خروج فضاحت‌بارِ شاهزاده از پناه پنهانکاری

فرشاد گلزاری

 شامگاه جمعه دفتر مدیر اطلاعات ملی آمریکا گزارش غیرمحرمانه‌ای را منتشر کرد که نشان می‌دهد قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی که در روزنامه واشنگتن‌پست قلم می‌زد، با تایید محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی انجام شده است. در این گزارش غیرمحرمانه آمده است: «ما به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، عملیاتی را در استانبولِ ترکیه برای دستگیری یا کشتن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی تایید کرده است». همچنین در این گزارش گفته شده است که «ایالات متحده به استناد نفوذ و دخل و تصرف  ولیعهد در تصمیم‌گیری دیوان پادشاهی، دخالت مستقیم یک مشاور اصلی و محافظان محمد بن سلمان در جزئیات این عملیات و حمایت ولیعهد برای استفاده از اقدامات خشونت‌آمیز برای ساکت کردن مخالفان خارج از کشور از جمله خاشقجی، به این ارزیابی رسیده است که ولیعهد دستور این قلع و قمع را داده است». این گزارش اگرچه به شدت همه دنیا را تکان داد، اما واقعیت این است که گزارش مذکور در دولت قبلی آمریکا آمادة انتشار بود ولی جلو انتشار آن توسط دونالد ترامپ گرفته شده بود. کنگره آمریکا در سال ۲۰۱۹ قانونی را تصویب کرد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا را موظف به ارائه چنین گزارش طبقه‌بندی نشده‌ای کرد، اما ترامپ این درخواست را نادیده گرفت.

اینکه دولت بایدن و تیم او چگونه و تا چه حد سعی می‌کنند عربستان و به خصوص ولیعهد جوان این کشور را مورد هدف قرار دهند، امری است که در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ چراکه مشخص نیست این اقدامات در چه مقیاسی و علیه چه طیفی از مقامات سعودی انجام خواهد شد

مساله اینجاست که سازمان سیا و رئیس وقت آن در دولت ترامپ یعنی «جینا هاسپل»، پس از قتل خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول با قطعیت بالایی گزارش داد که بن سلمان شخصاً دستور این قتل را صادر کرده است اما مقام‌های اطلاعاتی و سیاسی به طور علنی در این باره صحبت نکرده و شواهدی ارائه نکردند. البته عدم ارائه این گزارش به صورت مستقیم نشان‌دهنده آن است که مانع جدی بر سر راه افشای این قبیل داده‌های خانمان‌سوز، ترامپ بوده که این لاپوشانی هم به دلیل تامین منافع واشنگتن در سرزمین حجاز بود. حالا با گذشت بیش‌ از دو سال از قتل خاشقجی، دولت جو بایدن به دنبال آن است که به صورت جدی عربستان سعودی را زیر شدیدترین فشارهای موجود بگذارد.

واقعیت امر این است که فشارهای مذکور یا مستقیم خواهند بود یا غیرمستقیم. به عنوان مثال علیرغم آنکه وزارت امور خارجه عربستان در واکنش به گزارش سیا در مورد قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، این گزارش را رد و آن را نتیجه استنباط نادرست دانست، اما کمی بعد از انتشار بیانیه دستگاه دیپلماسی سعودی‌ها، اگنس کامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل که رهبری تحقیقات بین‌المللی در مورد قتل جمال خاشقجی، در سال ۲۰۱۸ را به عهده داشت، از ایالات متحده خواست تا برای برقراری عدالت در مورد این پرونده اقدام به تحریم بن سلمان کند. این اظهارات اگرچه تهدید و اعمال فشار غیرمستقیم بر عربستان به حساب می‌آید اما مساله اینجاست که دولت فعلی ایالات متحده به صورت مستقیم هم به سعودی‌ها هشدار داده است. برای اثبات این مدعا، باید به گفت‌وگوی تلفنی بایدن و پادشاه عربستان رجوع کرد. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در مصاحبه با شبکه اسپانیایی زبان «یونی ویژن» گفت که وی به ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در گفتگوی تلفنی اخیرشان اطلاع داده که مسئولین نقض حقوق بشر در عربستان را بازخواست و مجازات خواهد کرد! بایدن همچنین گفت که ایالات متحده تغییرات عمده‌ای در روابط دو جانبه با ریاض طی جمعه و دوشنبه اعلام خواهد کرد. در همین راستا بسیاری از منتقدان دولت بایدن معتقدند که ایالات متحده در حال اجرای یک «شوی سیاسی» علیه ولیعهد سعودی است.

