نسل‌کشـی آل‌سعود

سیدمحمد میرزامحمدزاده

نیویورک تایمز: سینه‌اش به سختی بالا و پایین می‌رود و چشم‌هایش دو‌دو می‌زند، پوست و استخوانی که برای نفس کشیدن می‌جنگد. این حال و روز پسر‌بچه 3 ساله یمنی از شهر کوهستانی حجه است که روی تخت بیمارستان انتظار مرگ را می‌کشد.

علی حججی، پدرش با نگرانی بالای سر فرزندش ایستاده است. او، سه هفته قبل، فرزندی را به دلیل اپیدمی گرسنگی که سراسر یمن را فرا گرفته، از دست داد و حالا می‌ترسد که دومی هم بمیرد.

البته نبود غذا نیست که این موج گرسنگی را راه انداخته است: بیرون از دروازه بیمارستان، مغازه‌ها مملو از کالا هستند و بازار شلوغ است؛ اما حججی توانایی مالی خرید مواد خوراکی که هر روز قیمتش بالاتر می‌رود را ندارد. او می‌گوید: به زور شاید بتوانم یک تکه نان بیات پیدا کنم؛ برای همین فرزندانم جلوی چشم‌هایم می‌میرند.

جنگ ویرانگر یمن تازه توانسته توجه بیشتری به خود جلب کند و دلیلش خشم جهانی به دلیل قتل منتقد سعودی در استانبول است که نگاه‌ها را به دیگر اقدامات سعودی متمرکز کرده است. سخت‌ترین انتقادات به جنگی که از سوی سعودی‌ها رهبری می‌شود، متوجه حملات هوایی است که هزاران شهروند را در مراسم عروسی، خاکسپاری‌ و یا در اتوبوس مدرسه به کام مرگ کشانده اند؛ حملاتی که با بمب‌ها و اطلاعات تأمین شده از سوی آمریکا صورت می‌گیرد.

جنگ اقتصادی  وحشتناک تر از حملات هوایی

اما به گفته مقامات امداد رسانی و سازمان ملل متحد، جنگی موذیانه‌تر و پنهان بنیان یمن را هدف گرفته است؛ یک جنگ اقتصادی که تلفاتی بسیار فراتر دارد و حالا این کشور را در لبه پرتگاه فاجعه قحطی عمیقی قرار داده است.

ائتلاف سعودی به رهبری محمد بن‌سلمان و با همراهی متحدان یمنی خود، برای ساقط کردن حوثی‌هایی که کنترل شمال یمن را در اختیار دارند، تدابیر اقتصادی تنبیهی را در نظر گرفته است. اما این اقدامات و قطع حقوق بیش از یک میلیون کارمند خدماتی یمنی، فشار را بر دوش شهروندان گذاشته و اقتصاد این کشور را به زوال کشانده است و منجر شده میلیون‌ها نفر به فقر کشیده شوند.

این به اصطلاح تدابیر، منجر به اعمال تلفاتی با ریتم آرام و پنهان شده است: نابودی زیرساخت‌ها، از دست رفتن مشاغل، تضعیف پول و افزایش قیمت‌ها. اما در چند هفته اخیر، فروپاشی اقتصادی سرعتی هشدار آمیز به خود گرفته که منجر به بازبینی پیش‌بینی‌های گرسنگی از سوی مقامات سازمان ملل متحد شده است.

مارک لوکوک، معاون دبیرکل امور بشردوستانه سازمان ملل روز سه‌شنبه  (1 آبان)  به شورای امنیت سازمان ملل گفت: خطر واضح قحطی و گرسنگی عظیم و قریب‌الوقوع در یمن در حال فروپاشی، کاملا ملموس است. هم اکنون 8 میلیون یمنی وابسته به کمک اضطراری غذا برای زنده ماندن هستند، این رقم می‌تواند خیلی زود به 14 میلیون نفر، یا نصف جمعیت یمن تبدیل شود.

الکس دی وال، نویسنده «گرسنگی عظیم» که به بررسی قحطی‌های ایجاد شده از سوی انسان‌ها می پردازد می‌گوید: مردم فکر می‌کنند که قحطی فقط نبود غذا است. اما در یمن قحطی در واقع جنگ علیه اقتصاد است.

