کلاف لبنان درهم‌ پیچید!

فرشاد گلزاری

حدود یکسال پیش بود که یکباره هیروشیمای دوم در خاورمیانه پدید آمد. چهارم آگست 2020 تمام دنیا برای چند دقیقه در بهت و وحشت فرو رفت، اما این بار نه 11 سپتامبر تکرار شده بود و نه اینکه درگیری خاصی در خاورمیانه رخ داده بود؛ بلکه صدای یک انفجار مهیب بود که توجه تمام دنیا را به خود جلب کرد. انفجاری که در ساعت 7 و 40 دقیقه بعدازظهر به وقت لبنان رخ داد و در نتیجه آن بندر زیبای بیروت را به ویرانه‌ای تبدیل کرد. بر اساس آمارهای موجود بیش از 200 نفر در این انفجار کشته و حدود 85 تن ناپدید شدند و بیش از 7هزار زخمی بر جای ماند.

زمانی که بندر بیروت منفجر شد؛ میشل عون، رئیس جمهوری لبنان و نبیه بری، رئیس پارلمان این کشور سعی کردند اوضاع سیاسی را آرام کنند اما واقعیت این بود که انفجار لبنان فقط بندر بیروت را متلاشی نکرد، بلکه ساختار سیاسی این کشور را از بیخ و بُن خشکاند

مشخص است که چنین حادثه‌ای برای تمام مردم دنیا با هر تفکر و نژادی، تکان‌دهنده است. اما فارغ از مسائل انسانی و اعداد و ارقام این حادثه یک موتور محرکی بود برای به زانو درآوردن لبنان و دولت وقتِ حاکم بر بیروت. در آن زمان که بندر بیروت به دلیل سرایت آتش به انبار نیترات آمونیوم یکباره به تلی از خاک و آجر تبدیل شد، حسان دیاب سکاندار دولت لبنان بود. اولین کسی که مورد انتقاد قرار گرفت او و کابینه‌اش بودند. در چند روز اول تمام سیاسیونی که با او و تیمش در بیروت زاویه داشتند، مقصر اصلی این حادثه را نخست‌وزیر وقت دانستند. دلیل این امر هم کاملاً مشخص بود؛ او به نوعی حمایت حزب‌الله لبنان را در پشت سر خود داشت و به همین دلیل جناح‌هایی که به جریان 14 مارس به رهبری سعد حریری منتسب بودند، تمام توان خود را گذاشتند تا تمام تقصیرها را متوجه وی کنند. در این میان میشل عون، رئیس جمهوری لبنان و نبیه بری، رئیس پارلمان این کشور به هر ترتیبی که بود سعی کردند تا اوضاع سیاسی را آرام کنند اما واقعیت این بود که انفجار لبنان فقط بندر بیروت را متلاشی نکرد، بلکه ساختار سیاسی این کشور را از بیخ و بُن خشکاند.

علیرغم اینکه چند روز پیش یکی از معاونین حزب المستقبل گفته بود حریری به زودی استعفا می‌دهد؛ علاوه بر فرانسه، آمریکایی‌ها هم از کناره‌گیری او شوکه شدند و خواهان انتخاب هرچه سریعتر فرد جایگزین هستند

بر اساس آمار و اسناد موجود، میلیون‌ها لیتر نیترات آمونیوم در دولت سعد حریری و برای ارسال به مخالفان دولت اسد در سوریه در بندر بیروت انبار شده بود و در این راستا چندین وزیر و معاون وزیر و حتی شخصیت‌های امنیتی تراز اول لبنان بازداشت شدند، اما این کار هم نتوانست جلوی استقرار دولت در بیروت را بگیرد و در نهایت حسان دیاب مجبور به کناره‌گیری شد. علیرغم آنکه پس از استعفای دیاب، از امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه گرفته تا مقامات منطقه‌ای و حتی سازمان ملل با آمدن خود به بیروت، وعده کمک و همچنین تشکیل دولت در این کشور را دادند، اما همچنان اوضاع و احوال نه تنها بهتر نشده، بلکه روز به روز شاهد تعمیق مشکلات معیشتی و اقتصادی و همچنین پیچیده‌تر شدن کلاف سردرگم لبنان هستیم و به نظر می‌آید که قرار نیست بیروت به این زودی‌ها رنگ آرامش را به خود ببیند.

