهای غول پیکر امارات یکباره به پرچم ترکیه و تصاویر اردوغان مزین شدند و اینها نشان می‌دهند که این یک استقبال ساده و عادی نبوده که البته پیام‌های زیادی در درون آن نهفته است. در این میان منابع از امضای ۱۲ توافقنامه میان ابوظبی و آنکارا در جریان سفر رئیس‌جمهوری ترکیه به امارات خبر دادند. در همین حال، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات نیز گفت که سفر اردوغان صفحه جدیدی از روابط میان دو کشور را خواهد گشود. کمی بعد اعلام شد که رجب طیب اردوغان و شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی با حضور در پایتخت با یکدیگر 13 سند همکاری در حوزه‌های صنایع دفاعی، بهداشتی، تغییرات اقلیمی، فناوری، فرهنگ، کشاورزی، تجاری، اقتصادی، مدیریت حواث غیرمترقبه، حمل و نقل، هواشناسی، ارتباطات و بایگانی به امضا رساندند. اما صرف‌نظر از امضای این توافق‌نامه‌ها، درون این روابط نکته‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد بیش از آنکه امارات به ترکیه نیاز داشته باشد، اردوغان به برقراری روابط با ابوظبی نیاز دارد و مشخص است که اساساً حزب حاکم ترکیه به دنبال تعمیق روابط است. واقعیت این است که اردوغان در یک سال و ۵ ماه مانده به انتخابات آتی ریاست جمهوری (۲۳ ژوئن ۲۰۲۳) و در پی کاهش شدید ارزش پول ملی، مخالفان بسیاری از میان احزاب مختلف حتی از جناح خودی و حاکم پیدا کرده که این جریان می‌تواند او را در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ترکیه پس از ریاستی شدن آن در رسیدن به قدرت ناکام بگذارد. اینکه او در آیین گشایش «روز ملی تُرک» در نمایشگاه دوبی اکسپو شرکت و بر آرمان‌های خود از خاک امارات تاکید می‌کند، نوعی مانور قدرت علیه مخالفانش به حساب می‌آید تا به آنها اعلام کند که هنوز در منطقه و خارج از خانه خود مشروعیت و مقبولیت دارد. اردوغان به خوبی می‌داند که اوضاع خود و حزبش در داخل ترکیه خوب نیست و به همین دلیل (همانند بسیاری از سیاستمداران دنیا) به دنبال مانور در خارج از خاک ترکیه است. نکته جالب‌تر این است که روز گذشته (سه‌شنبه) شبکه تی.آر.تی ترکیه گزارش داد، اسحاق هرتزوگ‌، رئیس رژیم صهیونیستی در نهم و دهم ماه مارس به ترکیه سفر می‌کند و این موضوع هم باز نمونه‌ای دیگر از بندبازی‌های جدید اردوغان برای خفه کردن مخالفان داخلی خود است. اینکه خبرگزاری‌های ترکیه دائماً در حال مخابره دستاوردهای سفر اردوغان به‌ویژه در فاز تجاری آن هستند، نشان می‌دهد که او هنوز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیاز دارد تا خود را در حاشیه امن نگه دارد.