نشانه‌های این قحطی همه‌جا به چشم می‌خورد و حد و مرزی ندارد؛ در همه طبقات اجتماعی، قبایل و مناطق. اساتید دانشگاه‌ها با ناامیدی در شبکه‌های اجتماعی درخواست کمک می‌کنند. دکترها و معلمین مجبور به فروش طلاها، زمین یا ماشین‌هایشان شده‌اند تا بتوانند برای اعضای خانواده خود غذا تهیه کنند. در خیابان‌های صنعا، پایتخت یمن، زهرا باجعلی، زنی سالمند، به وسیله بلندگو درخواست صدقه می‌کند: «به من کمک کنید. شوهرم مریض است. من حاضرم خانه‌ام را اجاره دهم. کمک»

سوء تغذیه نسل‌کشی خاموش در یمن

در این موج گرسنگی خاموش، نوزادان بیمار، بین مرگ و زندگی دست و پا می‌زنند. از 2 میلیون کودک دچار سوءتغذیه یمنی، 400 هزار نفر به شدت بیمار هستند، رقمی که اعلام شده در ماه جاری به یک چهارم از کل کودکان دچار سوءتغذیه افزایش می‌یابد.

دکتر مکیه مهدی، در کلینیکی در شهر عسلام می‌گوید: ما له می‌شویم. 

عسلام شهری فقیر در شمال غرب یمن است و مملو از پناهجویانی شده که از بندر حدیدیه، شهری که جنگ در آن به اوج رسیده، به اینجا گریخته‌اند.

این دکتر که بین تخت‌های بیماران این طرف و آنطرف می‌رفت و به مادران رسیدگی می‌کرد و برای صرفه‌جویی با قاشق به کودکان مریض شیر می‌داد گفت: بعضی وقت‌ها تا از تختی به تخت دیگر می‌روم، کودکی می‌میرد. شب گذشته کمی دیر به تخت کودک 11 ماهه رسیدم و او مرد. او فقط 2 و نیم کیلو وزن داشت.

دکتر مهدی دور خودش هیچ نشانه‌ای از نگرانی غربی‌ها از قتل خاشقجی  در استانبول نمی‌بیند. او می‌گوید: از اینکه مرگ خاشقجی اینقدر توجه به خود جلب کرد، در حالی که میلیون‌ها کودک یمنی در رنج هستند، تعجب کردیم. هیچ‌کس ذره‌ای اهمیت به این کودکان نمی‌دهد.

او با سختی دست روی پوست صورت تکیده دختر 7 ساله‌ای کشید که بازوانش همچون چوب خشک شده بود و گفت: نگاه کن. هیچ گوشتی نیست؛ فقط استخوان.

سفارت عربستان سعودی در واشنگتن هیچ پاسخی برای سوالات در مورد سیاست‌های این کشور در یمن ارائه نکرد. اما مقامات سعودی همواره از اقداماتشان در یمن دفاع کرده‌اند و مدعی هستند، موشک‌هایی که از سوی حوثی‌های شیعه به مرزهای این کشور سلطنتی و سنی شلیک می‌شوند، در واقع یک جنگ نیابتی از سوی ایران است.

آنها مدعی هستند که به همراه امارات متحده عربی، در بین بزرگ‌ترین اهداکنندگان کمک‌های بشردوستانه به یمن قرار دارند. بهار گذشته این 2 متحد، متعهد به کمک یک میلیارد دلاری به یمن شدند. در ماه ژانویه گذشته (بهمن 96)، عربستان سعودی 2 میلیارد دلار در بانک مرکزی یمن سپرده‌گذاری کرد تا پول این کشور را تقویت کند.

اما این کمک‌ها در واقع پوششی برای خسارت‌های حملات ائتلاف به  اقتصاد یمن بود: از جمله قطع حقوق کارمندان خدماتی که منجر به افزایش بهای غذا شد و همچنین چاپ مقادیر زیادی اسکناس که به سقوط ارزش پول این کشور منجر شد.

از طرفی حمله به بندر حدیدیه برای اشغال آن منجر به از بین رفتن زیرساخت‌های واردات نیازهای اساسی به شمال یمن شده است و 570 هزار نفر مجبور به مهاجرت شده‌اند و تعداد بیشتری در لبه پرتگاه گرسنگی قرار گرفته‌اند.

