افغانستان، نقطه رهایی اردوغان

فرشاد گلزاری

جایگاه ترکیه در ادبیات سیاسی - امنیتی ایالات متحده بدون تردید با بسیاری از همسایگان آنکارا و حتی قطر تفاوت دارد. واشنگتن طی سال‌های گذشته فراز و فرودهای زیادی در رابطه خود با ترکیه داشته و از زمانی که رجب طیب اردوغان از سال 2014 به قدرت رسید تاکنون این روند به شدت سینوسی بوده و حالا هم به نظر می‌رسد که اوضاع همانند گذشته پیش می‌رود.

در این میان نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل که چندی پیش در نیویورک برگزار شد و قرار است تعدادی از سران کشورها پس از سلطه دو ساله کرونا بر این مجمع، به صورتی حضوری در آن شرکت کنند، محلی خواهد بود که باز هم اردوغان سخنان خود را به گوش رئیس‌جمهوری فعلی آمریکا برساند. شبکه خبری الجزیره در این رابطه اعلام کرد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در سفر به آمریکا می‌داند به لطف تحولات در افغانستان می‌تواند برای بهبود روابط با ایالات متحده اقدام کند. بر همین اساس باید گفت که رئیس‌جمهوری ترکیه سفر خود به نشست مجمع عمومی را به دو بخش تقسیم خواهد کرد. بخش اول این سفر به مانور رسانه‌ای و سیاسی در پشت تریبون سازمان ملل تعلق دارد. همه می‌دانند که او سخنران قهاری است و می‌تواند مخاطبان را تحت تاثیر قرار دهد و بدون شک صراحت گفتار خود را بار دیگر به رُخ تمام دنیا خواهد کشید.

بر این اساس اردوغان سعی می‌کند تا اقدام و دستورات خود در حوزه سیاست خارجی را به هر ترتیبی که شده خوب و موثر جلوه دهد. این اقدامات از حضور نظامی و فروش تسلیحات و پهپاد در لیبی تا حفاری‌ها و حضور کشتی‌های حفاری ترکیه در شرق مدیترانه و اطراف یونان را دربرمی‌گیرد. اردوغان البته در مورد حضور و دخالت نیروهایش در سوریه و قره‌باغ هم حرف می‌زند و یا اگر به صورت مستقیم به آنها اشاره نکند، بی‌شک حضور کشورش در قفقاز و سوریه را توجیه می‌کند. حضور نیروهای ترکیه در شمال عراق که به بهانه مبارزه با پ.ک.ک عملیاتی شده یکی دیگر از موضوعاتی است که احتمالاً خبرنگاران قصد دارند اردوغان را در نیویورک با طرح آن به چالش بکشند. بخش دوم دیدارهای اردوغان و حضورش در مقر سازمان ملل اما به دیدارها با مقامات سایر کشورها و احتمالاً بایدن برمی‌گردد. اینکه آیا او موفق می‌شود رئیس جمهوری آمریکا را در حاشیه نشست مجمع عمومی ملاقات کند یا خیر؛ موضوع دیگری است، اما مهمتر از آن این است که آیا او می‌تواند یخ روابط خود را با واشنگتن آب کند؟

تلاش برای تثبیت موقعیت

در ابتدای سال میلادی، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، ترکیه را به خاطر خرید موشک‌های روسیه به عنوان «به اصطلاح شریک» مورد تمسخر قرار داد.

اروپا ترکیه را عضو رسمی خود نمی‌خواند و حتی اعلام می‌کند که ترکیه به عضویت اتحادیه اروپا در نمی‌آید و در مقابل اردوغان قبل از آنکه عازم نیویورک شود پیام خود را به اروپایی‌ها رساند و در بحث پذیرش مهاجران افغان آنها را مورد سرزنش قرار داد

این موضع ایالات متحده و دستگاه دیپلماسی این کشور به خوبی نشان داد که دولت بایدن در همان ابتدای امر چندان مایل نیست که با آنکارا سازش کند و به این کشور نزدیک شود، اما ماه گذشته پس از آنکه طالبان پایتخت افغانستان را پیش از خروج آمریکا از آنِ خود کرد، بلینکن در توئیتی نوشت که ترکیه «یک متحد مهم ناتو و یک شریک ارزشمند در منطقه» است. این تغییر لحن شدید نسبت به اردوغان و سیاست خارجی کشورش که حالا برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده، چشم‌انداز امیدبخشی مقابل  روابط او با واشنگتن که چند سالی است درگیر اختلافات به ظاهر پایان‌ناپذیر است، ترسیم می‌کند.

