آیا پکن آماده مقابله است؟

سجاد موسوی راضی

رهبر چین در حالی که یک کت مائویی به تن دارد و رئیس جمهوری آمریکا با کت و شلوار تاکسیدوی خود شانه به شانه یکدیگر و دست در دست هم در سالن هنرهای نمایشی کندی ایستاده‌اند. دنگ ژیائوپینگ و جیمی کارتر خنده پهنی روی صورت دارند و ارکستر آهنگ دارم تو را می‌شناسم را می‌نوازد، آهنگی که خبر از آغاز دورانی جدید از دوستی و همکاری میان دو ملت می‌دهد.

طی 40 سال بعد از این واقعه، آمریکا و چین یکی از مهمترین روابط اقتصادی جهان را ایجاد کردند و در زمینه‌هایی همانند امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم و تغییرات آب و هوایی با یکدیگر همکاری کردند. چین تحت هدایت آقای دنگ نقش همکار جوانتر را بازی کرد و گرچه طی این دوران رابطه این دو کشور همیشه توام با احترام نبود، اما چین توانست به آرامی و به دور از تنش با قدرت بزرگتری به نام آمریکا، راه خود را به سمت آرزوهایش طی کند.

اما اکنون سریعتر از آنچه که هر کسی می‌توانست در آمریکا یا چین انتظارش را داشته باشد، این رابطه تغییر کرده است. روز دوشنبه (2 مهر 1397) آمریکا تعرفه‌های جدید خود را برای واردات 200 میلیارد دلار از کالاهای چینی اعمال کرد، بزرگترین دور از تعرفه‌هایی که در جنگ تجاری میان دو کشور تا کنون اعمال شده است.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، اظهار کرده است که این اقدامات برای مبارزه با مدل اقتصادی که شرکت‌های آمریکایی را مجبور می‌کند برای دستیابی به بازار، فناوری خود را در اختیار چینی‌ها بگذارند و نیز اینکه در آن به رقبای چینی شرکت‌های آمریکایی یارانه دولتی تعلق می‌گیرد، ضروری است.

ژی جینگ پینگ، رهبر قدرتمند چین و کسی که اقتصاد به سرعت در حال رشد چین را هدایت می‌کند، به شکلی صریح رهبری آمریکا خارج از این کشور را نقد کرد در حالی‌که هرگونه مناقشه سیاسی درون کشور خود را رد کرد.

در همین حال، جمهوری خواهان و دموکرات‌ها در واشنگتن نیز به چین خرده می‌گیرند و این کشور را متهم به جاه‌طلبی امپریالیستی در آسیا، ابراز خصومت در آب‌های مورد مناقشه چین، آزار اقلیت‌های قومی و اجرای سیاست‌های تجاری بی‌پروا با هدف تسخیر صنایع آینده می‌کنند.

دولت ترامپ در تغییر رویه‌ای اساسی، به طور رسمی چین را قدرتی اصلاح‌گر و رقیبی راهبردی طی سال گذشته خطاب کرد. چین اما مدت طولانی‌تری است که چنین عنوان‌هایی را در مورد آمریکا به کار می‌برد. اما با خراب شدن رابطه دو کشور طی ماه‌های اخیر، بسیاری از چینی‌ها این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا کشورشان واقعا آماده مقابله با بزرگترین قدرت جهان هست؟

چین نه تنها به طور ناگهانی گفت‌وگوهای تجاری که قرار بود در هفته جاری در واشنگتن برگزار شود را لغو کرد، بلکه گفتگوهای رو در روی نظامی دو کشور را نیز که قرار بود سه شنبه (3 مهر 1397) انجام شود را نیز لغو کرد.

لغو گفتگوهای نظامی با آمریکا در اعتراض به تحریم‌های آمریکا علیه وزارت دفاع چین صورت گرفته است. آمریکا هفته گذشته وزارت دفاع چین را به دلیل خرید هواپیماهای جنگنده و تجهیزات موشکی از روسیه تحریم کرد.

در اقدامی که نشان از افزایش تاثیر بین‌المللی چین دارد، واتیکان و دولت چین روز شنبه این هفته (31 شهریور 1397) اعلام کردند که به توافقی تاریخی دست یافته‌اند که بر اساس آن واتیکان در چین اسقف کاتولیک تعیین می‌کند. این اقدام گامی به سوی عادی‌سازی روابط دو کشور قلمداد می‌شود.

