آشتی و جستجوی دریچة ورود به شمال آفریقا

فرشاد گلزاری

 تحولاتی که این روزها در منطقه در حال رخ دادن است روز به روز ابعاد جدیدی به خود می‌گیرد. هر روز خبر تازه‌ای در مورد مسائل سیاسی و نظامی از خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس به سمت افکار عمومی جامعه بین‌الملل مخابره می‌‌شود که برخی از آنها خوشایند است و برخی دیگر به شدت تلخ. در چند روز اخیر حرف و سخن‌های زیادی در مورد روابط‌ جدید میان کشورهای منطقه به‌ویژه دولت‌های عربی به میان آمده که یکی از آنها مساله نزدیک شدن ترکیه به مصر است. شاید برخی از مخاطبان به یاد بیاورند که در سال 2013 میلادی و کمی قبل‌تر از آن یعنی فوریه سال 2011 میلادی که حسنی مبارک آخرین نفس‌های حیات سیاسی خود را می‌کشید، ترکیه در حال برنامه‌ریزی بود تا بتواند با حمایت از اخوان‌المسلمین، ظرفیت‌سازی سیاسی در قاهره را به نفع خود افزایش دهد. بر این اساس پس از آنکه حسنی مبارک از قدرت کناره‌گیری کرد، شاهد آن بودیم که سعودی‌ها با تمام توان خود سعی کردند تا یک گزینه نظامی دیگر را به جای مبارک جایگزین کنند و درنهایت فیلدمارشال «محمدحسین طنطاوی» که فرمانده نیروهای مسلح مصر تلقی می‌شد و در برهه‌ای از زمان رئیس شورای عالی نظامی مصر بود، به عنوان رئیس‌جمهوری موقت مصر انتخاب شد. در آن زمان تمام هم و غم عربستان و پس از آن امارات و اسرائیل این بود که باز هم یک گزینه نظامی به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شود اما یکباره ورق برگشت و محمد مرسی از جبهه اخوان‌المسلمین به عنوان اولین رئیس‌جمهوری غیرنظامی مصر به روی کار آمد. طبیعتاً آن هنگام ترکیه خوشحال‌ترین بازیگر مصر بود، اما دیری نپایید که مُرسی با کودتای طراحی شده از سوی سعودی‌ها و امارات، سقوط کرد و باز هم عبدالفتاح السیسی که او هم نظامی بود در سال 2013 میلادی بر صندلی ریاست جمهوری تکیه زد. از همانجا روابط آنکارا و قاهره رو به تیرگی رفت و رقابت‌های معناداری در عرصه نظامی، سیاسی و رسانه‌ای میان این دو کشور شروع شد. ترک‌ها در سوی دیگر، این تقابل را به سمت عربستان سعودی، امارات و حتی بحرین هم هدایت کردند و در آنجا بود که پروژه «اسلام سیاسی» اردوغان کلید خورد. حزب حاکم عدالت و توسعه علناً پس از بهار عربی سعی کرد از این پروژه برای تغییر نظام‌های موجود در مصر، عربستان سعودی، سوریه، لیبی و عراق استفاده کند اما حالا به نظر می‌رسد که با گذشت 10 سال از آن روزها ترکیه در حال عقب‌گرد از این سیاست خود است. بر این اساس هفته گذشته پارلمان ترکیه سند مربوط به تشکیل کمیته دوستی پارلمانی با همتایان لیبیایی و مصری را در اولین گام قانونگذاری برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها با مصر و لیبی تصویب کرد. خبرگزاری دولتی آناتولی ترکیه اعلام کرد که این سند با اجماع آرا تصویب شده و همزمان با نزدیک بودن برگزاری اولین دیدار رسمی بین نمایندگان وزارت خارجه مصر و ترکیه در روزهای آینده، انجام گرفت. این  در حالیست که حزب عدالت و توسعه ترکیه، پیشنهاد تشکیل کمیته دوستی با مصر را چند روز پیش به پارلمان ارائه کرده بود که نشان می‌دهد این طرح اساساً از سوی اردوغان یا نزدیکان او در تعیین سیاست‌های منطقه‌ای مطرح شده است.

