راز قتل روزنامه‌نگار در صندوق عقب خودروهای عربستانی

سجاد موسوی راضی

به دنبال قتل مرموز جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار نامدار عربستانی، در کنسولگری عربستان در ترکیه مقام‌های ترک به دنبال ردپای خودرویی هستند که گمان می رود جسد وی را به بیرون از کنسولگری منتقل کرده است، خودرویی که احتمالا متعلق به گروه ضربت عربستان است.

در مقاله ای که روزنامه گاردین منتشر کرده است به تلاش ها برای پیدا کردن ردپایی از یک خودرو ون سیاه رنگ از سوی مقام های ترک اشاره شده است و ماجرای قتل مرموز این روزنامه‌نگار بررسی شده است.

هم اکنون مقام های کشور ترکیه در حال بررسی تصاویر دوربین های کنترل ترافیک هستند تا خودروی ون سیاه رنگی که گمان می رود جسد جمال خاشقجی را به بیرون از کنسولگری عربستان در استانبول منتقل کرده است پیدا کنند.

خودروی مورد ظن، یکی از شش خودرویی است که به عقیده کارآگاهان متعلق به گروه ضربت عربستان است. احتمال می رود که گروه ضربت عربستان پشت پرده قتل مرموز روزنامه‌نگار عربستانی بوده باشد.

مقام های ترکیه اعلام کرده اند که کاروان این خودروها دو ساعت پس از آنکه جمال خاشقجی وارد کنسولگری شده بود، از کنسولگری خارج شده است. تصاویر دوربین های امنیتی نشان می‌دهد که این خودرو که پلاک دیپلماتیک دارد، در داخل کنسولگری در حال بارگیری تعدادی جعبه بوده است.

پس از خارج شدن از کنسولگری عربستان، سه فروند از این خودروها به سمت چپ حرکت کرده و وارد خیابان اصلی شدند اما سه فروند دیگر به سمت راست حرکت کردند. کارآگاهان می‌گویند یکی از این خودروها که پنجره آن دودی بوده است مورد توجه بیشتری قرار گرفته و مشخص شده که در زمان کوتاهی خود را به یک اتوبان نزدیک رسانده است.

پس از نزدیک به یک هفته از ناپدید شدن جمال خاشقجی، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، از ریاض خواسته است که در مورد اتفاقاتی که برای این روزنامه‌نگار سرشناس و منتقد دولت عربستان افتاده است، توضیحات خود را ارائه کند.

رئیس جمهوری ترکیه در ارتباط با پرونده خاشقجی لحن محتاطانه‌ای داشت، اما به مقام های ترکیه و رسانه‌ها اجازه داد تا اتهاماتی را به شکل قطره‌چکانی و به تدریج روانه عربستان کنند.

برای نخستین بار روزنامه دیلی صباح، طرفدار دولت ترکیه، اطلاعات مربوط به کاروان خودورهای یاد شده را منتشر کرد.

اردوغان که در بوداپست به سر می‌برد، به رسانه ها گفت: ما باید به سرعت از این تحقیقات نتیجه بگیریم. مقام های کنسولگری نمی توانند تنها با گفتن او اینجا را ترک کرد خود را نجات دهند.  وی اظهار کرد که شخصا این پرونده را پیگیری می کند اما هنوز شواهد جدیدی به دست نیامده است.

مقام های رسمی در آنکارا معتقدند که خاشقجی توسط گروه ضربتی که برای کشتن یا ربودن این روزنامه‌نگار از سوی عربستان به ترکیه اعزام شده بودند، به قتل رسیده است. این گروه ضربت بعد از ظهر سه شنبه گذشته (10 مهر 1397) در کنسولگری عربستان انتظار ورود آقای خاشقجی را می‌کشیده است.

خاشقجی برای دومین بار به جهت نهایی کردن طلاق خود به کنسولگری مراجعه کرده بود. کنسولگری روز جمعه پیش (6 مهر 1397) به این روزنامه‌نگار اعلام کرده بود که مدارک طلاقش کامل نیست. وی در حالی وارد کنسولگری عربستان در استانبول شد که خدیجه چنگیز، نامزد ترک تبار وی بیرون از کنسولگری به انتظار وی ایستاده بود.

اطلاعات مربوط به پروازها نشان می‌دهد که روز سه شنبه گذشته دو فروند هواپیمای سعودی در فرودگاه آتاتورک استانبول فرود آمده‌اند و تنها ساعاتی پس از اینکه خاشقجی برای آخرین بار دیده شده بود، به طور مجزا از این فرودگاه به پرواز درآمده اند.