همزمان با بالا گرفتن ناراحتی‌ها و رقابت چین و آمریکا، این نگرانی در پکن وجود دارد که چگونه جمهوری خلق چین که به اقتصاد به سرعت در حال گسترش عادت کرده است، خواهد توانست جنگ تجاری را مدیریت کند و این موضوع چه اثراتی بر نگرانی از ثبات داخلی در حزب کمونیست حاکم بر چین خواهد داشت.

دولت چین تلاش می‌کند که اعتماد به نفس خود را نشان دهد. هو ژیجینگ، سردبیر روزنامه گلوبال تایمز، نوشت: شاید رشد اقتصادی کاهش یابد و به یک درصد برسد، اما می‌توانیم آن را بپذیریم. وی همچنین عنوان کرد که واشنگتن به زودی می‌فهمد که بدون داشتن مشتریان چینی، تولیدکنندگان تلفن همراه و خودروی این کشور نمی‌تواند به کار خود ادامه دهد.

ژیجینگ افزود: تا زمانی‌که بازار ما از نظر اقتصادی گسترش می‌یابد و رشد می‌کند، چین برنده جنگ تجاری خواهد بود.

چارلز لیو، یک سرمایه‌گذار خصوصی در بخش سهام که گاهی نیز به دولت چین مشاوره می‌دهد، اظهار کرد که مردم چین آماده تحمل یک مناقشه تجاری بلندمدت هستند.

لیو گفت: مردم چین تحمل بیشتری برای درد دارند چراکه مدت مدیدی در فقر به سر برده‌اند، ثروت در دهه اخیر به چین رسیده است.

اما بسیاری دیگر نگران این جنگ هستند، بطوریکه برخی از آنها از دولت چین خواسته‌اند که از فرصت استفاده کرده و به جای آنکه به بخش دولتی ناکارآ اجازه نفوذ بیشتر دهد، اقتصاد را به سمت بازارهای آزاد و بخش خصوصی سوق دهد.

یان ژوتونگ، رئیس دانشکده روابط بین‌الملل در دانشگاه چینهوا، در یادداشتی نوشت: اتخاذ یک رویه بسته منجر به کاهش نرخ رقابت‌پذیری ملی می‌شود. وی هشدار داد که چین ممکن است به رکودی که در انزوای کشور در دوره مائو گریبانش را گرفته بود باز گردد.

یان در مصاحبه‌ای عنوان کرد: هنگامی‌که ترامپ استراتژی حمایت از تولیدات داخل را برگزیده است، چین باید درها را باز بگذارد و شرکت‌های داخلی را مجبور به تغییر کند. این استاد دانشگاه اما تاکید کرد که دولت نظر وی را نادیده گرفته است: هیچ پاسخی دریافت نکردم، هیچکس به حرف من توجه نمی‌کند.

برخی دیگر از چینی‌ها عنوان می‌کنند که اگر رئیس‌جمهور ژی سیاست پنهان کردن قدرت و انتظار برای فرصت را همانند مقام‌های پیش از خود ادامه داده بود، می‌توانست از افزایش خصومت ایالات متحده اجتناب کند.

در عوض این کار، آقای ژی دو برنامه جاه‌طلبانه را پی گرفت: طرح جهانی زیرساخت Belt and Road Initiative که تحت عنوان جاده ابریشم نوین شناخته می‌شود، و نیز تلاش برای در اختیار گرفتن صنایع پیشرفته تحت برنامه‌ای با عنوان ساخت چین 2025. هر دوی این طرح‌ها مورد انتقاد دولت ترامپ قرار گرفته است.

یون سان، تحلیلگر اتاق فکر مرکز استیمسون در واشنگتن، معتقد است: همه این کارها را می‌توان بدون چنین سطحی از غرور و تکبر هم انجام داد. بر این باورم که جامعه سیاست‌گذار چین آرزو می‌کند که اقدام‌های بیشتری را ببیند اما ژی بسیار فراتر از این رفت.

حزب حاکم چین تلاش کرده است که انتقادها از آقای ژی را سانسور کند اما مشخصا نگرانی‌هایی از اثرات احتمالی جنگ تجاری و نیز عصبانیت بر سر برنامه راه ابریشم نوین در فضای مجازی از سوی چینی‌ها دیده می‌شود. برنامه راه ابریشم نوین صدها میلیارد دلار را به پروژه‌های خارج از کشور اختصاص داد با این هدف که نفوذ چین در کشورهای خارجی افزایش یابد.

