اوکراین، ایران و ردوبدل شدن چند تهدید

فرشاد گلزاری

اواخر خرداد ماه سال جاری بود که روسای جمهوری روسیه و آمریکا در سوئیس با یکدیگر دیدار کردند و همه منتظر بودند تا ببینند ولادیمیر پوتین و جو بایدن قرار است چه خبر خوبی به جامعه جهانی بدهند. این دیدار علیرغم گمانه‌زنی‌هایی که انجام شده بود خروجی مطلوبی نداشت و اگر بگوییم که نتیجه آن خنثی بود، گزافه‌گویی نکرده‌ایم. واقعیت این است که در زمان دوتلد ترامپ ما بارها و بارها شاهد بودیم که دموکرات‌ها اعترض‌های زیادی علیه او مطرح کردند و دلیلشان این بود که ترامپ اساساً هیچ مواجهه آشکار و حساب شده‌ای با روس‌ها ندارد. بر همین اساس حالا که دموکرات‌ها وارد کاخ سفید شده‌اند، بر اساس همان راهبرد برون‌گرایی خود وارد یک مجادله آشکار  چند جهته با مسکو شدند. در این میان باید توجه داشت که دیدار اول پوتین و بایدن به نوعی در این جهت برگزار شد که ایالات متحده بتواند رفتار روسیه را پیش‌بینی کند. قبل از آنکه این دیدار انجام شود آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا و همچنین جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده صراحتاً اعلام کردند که یکی از مسائلی که بایدن بر آن تاکید دارد این است که روسیه باید بتواند رفتار قابل‌ پیش‌بینی‌تری از خود نشان دهد. این سخنان بدان معنا بود که مسکو هیچگونه سیگنال مثبتی از خود برای تعامل و یا هماهنگی با روسیه در بسیاری از پرونده‌ها مخابره نمی‌کند. این پرونده‌ها به نوعی از دید هر دو طرف متفاوت هستند و این تفاوت به نوعی در راستای نوع نگاه مسکو و واشنگتن به مسائل متعدد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. به عنوان مثال روسیه در مورد پرونده سوریه یک نگاه کاملاً استراتژیک را دنبال می‌کند و معتقد است که هر کشوری بخواهد در این مورد اقدامی صورت دهد، باید با مسکو در میان بگذارد. به عبارتی دیگر روس‌ها خود را تصمیم‌گیرنده اول و آخر پرونده شامات می‌دانند و از این حیث نمی‌گذارند تا آمریکا معادلات در این کشور را به نفع خود تغییر دهند. از منظری دیگر هم باید توجه داشت که عملاً آمریکایی‌ها و روس‌ها در سوریه منافع خود را تقسیم کرده‌اند و سعی می‌کنند برخورد منافع با یکدیگر نداشته باشند. در این میان پرونده‌های دیگری هم وجود دارد که می‌توان به فروش تسلیحات به ترکیه و ایران اشاره کرد. در بخش دیگر هم باید متوجه بود که روس‌ها در افغانستان، قفقاز و شرق اروپا و همچنین دریای سیاه به دنبال آن هستند تا جلوی تحرکات ایالات متحده را به نفع خود بگیرند. این روند و تقابل اما در یک جا بیشترین حد را دارد و که آنهم اوکراین است. همه معتقدند که پرونده اوکراین به شاهرگ تنش میان مسکو و واشنگتن تبدیل شده است و حالا این روند با جایی رسیده است که روسای جمهور دو قدرت، برای دومین بار به صورت مجازی و ویدئوکنفرانسی با یکدیگر گفت‌وگو کردند. این دیدار که بسیاری آنرا یک ملاقات با هدف مشخص می‌دانند، عملاً نشان داد که دیدار اول دو طرف در سوئیس نتوانسته آنگونه که باید، اوضاع را روبراه کند و حالا پوتین و بایدن باز هم به مذاکره پرداختند.