حزب حاکم عدالت و توسعه علناً پس از بهار عربی سعی کرد از این پروژه برای تغییر نظام‌های موجود در مصر، عربستان سعودی، سوریه، لیبی و عراق استفاده کند؛ اما حالا به نظر می‌رسد که با گذشت 10 سال از آن روزها ترکیه در حال عقب‌گرد از این سیاست خود است

قاهره دریچه ورود به شمال‌آفریقا

مصر به چند دلیل برای ترکیه اهمیت زیادی دارد که یکی از آنها می‌تواند جایگاه این کشور در جهان اسلام و دنیای عرب باشد که بخشی از آن به دلیل وجود الازهر در این کشور است. اما آنچه در شرایط کنونی که اقتصاد دنیا با مشکلات زیادی روبرو شده است، در روابط با مصر حائز اهمیت است؛‌ جایگاه و موقعیت جغرافیایی این کشور برای ترکیه است. اشراف این کشور بر دریای سرخ به نحوی برای ترکیه بسیار مهم است و به همین دلیل است که می‌بینیم دو روز پیش (دوشنبه) محمد موش، وزیر بازرگانی ترکیه صریحا اعلام می‌کند که آنکارا در حال حاضر به مصر نیاز عمیق و فوری دارد. پس از این اظهارات وزیر بازرگانی ترکیه، سخنگوی وزارت خارجه ترکیه هم اعلام کرد که قرار است که این هفته، آنکارا هیات رسمی را به ریاست سادات اونال، معاون وزیر خارجه ترکیه به مصر بفرست تا برای بررسی عادی‌سازی روابط دو کشور با مقامات قاهره دیدار و مذاکره کند. احتمال دارد که این دیدار به نوعی یک بسترسازی و مقدمه‌چینی برای دیدار روسای‌جمهور ترکیه و مصر در آینده نزدیک باشد. در این میان باید توجه کرد که فارغ از تمام این مسائل، مصر برای ترکیه به مانند دریچه ورود به شمال‌آفریقا و به خصوص لیبی است.

اظهارات ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه درباره عادی‌‌سازی روابط با مصر نشان می‌دهد که تجدید ارتباط آنکارا با قاهره تاثیر مثبتی بر روابط این کشور با لیبی دارد و ترکیه در تلاش است در همین راستا با یک تیر دو هدف را نشانه بگیرد

شاید اظهارات ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه به خوبی این ادعا را تایید کند. او اخیراً اعلام کرده که عادی‌‌سازی روابط با مصر تاثیر مثبتی بر وضعیت لیبی دارد؛ چراکه لیبی کشوری است که آنکارا در تلاش برای حفظ نفوذ خود در آن است! این حد از صراحت را باید به نوعی مدلی از یارکشی و برقراری مناسبات دانست. بر این اساس که روز گذشته (سه‌شنبه) شاهد ورود مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه به همراه خلوصی آکار، وزیر دفاع و هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی این کشور به لیبی بودیم که البته گفته شده یاشار گولر، رئیس هیئت ارکان ارتش ترکیه هم در این سفر حضور داشته که نشان‌دهنده آن است که ترکیه در حال انعقاد قراردادهای تسلیحاتی جدید و همچنین تمدید تفاهم‌نامه‌های آموزشی با دولت جدید لیبی است. در همین راستا دیروز مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در کنفرانس خبری مشترک خود با نجلا المنقوش، وزیر خارجه لیبی، به تصریح اعلام کرد که یادداشت‌های مختلفی از جمله تفاهم دریایی، ترسیم مرزها، همکاری اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در لیبی میان دو طرف به امضا رسیده است. او علاوه بر دیدار با یان کوبیس، نماینده ویژه سازمان ملل در امور لیبی در دیدار با محمد یونس المنفی، رئیس شورای ریاستی لیبی هم بر حمایت آنکارا از دولت جدید لیبی و همچنین ادامه حضور در این کشور تاکید کرد.

از سوی دیگر خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه و عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر لیبی در شهر طرابلس پشت درهای بسته با هم دیدار کردند و در این دیدار هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی ترکیه (میت) هم حضور داشته که روابط امنیتی و نظامی مورد بررسی قرار گرفته است. این مولفه‌ها و اینکه یک هیأت در این سطح به لیبی اعزام شده و قرار است چند روز دیگر هیأت دیگری به مصر برود، نشان می‌دهد که وزارت خارجه ترکیه در حال تجدیدنظر در سیاست‌های خود است و از سوی دیگر بر تثبیت و محکم کردن پایه‌های منافع خود در شمال آفریقا متمرکز شده است.