در همین حال، مقام های عربستان تاکید می کنند که هیچگونه نقشی در ناپدید شدند خاشقجی نداشته اند. با وجود این، عربستان تائید کرده است که روز شنبه (7 مهر 1397) یک هیات امنیتی از سوی این کشور به استانبول اعزام شده است اما دلیل این سفر را اعلام نکرده اند.

کارآگاهان ترکیه اعلام کرده‌اند که بیش از آنچه تا کنون منتشر شده است اطلاعات در اختیار دارند. ترکیه و عربستان که همیشه در ارتباط با یکدیگر جانب احتیاط را نگاه داشته‌اند، همواره از مناقشه های عمومی حذر کرده اند. این دو کشور روابط تجاری و سرمایه گذاری جشمگیری با یکدیگر دارند و برای اثرگذاری بیشتر در منطقه با یکدیگر در رقابتند.

چنانچه در روزهای آتی اردوغان با مسائل با اهمیت تری نسبت به ناپدید شدن یک شهروند خارجی در خاک ترکیه، روبرو نشود سخنان تند و تیزتری در مورد این پرونده بر زبان بیاورد.

خاشقچی یکی از منتقدان بزرگ شاهزاده محمد بن سلمان بوده است. وی که یکی از نخبگان عربستان محسوب می شود تقریبا تمام سال گذشته را در آمریکا در تبعید به سر برده بود. اما خاشقجی در آمریکا برای روزنامه واشنگتن پست مقالاتی در نقد برنامه تحول عربستان می نوشت.

توران کیسلکچی، یکی از دوستان جمال خاشقجی، اظهار کرد که دوست 59 ساله اش به وی گفته بود که از سوی شاهزاده عربستان دعوت شده است تا به ریاض بازگردد و به عنوان مشاور مشغول به کار شود.

خاشقجی پیش از سفر به ترکیه از دوستانش در آمریکا درخواست کرده بود که امنیت وی را تضمین کنند.  وی همچنین به خدیجه چنگیز، نامزدش، اعلام کرده بود که در صورتی که موفق به خروج از کنسولگری نشد، با مقام‌های ترکیه تماس بگیرد.

خدیجه چنگیز چهار ساعت پس از ورود خاشقجی به کنسولگری عربستان، با مقام های ترکیه تماس می‌گیرد. گمان می رود که طی این مدت کاروان خودروها کنسولگری را ترک کرده بوده اند.

ترکیه به سامانه گسترده ای از دوربین های خیابانی مجهز است که در برخی مواقع از تصاویر آن در پرونده های جنایی برای یافتن شواهد و مستندات استفاده می شود. ناپدید شدن این روزنامه‌نگار منتقد دولت عربستان بسیاری را در ترکیه در بهت و حیرت فرو برده است و موجب ترس و وحشت در برخی از مناطق ریاض شده است. روز دوشنبه (16 مهر 1397) انگلیس و فرانسه از ریاض خواستند تا در مورد این اتفاق توضیحات خود را به جامعه جهانی ارائه کند، با این اقدام جامعه جهانی خواستار شفافیت درباره این موضوع شده است.

سخنگوی وزارت خارجه انگلیس، که برای نخستین بار در مورد اتهامات مربوط به عربستان سخن می گفت، اظهار کرد: این اتهامات بسیار جدی هستند. ما از گزارش های جدید آگاه هستیم و به سرعت برای یافتن حقایق، حتی با دولت عربستان، تلاش می‌کنیم.

این ماجرا انگلستان را نیز در شرایط بدی قرار داده است چراکه انگلیس رابطه خوبی با هر دو کشور ترکیه و عربستان دارد. پس از ترور پر سر و صدای جاسوس سابق روسیه در خاک انگلیس که خشم بسیاری را در این کشور برانگیخت، چنانچه وزارت خارجه این کشور در مورد اتهام قتلی که به دولت عربستان نسبت داده می‌شود سکوت کند متهم به دورویی و ظاهرسازی می شود.

این ماجرا می تواند رابطه انگلیس با شاهزاده عربستان را نیز خدشه‌دار کند. عربستان یکی از متحدین کلیدی انگلیس محسوب می شود. این شاهزاده عرب در رابطه خود با کانادا نشان داد که هیچ‌گونه انتقادی را نسبت به وضعیت حقوق بشر کشورش بر نمی‌تابد. وی سرمایه گذاری های کشورش در کانادا را بیرون کشید.

فرانسه عنوان کرده است که خواستار این توضیح است که چگونه یک روزنامه‌نگار معتبر و شهیر به یکباره ناپدید شده است.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، نیز روز دوشنبه نخستین واکنش به این ماجرا را بروز داد. وی به خبرنگاران گفت که در روایت های بدی که از سرنوشت خاشقجی می شود وی را نگران کرده است. عربستان یکی از متحدان بزرگ آمریکا به شمار می رود و ترامپ گفته است که در امور داخلی این کشور دخالتی نخواهد داشت. از سوی دیگر، جارد کوشنر، داماد ترامپ، رابطه نزدیکی با شاهزاده عرب دارد.