سعد هم کنار رفت!

از همان زمانی که حسان دیاب کنار رفت، سعد حریری با پیشنهاد فرانسوی‌ها و حمایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان نخست‌وزیر مکلف برای تشکیل دولت جدید منصوب شد. طی این 11 ماه بارها و بارها شاهد بودیم که حریری یا در سفر به کشورهای منطقه و اروپا و آمریکا یا مشغول تنظیم و تهیه فهرستی از وزرای خود برای تشکیل کابینه لبنان بوده است اما باز هم هیچ گشایشی حاصل نشد. در نهایت نخست‌وزیر مکلف لبنان ظهر پنجشنبه با حضور در کاخ بعبدا قصد داشت تا فهرست جدیدی را به میشل عون، رئیس جمهوری این کشور تقدیم کند تا شاید بحران پایان یابد. بنابر اعلام رسانه‌های لبنانی، حریری قرار بود چند روز قبل به دیدار عون برود اما سفر رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه مصر به بیروت باعث تاخیر این دیدار شد. در نهایت حریری پنجشنبه و در فضایی که تمام نگاه‌ها به او و فهرستش دوخته شده بود وارد کاخ بعبدا شد اما ساعاتی بعد از خروجش از اتاق ملاقات با مشیل عون صراحتاً اعلام کرد که «خدا به لبنان کمک کند».

سخن حریری اگرچه کوتاه بود اما این موضع او دقایقی بعد به همه فهماند که او هم از تشکیل دولت این کشور انصراف داده است. حریری اعلام کرد که با رئیس‌جمهوری ملاقات کردم و ما رایزنی‌هایی درباره تشکیل دولت داشتیم و میشل عون خواستار اصلاحاتی ریشه‌ای و اساسی در ترکیب کابینه شد و ما مسائل مربوط به اعتماد و تعیین وزیران مسیحی را بررسی کردیم و مشخص است موضع او تغییری نکرده و ما قادر به توافق با هم نخواهیم بود؛ به همین دلیل استعفا دادم. دفتر اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری لبنان هم اعلام کرد که در این دیدار، عون به حریری ملاحظات خود درباره ترکیب پیشنهادی را مطرح کرد و از او خواست برخی اصلاحات را برای بازگشت به توافقی که در مرحله گذشته حاصل شده بود، بررسی و اعمال کند، اما حریری آماده بررسی هیچ تغییر و اصلاحی نبود و فقط به عون پیشنهاد داد یک روز دیگر وقت بگذارد تا ترکیب پیشنهادی را بپذیرد. میشل عون هم باب بحث را بسته اعلام کرد و در نهایت حریری مجبور به کناره‌گیری شد. اینکه حریری چرا استعفا داده، امر چندان مهمی نیست؛ چراکه چند روز پیش یکی از معاونین حزب المستقبل این موضوع را اعلام کرده بود اما مساله اینجاست که علاوه بر فرانسه، آمریکایی‌ها هم از کناره‌گیری حریری شوکه شدند و خواهان انتخاب هرچه سریعتر فرد جایگزین هستند. در همین راستا، روزنامه القدس العربی اعلام کرد که ده‌ها شهروند لبنانی پس از اعلام انصراف سعد حریری از تشکیل کابینه این کشور با تظاهرات در مناطق مختلف جاده‌ها و خیابان‌های اصلی این مناطق ازجمله جاده شهر الریاضه در غرب لبنان را با آتش زدن سطل‌های زباله مسدود کردند. معترضان همچنین در این شهر و سایر استان‌ها مانند طرابلس، صیدا، صور و غیره اقدام به پرتاب سنگ به سمت نیروهای ارتش کردند و نیروهای ارتش نیز برای متفرق کردن آنها تیر هوایی شلیک کردند. در بیروت هم معترضان با آتش زدن لاستیک‌ها جاده‌های منتهی به خارج از پایتخت را مسدود کردند. به این ترتیب شواهد نشان می‌دهد که لبنان وارد جدی‌ترین بحران خود شده و حتی برخی‌ معتقدند که این کشور ممکن است به زودی همانند دهه 90 میلادی شاهد یک جنگ داخلی باشد. گویا حریری درست می‌گفت: «خدا به لبنان کمک کند»!