سان ونگوانگ، یک استاد بازنشسته رشته اقتصاد، با تکرار نظرات منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی گفت با توجه به مشکلاتی که چین در داخل کشور دارد، صرف مقادیر زیاد پول در کشورهای دیگر اشتباه است.

سان ماه گذشته در مصاحبه با شبکه صدای آمریکا گفته بود: برخی از مردم این‌قدر فقیر هستند که نمی‌توانند به دکتر بروند، برخی دیگر این‌قدر فقیرند که نمی‌توانند بیمه بازنشستگی داشته باشند، و برخی این‌قدر فقیرند که نمی‌توانند به مدرسه بروند. تحت چنین شرایطی اگر انتخاب کنید که پولتان را به کشورهای دیگر بدهید، با واکنش‌های داخلی روبرو می‌شوید. در خلال این مصاحبه تلفنی پلیس به خانه وی یورش برد و وی را دستگیر کرد.

نظرات سان بازتاب نگرانی‌های گسترده‌تری در مورد تلاش‌های دولت چین برای پیروزی بر رقباست. این موضوع مهمی است چراکه آمریکا مدت طولانی است به دنبال تقویت اتحاد خود به عنوان بخشی کلیدی در سیاست‌های قدرت داخلی خود و نیز مبارزه با سر بر آوردن چین به ویژه در آسیا بوده است.

چین مزیت‌های بیشماری در منطقه دارد. این کشور یکی از بزرگترین شرکای تجاری تقریبا تمامی کشورهای آسیایی است، در حالی‌که ترامپ روابط خود را به متحدانش در سراسر جهان محدود کرده است. به نظر می‌رسد حتی ژاپن، مهمترین متحد آمریکا در آسیا، با تهدید ترامپ به اعمال تعرفه‌های جدید به سمت چین متمایل شده است.

در همین ارتباط، شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن در اقدامی برای نزدیک‌تر کردن روابط میان دو رقیب آسیایی، قرار است که ماه آینده به پکن سفر کند. این نخستین سفر مقام‌های ژاپنی از سال 2011 میلادی به چین است. آقای لیو، یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی، عنوان کرد: ترامپ اخیرا گفته است که ژاپن، نفر بعدی در صف اعمال تعرفه‌های جدید است، مرسی دونالد ترامپ.

اما برخی معتقدند که چین از فرصتی که دولت ترامپ برایش بوجود آورده به خوبی استفاده نمی‌کند و همسایگان خود را با فشار بیش از حد از خود دور می‌کند. در بعضی از کشورها بر سر برنامه راه ابریشم نوین چین واکنش‌های منفی وجود داشت و این موضوع دولت‌ها را در مورد اجرای این طرح با تردید روبرو کرد، چراکه این طرح شغل‌های کمی برای کشورهای میزبان ایجاد کرد و همچنین موجب تخریب محیط زیست شد. برخی دیگر نیز بر این باورند که چین تلاش می‌کند از این طریق در سیاست داخلی کشورهای کوچک‌تر مداخله کند.

در مقاله ای که به تازگی در شبکه‌های اجتماعی در چین دست به دست می‌شود، یکی از متفکران حزب کمونیست چین نسبت به تکبر ملی و زیاده‌خواهی هشدار داده است  و به سرنوشت قدرت‌های نوظهور قرن بیستم مانند آلمان، ژاپن و شوروی سابق اشاره می‌کند که غرق در بی پروایی و تهور شدند.

این مقام چینی عنوان می‌کند: موضوع یکی از بحث‌های آنلاین با کاربران اینترنتی را به یاد می‌آورم: دشمن واقعی چین کیست؟ آمریکا؟ ژاپن؟ روسیه؟ اگر با خونسردی به این موضوع نگاه کنیم شاید هیچ‌یک از آنها دشمن ما نباشند، دشمن اصلی چین، خودش است. متفکران چینی اغلب مشاهده می‌کنند که رئیس جمهوری جدید آمریکا معمولا مواضع تندی در قبال چین می‌گیرد اما پس از اینکه می‌بیند دو کشور چقدر به یکدیگر نیاز دارند، به دنبال همکاری برمی‌آید.

آقای هو، روزنامه‌نگار، گفت: من شخصا از اینکه ترامپ رفتارهای اینچنین افراطی دارد در تعجبم. اول فکر کردم که اعمال تعرفه‌ها از سوی آمریکا یک لطیفه باشد اما بعد دیدم نه، بسیار جدی است.