آیا ترامپ به عربستان

 پشت می‌کند؟

در همین حال، در مقاله دیگری که در روزنامه دیلی صباح منتشر شده است، به رابطه آمریکا و عربستان بعد از این ماجرا پرداخته شد. در این مقاله آمده است: مشخص است که یکی از کشورهای محبوب دونالد ترامپ، عربستان است. همچنین همه می‌دانند که مورد علاقه ترامپ و آمریکا بودن همیشه چیز خوبی نیست. حتی اگر کشوری مورد علاقه آمریکا باشد، آمریکا هیچگاه جایگاه برابری برایش قائل نمی‌شود و همیشه حس ضعیف بودن در این کشور تقویت می شود.

ترامپ به تازگی عنوان کرده است که پادشاه عربستان بدون کمک نظامی آمریکا حتی دو هفته هم دوام نخواهد آورد. این اظهارات غیر دیپلماتیک به آن معنی است که چنانچه عربستان قیمت مورد نظر آمریکا را پرداخت نکند، از محافظت آمریکا برخوردار نخواهد شد. همچنین از این اظهارات می توان استنباط کرد که ترامپ  می داند که دولت عربستان بسیار ضعیف است.

این اظهارات دست کمی از یک تهدید ندارند، به محض اینکه سلمان، پادشاه عربستان، تصمیم بگیرد که آنچه ترامپ می خواهد را انجام ندهد، آمریکا حمایت های خود را از رژیم آل سعود قطع خواهد کرد.

محمد بن سلمان، شاهزاده عربستان، در پاسخ به ترامپ ادعا کرد که کشورش به خوبی توان دفاع از خود را دارد و نیازی به پرداخت هزینه اضافی ندارد. وی گفته است که پول تمامی تسلیحات خریداری شده کشورش از آمریکا به طور کامل پرداخت شده است. به معنای دیگر، وی تلویحا اظهار کرد که ترامپ حقیقت را در مورد روابط دوجانبه بیان نمی کند.

هنوز نمی دانیم که آیا آمریکا در واقعیت دست از حمایت عربستان برخواهد داشت یا نه و نیز اینکه آیا عربستان به آمریکا بدهکار است یا خیر، اما به خوبی روشن است که ترامپ از زمان به روی کار آمدن تا کنون به بیشتر کشورهای جهان توهین کرده است. شاید اظهارات ترامپ موجب این شود که عربستان در رابطه خود با واشنگتن تجدید نظر کند.

همچنین اینکه این سخنان ترامپ موجب خرسندی منتقدان شاهزاده عربستان است؛ منتقدان دولت عربستان به احتمال زیاد اینگونه تفسیر خواهند کرد که واشنگتن آماده است تا پشت شاهزاده را خالی کند.

مواضع آمریکا موجب تشدید نگرانی‌های رژیم آل سعود از ادامه حیات خود شده است. اشتباهات اخیر عربستان می تواند در نتیجه این فشار بوده باشد. عربستان مصمم است که تمامی مخالفان خود را به هر شکل ممکن نابود کند. رژیم آل سعود تلاش می کند تا صدای مخالفان را خاموش کند و آنها را نابود کند.

سعودی ها در ردگیری شهروندان خارج نشین خود ذره ای تعلل نمی‌کنند و به عواقب بین المللی این کار نیز توجهی ندارند. ماجرای مرموز ناپدید‌شدن روزنامه‌نگار عربستانی واشنگتن پست نیز در همین رابطه و بسیار غیرمعمول است.

گرچه عربستان در راه سرکوب کردن و نابود کردن منتقدان خود بسیار مصمم نشان داده است، اما این کار می‌تواند عواقب قضائی بدی برای حاکمان عرب داشته باشد و آنها را در وضعیت بغرنجی قرار دهد.

عربستان هم اکنون توجهی به این عواقب ندارد اما روزی ممکن است تحت رویه های قانونی بین المللی قرار بگیرند. بنابراین بهتر آنست که رویه ای محتاطانه در پیش بگیرند.

از سوی دیگر، این ماجرا برای آمریکا نیز پیچیده است. چطور ممکن است که با کشوری طرح دوستی ریخت که مخالفان خود را در همه جای دنیا ردیابی و نابود می‌کند؟ چنین دوستی می تواند دیپلماسی آمریکا را در مجامع بین المللی زیر سئوال ببرد. همچنین اینکه آمریکا باید بداند که فشار بسیار زیاد به یک متحد می‌تواند موجب گرایش آنها به روسیه شود.