چند صدایی در بغداد

فرشاد گلزاری

عراق به عنوان کشوری که از سال 2003 دور اول پوست‌اندازی خود را تجربه کرده، امروز به کانون توجه رسانه‌های کل دنیا تبدیل شده است. کشوری که مردمش با لشگرکشی ایالات متحده اگرچه هزینه‌های انسانی، امنیتی و اقتصادی زیادی را تجربه کرد، اما بسیاری از ورود آمریکایی‌ها به بغداد خرسند بودند؛ چراکه از نظر آنها حزب بعث فقط با اعمال زور یک قدرت بین‌المللی مانند آمریکا می‌توانست ساقط شود و به همین دلیل است که بسیاری از عراقی‌ها همچنان معتقدند که با رفتن صدام از بغداد، ساختار سیاسی جدید توانسته تا حدودی این کشور را حداقل در مساله‌ای مانند انتخابات از مابقی همسایگانش جلو بیندازد.

اگرچه روز گذشته یک منبع در کمیسیون عالی انتخابات عراق، نتایج اولیه شمارش آرای گروه‌های خاص  در این کشور را ۶۹ درصد برآورد کرده است، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که مشارکت ممکن است از یک حد بالاتر نرود

واقعیت این است که در کشورهای منطقه و دولت‌‌های حاضر در حاشیه خلیج فارس، مساله‌ای به نام انتخابات عموماً یا مشروعیت و خواهانِ چندانی ندارد یا اینکه به صورت یک نمایش اجرا می‌شود. به عنوان مثال هفته گذشته در قطر برای اولین بار انتخابات پارلمانی برگزار شد که البته خیلی‌ها آن را نمایش دموکراسی خواندند. اما درعراق اوضاع به گونه‌ای دیگر است. در سال 2003 میلادی پس از آنکه بساط حزب بعث در این کشور برچیده شد آمریکایی‌ها دقیقاً به سمت چیدمان جدید ساختار سیاسی پیش رفتند؛ تا جایی که افسران سازمان سیا که پرونده عراق را در دست داشتند، سعی کردند تا سه طیف کردها، شیعیان و اهل تسنن را در ساختار سیاسی جدید عراق بگنجانند که البته این پروژه هم با موفقیت در همسایه غربی کشورمان پیش رفت.

بر اساس پروژه‌ای که آمریکایی‌ها در عراق طرح‌ریزی و اجرا کردند، طیف کردها ریاست جمهوری را به عهده خواهد داشت و اهل تسنن هم رئیس پارلمان را مشخص می‌کنند و در نهایت نخست‌وزیر از طیف شیعیان انتخاب می‌شود. تمام این روند هم از طریق برگزاری انتخابات پارلمانی مشخص می‌شود که همین امر باعث شده تا بسیاری از تحلیلگران غربی به این نتیجه برسند که در عراق بیش از سایر کشورهای منطقه، شاهد برقراری و برپایی دموکراسی نسبی هستیم.

این امر البته با انتقادهای زیادی روبرو شده است؛ چراکه بسیاری از جریان‌های سیاسی عراق به انضمام مردم این کشور معتقدند که این دموکراسی چیزی جز فساد برای آنها به جای نگذاشته است. به عنوان مثال حزب کمونیست عراق، حزب خانه عراق و جریان مدنی عراق خواهان تحریم انتخابات امروز شده‌اند.

آنها معتقدند که این انتخابات عملاً یک نمایش سیاسی به حساب می‌آید و هیچ خروجی جز تعویض نفرات در لایه‌های مختلف ساختار سیاسی عراق ندارد. در مقابل، بسیاری دیگر از جریانات عراق به گونه‌ای دیگر و دقیقاً 180 درجه بر خلاف طیف اول، انتخابات امروز را تحلیل می‌کنند.