لوکوک هشدار داد که قحطی در یمن، خیلی بزرگ‌تر از همه قحطی‌هایی است که احتمالا کارشناسان در این حوزه در طول عمر کاری خود با آن مواجه شده‌اند.

وقتی پسر علی حججی به اسهال و استفراغ مبتلا شد، پدرش از سر ناامیدی دست به کارهای عجیب و غریبی زد. به دنبال نصیحت پیر روستا، او میله‌ای را داغ کرد و به سینه شهیر، پسر بیمارش چسباند؛ درمان خانگی سنتی برای بیرون کشیدن «خون سیاه» از دل کودک. او می‌گوید: مردم به من گفتند که بدنش را بسوزان و بعد حالش خوب می‌شود. وقتی پول نداشته باشی و پسرت مریض باشد، هرچیزی را باور می‌کنی. این سوختگی‌ها حاکی از زندگی بدوی در جابریه هستند، روستایی با خانه‌های گلی و دیوارهای سنگ‌چین. جایی که برای رسیدن به آن از میان مراتع شنی، شترها و زنبوران عسل، با تخته سنگ‌هایی قرمز رنگ عبور می‌کنید. جایی که زنان با چادرهای سیاه و زرد در حال کار روی زمین هستند.

فشار جنگ بر مناطق بی‌جبهه

پیشتر مردان این کشور در عربستان سعودی به عنوان کارگر خدماتی فعالیت می‌کردند. هرچند که از سوی صاحب‌کاران متمول سعودی همواره مورد تحقیر و آزار بودند، اما حداقل حقوقی داشتند. حججی خودش در سایت ساخت و سازی در بیرون از مکه فعالیت می‌کرد. وقتی در سال 2015 جنگ آغاز شد، مرزها بسته شدند. جنگ هیچوقت به جابریه نرسید، اما آنجا هم تلفات دارد.

سال گذشته یک زن در این منطقه بر اثر وبا مرد؛ یکی از بیماری‌های فراگیر که یک میلیون و 100 هزار یمنی به آن دچار شدند. در ماه آوریل (اردیبهشت)، حمله هوایی ائتلاف به یک عروسی در این منطقه منجر به کشته شدن 33 نفر از جمله خود عروس شد. یک پسر محلی هم که به جنگ در جبهه حوثی‌ها رفته بود، در حمله هوایی کشته شد.

اما از نظر حججی که 5 پسر زیر 7 سال داشت، کشنده‌ترین بخش این جنگ اقتصاد بوده است. او در ناامیدی نصف شدن ارزش ریال، پول رایج یمن، را طی یک سال گذشته مشاهده کرده که منجر به افزایش قیمت‌ها شده است. ناگهان قیمت خوار و بار 2 برابر قبل از دوران جنگ شده است. دیگر روستایی‌ها، دارایی‌هایشان از جمله شتر یا زمین خود را برای تهیه غذا فروختند. اما حججی که خانواده‌اش در خانه‌ای تک اتاقه گلی زندگی می‌کنند، چیزی برای فروش ندارند.

در ابتدا او به لطف همسایگانش غذایی داشت؛ بعد کم کم رژیم غذایی خانواده خود را سخت‌تر کرد و حالا فقط شامل نان و چای و یک برگ انگور است که قبلا در کنار غذا پخته می‌شد و الان به غذای اصلی بدل شده است. خیلی زود شعدی، اولین فرد در خانواده، به استفراغ و وبا، نشانه‌های کلاسیک سوءتغذیه، دچار شد. حججی می‌خواست پسر 4 ساله‌اش را به بیمارستان ببرد، اما اینکار ممکن نبود: هزینه‌های سوخت از سال گذشته بیش از 50 درصد افزایش یافته بود. یک روز وقتی حججی وارد خانه شد، شعدی را ساکت و بی‌حرکت با پوستی زرد یافت. او می‌گوید: فهمیدم که فرزندم مرده است. او را در آغوش گرفتم و پیشانی‌اش را بوسیدم و راه خاکی را تا مسجد روستا پیمودم.

