فرشاد گلزاری

این روزها هر وقت که اخبار حوزه بین‌الملل را مرور می‌کنید، امکان ندارد که با تحول جدید سیاسی یا میدانی در افغانستان برخورد نکنید. تحولاتی که ساعت به ساعت بر شدت و وخامت آنها افزوده می‌شود و کار به جایی رسیده که یکباره ظرف چند دقیقه طومار یک منطقه از افغانستان به دست طالبان بسته می‌شود.

از زمانی که زلمی خلیلزاد، به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان توافق دوحه را در اسفندماه 1398 با ملا عبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر به امضاء رساند، تمام برآوردهای دنیا بر این اساس بود که اوضاع در افغانستان آرام می‌شود، اما این تحلیل از همان ابتدای امر غلط بود و حالا رخدادهای میدانی در این کشور کاملاً بر نادرست بودند گمانه‌زنی‌های آن روزها تاکید می‌کند.

هیچکس به این نکته توجه نکرد که توافق با طالبان صرفاً میان ایالات متحده به عنوان اصلی‌ترین بازیگر افغانستان با جریانی بود که روزی بر تمام ارضِ افغانستان حکمرانی می‌کرد. هیچ شخصی در زمان امضای این توافق نتوانست یا نخوایت این سوال را مطرح کند که تکلیف مردم و دولت افغانستان پس از توافق دوحه چه می‌شود؟

واقعیت این است که آمریکایی‌ها در آن زمان با امضای توافق دوحه خود را در حاشیه امن نگه داشتند و در پشت پرده به طالبان گفتند که به غیر از سربازان ایالات متحده، می‌توانید لوله سلاح‌های خود را به سمت هر شخص یا جناحی نشانه بروید. این استراتژی دقیقاً در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ عملیاتی شد و با ورود جو بایدن به کاخ سفید نه تنها این استراتژی اصلاح نشد، بلکه در یک چشم بهم زدن او دستور خروج پیش از موعد نیروهایش از افغانستان را صادر کرد.

اینکه بایدن و تیمش چرا این اقدام را انجام دادند، موضوعیست که شاید ساعت‌ها و روزها وقت لازم باشد که به صورت جزئی آنرا تحلیل کنیم اما مهمترین دلیل او که فقط خودش و متحدانش در ناتو آنرا قبول دارند این بود که ما باید به یک جنگ 20 ساله پایان دهیم! دلیل دیگر او که روز گذشته (یکشنبه) از سوی سخنگوی کاخ سفید به آن اشاره شد این است که دولت و نیروهای امنیتی افغانستان آموزش، تجهیزات و نیروی کافی را در اختیار دارند و اکنون زمان رهبری و اراده برای مواجهه با تجاوز و خشونت طالبان است.

بایدن صراحتاً به دولت و مردم افغانستان می‌گوید که مقابله با طالبان دیگر هیچ ارتباطی به واشنگتن ندارد اما هیچگاه نمی‌گوید که طی دو دهه اخیر، تمام نیروهای اردوی ملی افغانستان و پلیس این کشور صرفاً با پشتیبانی نظامیان آمریکا اقدام به اجرای حملات خود علیه طالبان می‌کردند. به عبارتی دیگر هیچگاه آمریکایی‌ها در آموزش‌های خود به افغان‌ها یاد ندادند که اگر آنها همانند امروز از افغانستان خارج شدند، چگونه باید عملیات پشتیبانی علیه طالبان را اجرا کنند.

از منظری دیگر ما شاهد آن هستیم که وزارت دفاع افغانستان هیچگونه استراتژی مدون و منظمی برای اجرای آفند علیه طالبان در نقاط مختلف افغانستان ندارد و همچنین زمانی که طالبان به آنها یورش می‌برد، فاقد راهبرد مشخص برای پدافند در مقابل آنها است. این مسائل دقیقاً نشان می‌دهد که 20 سال آموزش آمریکایی‌ها نه تنها درست نبوده، بلکه خروجی این آموزش‌ها چیزی نیست جز فرار سربازها به مرزها کشورهای همسایه مانند تاجیکستان.

سقوط سه ولایت در کمتر از 72 ساعت!

این مشکلات تنها بخشی از مولفه‌هایی است که در تحلیل وضعیت میدانی افغانستان باید مورد توجه قرار دهیم و بخش اعظمی از آن به طالبان و مدل پیشروی‌های آنها بازمی‌گردد.