آنها معتقدند که باید پای صندوق‌های رای آمد و با انتخاب جریان اصلح، بهترین گزینه‌ها را به عنوان نماینده پارلمان وارد قوه قانونگذاری عراق کرد تا درنهایت بتوان با فساد و مشکلات دیگر که دامنگیر عراق شده، مقابله کرد. اما سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که این انتخابات از منظر خارجی چه اهمیتی دارد؟ سوال دوم هم که همیشه پس از برگزاری انتخابات مطرح می‌شود این است که نخست‌وزیر بعدی چه کسی خواهد بود؟

عراق اخیراً وارد یک سری مناسبات جدید با اردن و مصر شده است و همین دلیل می‌تواند در شکل‌گیری کلونی‌های سیاسی پس از انتخابات و تاثیر آن بر انتخاب نخست‌وزیر، مفید واقع شود

تصمیم‌گیری در خارج از بغداد

در نقشه انتخابات زودهنگام پارلمان عراق، 267 حزب سیاسی حضور دارند و 44 فهرست انتخاباتی هم اعلام شده که به نوعی ائتلاف‌ها را مشخص می‌کند. تمام این ساختار توسط سه طیف کردها، اهل تسنن و شیعیان به عنوان بازیگران اصلی عراق طرح‌ریزی و اجرا می‌شود و در نهایت بر اساس آمارها، 3523 نامزد برای کسب 329 کرسی پارلمان عراق با یکدیگر رقابت خواهند کرد اما مسئله مهمتر این است که در انتخابات فعلی یک قانون جدید اجرا می‌شود. این قانون به نامزدها اجازه می‌دهد که به صورت مستقل در انتخابات شرکت کنند و به همین دلیل انتخابات امروز را می‌توان از این منظر یک جهش سیاسی و شاید یک ترقی نسبی دانست.

با توجه به اینکه از روز گذشته در عراق سکوت انتخاباتی برگزار شده باید به این نکته توجه داشت که اساساً این رویداد سیاسی به دلیل رویدادهایی که در منطقه در حال وقوع است مهم خواهد بود. اینکه جریانی مانند صدر اعلام می‌کند که باید مبارزه با فساد مدنظر رای‌دهندگان باشد و از سوی دیگر جریان منتسب به عمار حکیم ضد صدر موضع می‌گیرد و از انحلال حشدالشعبی و پیشنهاد آن توسط صدری‌ها انتقاد می‌کند، بیانگر آن است که هر دو جریان و حتی اهل تسنن باز هم به عنصری به نام آمریکا توجه دارند.

ایالات متحده قرار است تا پایان سال 2021 میلادی از عراق خارج شود که بدون تردید در پی این خروج، تهدیدهایی برای عراق به وجود خواهد آمد و به همین دلیل باید گفت که تاثیر رفتار بازیگران خارجی در عراق می‌تواند بر خروجی انتخابات هم تاثیر بگذارد. از منظری دیگر عراق اخیراً وارد یک سری مناسبات جدید با اردن و مصر شده است و همین دلیل می‌تواند در شکل‌گیری کلونی‌های سیاسی پس از انتخابات و تاثیر آن بر انتخاب نخست وزیر، مفید واقع شود. این روند به نوعی نشان دهنده آن است که اوضاع در خارج از عراق بیش از داخل، پیچیده است.  

از یک سو ایران در عراق منافع مشخص دارد و آمریکا هم به عنوان قطب مخالف تهران خود را صاحب منافع می‌داند. ترکیه، امارات و عربستان هم هرکدام منافعی در عراق دارند که تمام این مسائل باعث می‌شود انتخاب نخست‌وزیر در فضایی ملتهب و مه‌آلود قرار بگیرد. در این میان توجه داشته باشید که این اولین انتخاباتی است که داعش در عراق حضور ندارد و به همین دلیل بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این رویداد سیاسی به نوعی در حال مخابره پیام به حامیان تروریست‌هایی است که داعش را در عراق تقوت و هدایت می‌کردند. اگرچه روز گذشته یک منبع در کمیسیون عالی انتخابات عراق، نتایج اولیه شمارش آرای گروه‌های خاص (پرسنل امنیتی، آوارگان و زندانیان) در این کشور (اولین مرحله انتخابات) را که اوایل روز جمعه برگزار شد، اعلام کرد و گفت که میزان مشارکت در این انتخابات ۶۹ درصد برآورد شده است، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که مشارکت ممکن است از یک حد بالاتر نرود.

به همین دلیل اگر اردوگاه مخالفان و موافقان انتخابات زودهنگام عراق را زیر ذره‌بین ببریم، به خوبی می‌بینیم که بغداد در یک دوراهی استراتژیک قرار گرفته است؛ دوراهی که برخی‌ها پاسخشان آری و مابقی خیر خواهد بود.