همان روز عصر، بعد از نماز، روستاییان جمع شدند تا شعدی را به خاک بسپارند. قبر او که با یک تکه سنگ شکسته علامت‌گذاری شده، زیر درخت سدری است که پیش‌تر به دلیل شهدش معروف بود. شعدی اولین فردی در روستا بود که از گرسنگی مرد.

چند هفته بعد وقتی شهیر مریض شد، حججی مصمم شد کاری کند. وقتی سوزاندن بچه جواب نداد، او پای پیاده فرزندش را از مسیر سنگلاخ تا کلینیک سلامت که تجهیزاتش ناکافی بود، حمل کرد. نیمی از مراکز سلامت یمن به دلیل جنگ تعطیل شده‌اند. بنابراین مجبور شد 16 دلار قرض کند تا فرزندش را به بیمارستانی در شهر حجه برساند.

حججی می‌گوید: همه قدرت‌ها می‌گویند در یمن با یکدیگر می‌جنگند، اما اینطور احساس می‌شود که آنها در حال جنگ با مردم فقیر هستند.

جنگ اقتصادی یمن ناخواسته، اما غیرقابل اجتناب بود. در سال 2016، دولت یمن که دست نشانده سعودی‌ها بود، بانک مرکزی این کشور را از پایتخت شمالی صنعا که تحت کنترل حوثی‌ها بود به عدن در جنوب یمن انتقال داد. این بانک که سیاست‌هایش را از عربستان دریافت می‌کند، اقدام به چاپ 600 میلیارد ریال اسکناس کرد. این اقدام تورمی را به ارمغان آورد که ارزش دارایی‌های مردم را هیچ کرد.

این بانک دیگر حقوق کارکنان خدماتی را در منطقه تحت کنترل حوثی‌ها، جایی که 80 درصد مردم یمن در آن زندگی می‌کنند، پرداخت نکرد. این اقدام دولت، که صاحب کار عمده جمعیت کاری یمن به شمار می‌رود، منجر به آن شد که صدها هزار خانواده در شمال بدون درآمد شوند.

خانواده دکتر هدا رجومی، که در بیمارستان سبعین در صنعا کودکان دچار شدید‌ترین سوءتغذیه را درمان می‌کند، خودشان از سوءتغذیه رنج می‌برند و در واقع او دیگر حتی در رده خانواده‌های متوسط جامعه هم به شمار نمی‌رود.

در کل سال گذشته او تنها یک ماه حقوق دریافت کرده و شوهرش که یک سرباز بازنشسته است، هیچ حقوق بازنشستگی دریافت نمی‌کند. حالا او و خانواده‌اش دیگر میوه و گوشت و کرایه تاکسی هم ندارند تا بتوانند امورات بگذرانند.

او می‌گوید: ما اینکار را می‌کنیم تا بتوانیم به دیگران کمک کنیم. اما شرایط باز هم سخت‌تر می‌شود.

ابعاد گسترده جنگ اقتصادی

جنگ اقتصادی البته به اینجا ختم نمی‌شود. مارتا ماندی، سخنران دانشکده اقتصاد لندن در تحلیل حملات هوایی ائتلاف در یمن نوشت: یافته‌ها نشان می‌دهد حملات، پل‌ها، کارخانجات، قایق‌های ماهیگیری و حتی مزارع را هدف گرفته‌اند تا تولید و توزیغ غذا در مناطق تحت کنترل حوثی‌ها مختل شود.

از طرفی کنترل عربستان سعودی بر مرزهای هوایی و دریایی بخش شمالی یمن، این منطقه را به زندانی برای ساکنانش بدل کرده است. در ماه سپتامبر (شهریور 97) سازمان سلامت جهانی برای ایجاد یک خط هوایی به منظور انتقال بیماران بدحال از جمله بیماران سرطانی و دیگر افردای که زندگیشان در تهدید مرگ است، به مصر، وساطت کرد.

در بین این افراد میمونا ناجی، دختر 16 ساله‌ای با یک تومور به اندازه طالبی در پای چپش حضو دارد. در این شرایط بحرانی، علی ناجی، پدر او می‌گوید که توانسته ویزا و پول برای سفر به هند و درمان دختر جور کند. امید آنها در ماه سپتامبر همزمان با صدور مجوز انتقال بیماران افزایش یافت و به آنها گفته شد در اولین پرواز قرار می‌گیرند.