منافع بر همه چیز می‌چربد

اینکه دولت بایدن و تیم او چگونه و تا چه حد سعی می‌کنند عربستان و به خصوص ولیعهد جوان این کشور را مورد هدف قرار دهند، امری است که در هاله‌ای ابهام‌ها وجود دارد؛ چراکه مشخص نیست این اقدامات در چه مقیاسی و علیه چه طیفی از مقامات سعودی انجام خواهد شد. در این میان، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در اولین اظهارات علنی پس از انتشار گزارش دفتر مدیر اطلاعات ملی آمریکا بار دیگر بر تعهدات ایالات متحده برای دفاع از عربستان تاکید کرد و آشکارا گفت که مقام‌های آمریکایی نمی‌خواهند از تعاملات با بن سلمان صرف‌نظر کنند و به جای قطع مناسبات با عربستان سعودی، به دنبال تنظیم مجدد روابط است. اما این مطالب مهمترین بخش سخنان بلینکن نبود. او در جایی اعلام کرد که «روابط با بن سلمان اهمیت دارد و ما یک منفعت مستمر قابل توجه از قبال این کشور داریم. ما همچنان به دفاع از این پادشاهی متعهد هستیم، اما همچنین می‌خواهیم اطمینان حاصل کنیم که این روابط، بازتاب منافع و ارزش‌های ما است».

رئیس‌جمهور آمریکا در مصاحبه با شبکه اسپانیایی زبان «یونی ویژن» گفت که وی به ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در گفتگوی تلفنی اخیرشان اطلاع داده که مسئولین نقض حقوق بشر در عربستان را بازخواست و مجازات خواهد کرد!

 این دقیقاً همانجایی است که آمریکایی‌ها اعلام می‌کنند که نمی‌خواهند بن‌سلمان را مورد شدیدترین مجازات و تحریم‌ها قرار دهند. در همین راستا مخالفان سعودی گزارش سازمان اطلاعات آمریکا را پیرامون مسؤولیت ولیعهد عربستان در پرونده قتل خاشقجی، تحول مهمی در سیاست آمریکا در قبال کشورشان دانستند اما از حذف نام ولیعهد از مجازاتی که دولت آمریکا در خصوص این پرونده اعلام کرده، انتقاد کردند.

از سوی دیگر سازمان «اکنون دموکراسی برای جهان عرب (DAWN) » که مقر آن در آمریکا قرار دارد، اعلام کرده تمام کشورهایی که به حاکمیت قانون احترام می‌گذارند باید به نقش خود برای تحقق عدالت در حق جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی عمل کنند و ولیعهد سعودی را در مقابل اشدترین مجازات تاریخ سیاسی ملل متحد قرار دهند. نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا هم در رابطه با انتشار گزارش محرمانه از سوی دفتر مدیر اطلاعات ملی این کشور با حکم کنگره، درباره کشته شدن جمال خاشقجی، بیانیه‌ای صادر کرد و خواستار تجدیدنظر در روابط با عربستان شد.

کمی بعد هم میچل باچله،‌ کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل نسبت به بازداشت ظالمانه افراد در عربستان ابراز تاسف کرد تمام دولتمردان عربستان را به باد انتقاد گرفت. گاردین اما نظر متفاوت و البته واقع‌بینانه‌تری نسبت به حرکات و رفتار تیم بایدن در مورد بن‌سلمان داشت. این روزنامه بریتانیایی در گزارش خود نوشت که ولیعهد سعودی دوباره همانند دوران ترامپ بدون مجازات از زیر بار قتل خاشقجی شانه خالی می‌کند و دولت بایدن هم صرفاً به دنبال ترساندن نظام سیاسی عربستان و تامین منافع خود است.

در این میان کشورهایی مانند امارات و کویت هم از عربستان حمایت کردند ولی اوضاع و احوال در نظام بین‌الملل و جوی که پس از گزارش آمریکایی‌ها به راه افتاده نشان می‌دهد که ولیعهد سعودی در بدترین مخمصه عمرش گرفتار است؛ چراکه همه به دنبال کیفردهی او هستند!