کارشناسان معتقدند که پرونده اوکراین به شاهرگ تنش میان مسکو و واشنگتن تبدیل شده و حالا این روند با جایی رسیده است که روسای جمهور دو قدرت را بر خلاف میل باطنی‌شان به سر میز مذاکره کشانده است

اوکراین و تجمیع منافع

انتظارها از مذاکرات دو ساعته ولادیمیر پوتین و جو بایدن، روسای جمهوری روسیه و آمریکا بسیار بالا بود و همه منتظر مخابره سیگنال جدید بودند؛ اما خروجی این گفت‌وگو چندان مشخص نیست و باید باز هم منتظر ماند

دیدار مجازی پوتین و بایدن که حدود 2 ساعت به صورت مجازی طول کشید، از منظر بسیاری از تحلیلگران و حتی مقامات دو طرف بر محور اوکراین سوار بود. در این میان جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید اعلام کرد که دیدار مجازی روز سه‌شنبه جو بایدن و ولادیمیر پوتین شامل طیفی از موضوعات بود اما موضوع اصلی مورد گفتگو، اوکراین بود. سالیوان اظهار داشت که بایدن به صراحت اعلام کرد اگر روسیه به اوکراین حمله کند، آمریکا و متحدانش با اقدامات قوی اقتصادی پاسخ خواهند داد. مشاور امنیت ملی کاخ سفید در ادامه سخنان خود گفت که آمریکا فراتر از ارائه تسلیحات کنونی به اوکراین، ابزار دفاعی بیشتری در اختیار این کشور قرار خواهد داد و ما در پاسخ به چنین تهدید به تقویت متحدان ناتوی خود در جبهه شرقی خواهیم پرداخت. این مقام ارشد دولت بایدن اضافه کرد که برئیس جمهوری آمریکا همچنین به پوتین گفت که گزینه دیگری وجود دارد و آن کاهش تنش‌ها و دیپلماسی است. سالیوان از سوی دیگر به موضوع ایران اشاره کرد. او گفت که بایدن و پوتین بحث خوبی درباره موضوع ایران داشتند و این گفت‌وگو سازنده بوده است. او بیان کرد که آمریکا و روسیه در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ برای تهیه برجام همکاری نزدیکی داشتند و در ادامه ادعاها علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و هراس غرب از پیشرفت‌های هسته‌ای تهران مدعی شد که آمریکا و روسیه همچنان به مشورت‌های نزدیک ادامه می‌دهند تا از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای اطمینان یابند. از سوی دیگر ولادیمیر پوتین در اظهارات خود بر اهمیت و ضرورت اجرای پارامترهای اولیه مورد توافق در سال ٢٠١٥ تاکید و خاطرنشان کرده است که مواضع مسکو و واشنگتن (در این زمینه) چندان تفاوتی با یکدیگر ندارد. این موضع‌گیری آنهم در این مقطع صراحتاً نشان می‌دهد که مسکو عملاً در برخی از پرونده‌های جاری، تضادهای بنیادین با واشنگتن ندارد و بر همین اساس باید گفت که نمی‌توان تضاد آشکار (حداقل در پرونده برجام یا سوریه) میان دو طرف مشاهده کرد. در این میان اما براساس اعلام کرملین، پوتین همچنین به همتای آمریکایی خود گفته است که تضمین‌هایی می‌خواهد تا سامانه‌های حمله تهاجمی در کشورهای نزدیک به روسیه از سوی آمریکا مستقر نخواهند شد. از سوی دیگر در بیانیه کرملین آمده است که پوتین پیشنهاد حذف محدودیت‌های مربوط به عملکرد سفارتخانه‌های مربوط به خودشان را پس از تازه‌ترین مناقشه ارائه کرده است؛ چراکه طبق این محدودیت، هر کشور تعداد دیپلمات‌هایی را که کشور دیگر می‌تواند اعزام کند، کاهش داده است و این هم یکی دیگر از محورهای اختلاف به شمار می‌رود. با این اوصاف یوری اوشاکف، دستیار کرملین پس از مذاکرات دو ساعته ولادیمیر پوتین و جو بایدن، روسای جمهوری روسیه و آمریکا در روز سه‌شنبه اعلام کرد که سخت است انتظار پیشرفت‌های ناگهانی داشته باشیم، اما روسای جمهور تمایل خود را برای ادامه کار عملی و شروع بحث در مورد موضوعات حساسی که به طور جدی مسکو را نگران می‌کند، نشان دادند. این تحلیل بدان معناست که ما شاهد رد و بدل شدن یک سری از تهدیدهایی هستیم که تحلیل‌ها در مورد آنها تا به اینجای کار چندان درست از آب درنیامده است؛ چراکه بایدن صراحتاً اعلام کرد که در نهایت تحریم‌های اقتصادی علیه مسکو وضع خواهد کرد و این نشان از عدم کشیدن ماشه توسط واشنگتن آنهم در مورد اوکراین دارد.