شبکه خبری ان.بی.سی گزارش داده که خروج مترجمان و همکاران آمریکا از افغانستان که تبعه این کشور هستند، بیش از دو سال به طول می‌انجامد و این به معنای شکل گرفتن بحران جدید انسانی در این کشور است

بر اساس اطلاعات موجود و اسناد منتشر شده، از هفته گذشته طالبان توانسته نفوذ خود در قندهار و هرات را افزایش دهد و حتی گمانه‌زنی می‌شود که این جریان با تصرف کامل قندهار، این ولایت را به عنوان پایتخت جدید خود برگزیند و پرچم امارت اسلامی را در آنجا به اهتزاز درآورد؛ چراکه این ولایت از یک سو به صورت سنتی خواستگاه و پایگاه اصلی طالبان بوده و از سوی دیگر محل تولد رهبر پیشین این کشور یعنی ملا محمد عمر به حساب می‌آید.

فارغ از ین مسائل، روز شنبه شهر زرنج، مرکز ولایت نیمروز و شهر شبرغان، مرکز ولایت جوزجان در شمال افغانستان به دست طالبان سقوط کرد و در پی آن هواپیمای جنگی بی- ۵۲ آمریکایی، به طالبان در ولایت جوزجان حمله کرد. کمی بعد از انتشار این اخبار سفارت آمریکا در کابل بیانیه‌ای را منتشر و اعلام کرد اقدامات طالبان، بحران انسانی در این کشور را تشدید می‌کند.

این سفارت عنوان کرد که اقدامات طالبان برای تحمیل حکومتداری خود به زور، غیرقابل پذیرش و در تضاد با ادعای حمایت از یک توافق بنا به مذاکره در روند صلح دوحه است و بی‌اعتنایی و بی‌احترامی به رفاه و حقوق غیرنظامیان را نشان می‌دهد.

اگرچه این بیانیه می‌تواند از منظر دیپلماتیک اهمیت داشته باشد، اما گویا طالبان گوشش به مواضع آمریکایی‌ها بدهکار نیست؛ چراکه کمتر از 24 ساعت پس از انتشار این بیانیه، روز گذشته (یکشنبه) منابع خبری در افغانستان اعلام کردند که شهر قندوز، مرکز ولایت قندوز پس از درگیری شدید بدست گروه طالبان سقوط کرد و بازار این شهر در آتش جنگ سوخت. طلوع نیوز در این راستا اعلام کرد که تبادل آتش میان طالبان و نیروهای دولتی افغانستان موجب شد تا بازار این شهر به کلی نابود شود.

ساعاتی بعد از انتشار خبر سقوط شهر قندوز، ویدئوهایی منتشر شد که نشان میداد جنگ در شهر سرپل، مرکز ولایت سرپل نیز ادامه دارد و منابع خبری اعلام کردند که طالبان وارد بخش‌های از شهر سرپل شده‌اند و درگیری برای کنترل این شهر به شدت ادامه دارد.

کمتر از 24 ساعت پس از انتشار بیانیه سفارت آمریکا، منابع خبری در افغانستان اعلام کردند که شهر قندوز، مرکز ولایت قندوز پس از درگیری شدید بدست گروه طالبان سقوط کرد و بازار این شهر در آتش جنگ سوخت

همچنین خبرنگار افق نیوز افغانستان از استان تخار نیز گزارش کرده است که گروه طالبان زندان مرکزی شهر تالقان را تصرف و زندانیان این گروه را آزاد کرده‌اند که با این اقدام به نظر می‌رسد که به زودی چندین ولایت دیگر درگیر جنگ خواهد شد.

این در حالیست که جو بایدن دستور حمله بمب‌افکنهای بی-52 به طالبان را داده اما این صرفاً یک نمایش بزرگ از سوی کاخ‌سفید است که بگوید اوضاع تحت کنترل است که دقیقاً اوضاع بر خلاف ادعای آنها بسیار وخیم است؛ چراکه نه تنها طی دو روز گذشته 4 خلبان نیروهای هوایی افغانستان توسط طالبان ترور شده‌اند، بلکه شبکه خبری ان.بی.سی گزارش داده که خروج مترجمان و همکاران آمریکا از افغانستان که تبعه این کشور هستند، بیش از دو سال به طول می‌انجامد و این به معنای شکل گرفتن بحران جدید انسانی است. بحرانی که حالا شبیخون‌های طالبان را زیر سایه سکوت جهانی سرعت بخشیده است.