بر همین اساس به نظر می‌رسد اردوغان در ملاقات با جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا او را متقاعد کند که ترکیه می‌تواند نقش مهمتری در افغانستان ایفا کند؛ چراکه اردوغان اولین بار در نشست ماه ژوئن ناتو به بایدن پیشنهاد داد که ترکیه مسوولیت حفاظت از فرودگاه کابل را برعهده بگیرد. همچنین مدیر صندوق مارشال آلمان در آنکارا می‌گوید اردوغان از مساله افغانستان به عنوان یک نمونه استفاده می‌کند تا نشان دهد ترکیه و آمریکا منافع مشترک در شماری از موضوعات دارند و اینکه آمریکا هم از همکاری با ترکیه سود می‌برد.

اردوغان از مساله افغانستان به عنوان یک نمونه استفاده می‌کند تا نشان دهد ترکیه و آمریکا در شماری از موضوعات منافع مشترک دارند و اینکه آمریکا هم از همکاری با ترکیه سود می‌برد؛ اما باید دید واشنگتن چگونه بازی می‌کند

او معتقد است آنکارا پرونده افغانستان را مساله‌ای می‌بیند که اثبات می‌کند غرب هنوز به ترکیه نیاز دارد یا غرب هنوز از همکاری با ترکیه سود می‌برد.

در این میان اما باید دانست که ترکیه به صورت تمام قد نمی‌تواند با ایالات متحده وارد مناسبات جدید شود؛ چراکه همچنان در این میان روسیه و بحث تعارض‌ منافع وجود دارد. توجه داشته باشید که بعد از روی کار آمدن بایدن در ماه ژانویه، او برای صحبت با اردوغان سه ماه صبر کرد تا خشم دولت جدید را از خرید سامانه‌های اس - ۴۰۰ روسیه به آنکارا نشان دهد.

در این میان اما روس‌ها به خوبی می‌دانستند که باید چگونه بازی کنند و به همین دلیل یکباره سعی کردند با انعقاد توافق‌های نظامی بیشتری با ترکیه آنکارا را از واشنگتن دور کنند؛ اما این پایان داستان نبوده و نخواهد بود. ترکیه همچنین از حمایت آمریکا از شبه نظامیان کرد در شمال شرق سوریه ناراضی است و آنها را مرتبط با پ.ک.ک می‌داند. آنکارا همچنین خواستار استرداد فتح‌الله گولن، روحانی ترک تبار ساکن آمریکاست که آن را به تلاش به کودتا در سال ۲۰۱۶ متهم کرده است اما گولن این اتهامات را نمی‌پذیرد.

از سوی دیگر واشنگتنِ تحت هدایت بایدن از وضعیت حقوق بشری ترکیه انتقاد می‌کند اما بعید به نظر می‌رسد به وعده‌اش برای گذاشتن این مساله در محور سیاست خارجی خود، آن هم در شرایطی که پرونده افغانستان به اینجا کشیده شده، عمل کند. در این مسیر اما آمریکا سعی می‌کند تا از اروپا علیه ترکیه در بحث حقوق بشری و سایر مسائل استفاده کند. بارها دیده شده که اروپا ترکیه را عضو رسمی خود نمی‌خواند و حتی اعلام می‌کند که ترکیه به عضویت اتحادیه اروپا درنمی‌آید.

در مقابل اردوغان قبل از آنکه عازم نیویورک شود پیام خود را به اروپایی‌ها رساند و در بحث پذیرش مهاجران افغان آنها را مورد سرزنش قرار داد. بر همین اساس باید گفت که پرونده افغانستان را می‌توان نجات دهنده مقطعی اردوغان از غضب‌های سیاسی واشنگتن و اروپایی‌ها دانست، اما باید دید که حرکت بعدی اردوغان و شیطنت‌های روسیه چگونه جلو می‌رود.