اما این توافق لغو شد، چرا که به گفته مقامات غربی دولت یمن آن را نپذیرفت. میمونا و ده‌ها بیمار دیگر همچنان چشم انتظارند و زمان برای آنها رو به اتمام است.

پدرش در حالی که چشمانش پر از اشک شده می‌گوید: اول گفتند، هفته دیگر، هفته دیگر و بعد آنها گفتند نمی‌شود. انسانیت کجا رفته؟ ما چکار کرده‌ایم که استحقاق این رنج را داشته باشیم؟

سودجویان در یمن به دنبال رفاه

تنها دولت سعودی مقصر نیست. در بخش حوثی‌ها نیز به گفته کارکنان امداد، برخی برای سودجویی به دنبال دریافت پول برای اجازه تردد هستند و برخی کمک‌ها را برای خانواده خود می‌خواهند.  از طرفی آنطور که لوکوک روز سه‌شنبه (1 آبان) در سازمان ملل عنوان کرد، کارکنان امداد با موانعی از جمله تأخیر در ویزا، مجوز فعالیت و دخالت در کارشان مواجه هستند.

از طرفی با وجود فقر و قحطی، برخی از یمنی‌ها هر روز پولدارتر می‌شوند. با بازگشت مهاجران یمنی از عربستان، قیمت املاک سر به فلک گذاشته و کار عده‌ای سکه شده است. ساکنین شاهد برخی افراد هستند که با ماشین‌های لوکس و محافظین مسلح در شهر تردد می‌کنند و از فروشگاه‌های لوکس لباس و عطر می‌خرند.

تنش‌ها از این منظر زمانی افزایش یافت که رئیس آژانس مهاجرت سازمان ملل مجبور به ترک صنعا بعد از جدال با رهبران حوثی شد.

حسین العزی، معاون وزیر خارجه حوثی در مصاحبه‌ای، گزارش‌های فساد را رد کرد و اصرار داشت که تنش‌ها با سازمان ملل حل شده است. او گفت: ما برخی اشتباهات را رد نمی‌کنیم و برای بهبود آنها در تلاش هستیم.

تاکنون تنها 2 قحطی از سوی سازمان ملل در طول 20 سال گذشته شناخته شده‌اند. سومالی و سودان جنوبی. ارزیابی یمن به رهبری سازمان ملل در اواسط ماه نوامبر(دهه سوم آبان) انجام می‌شود تا مشخص شود یمن چقدر به سومین قحطی رسمی نزدیک است. برای جلوگیری از چنین اتفاقی، کارکنان امداد جهانی درخواست انتقال کمک از طریق دریا و هوا ندارند، بلکه آنها خواستار نجات اقتصاد این کشور هستند. لیزا گراند، کارگزار گروه بشردوستانه سازمان ملل می‌گوید: در واقع این اتفاق، قحطی درآمد است. برای جلوگیری از این قحطی باید مطمئن شد که مردم درآمد کافی برای خرید نیازهایشان دارند. در حال حاضر اولویت ثبات ارزش پول در حال سقوط است و اینکه شرکت‌های تجاری و حمل و نقل بتوانند نیازهای یمنی‌ها را وارد کنند. در کنار همه اینها جنگ باید متوقف شود. یکی از امیدهای یمنی‌ها این است که ایستادگی جهانی علیه قتل منتقد سعودی، جمال خاشقجی، ممکن است شخصیت بین‌المللی تخریب شده شاهزاده بن‌سلمان را وادار به تسلیم علیه پیگرد جهانی جنگ کند. چیزی که پیتر سالیس‌بری، یک کارشناس مسائل یمن آن را رد می‌کند و می‌گوید: فکر می‌کنم سعودی‌ها آموخته‌اند چطور با جنایت‌هایشان در یمن کنار بیایند و تحمل غرب در مورد رفتار جنایتکارانه بسیار بالا است. اگر داستان خاشقجی یک پیام برای ما داشته باشد، این است که مردم به چه چیزهای احمقانه‌ای واکنش نشان می‌دهند.