دلیل کاهش صادرات نفتی در ۵ ماهه نخست سال جاری چیست؟

بر اساس بودجه 1404، درآمد نفتی ایران باید به حدود ۴۳ میلیارد دلار برسد؛ این برآورد بر پایه صادرات روزانه ۱.۸ میلیون بشکه و قیمت متوسط ۶۸ یورو انجام شده است. اما واقعیت بازار تاکنون متفاوت بوده است. صادرات واقعی کمتر از این میزان بوده و متوسط قیمت هم به حدود ۶۳.۵ یورو رسیده است.

به گزارش تجارت‌نیوز، بررسی داده‌های صادراتی 5 ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد که ایران در مجموع حدود ۲۰ میلیارد دلار صادرات داشته است. این بدان معناست که به ‌طور متوسط ماهانه 4 میلیارد دلار صادر شده است. این رقم در مقایسه با سال گذشته که میانگین صادرات ماهانه ۴.۸ میلیارد دلار بود، کاهشی معادل 6 درصد را نشان می‌دهد. این افت هرچند ممکن است در نگاه نخست چندان چشمگیر به نظر نرسد، اما با توجه به رقابت در بازارهای جهانی انرژی و همچنین نیاز اقتصاد ایران به ارزآوری صادراتی، اهمیت آن بسیار است.

حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، در توضیح جزئیات این روند در نشستی خبری تاکید کرد که کاهش در بیشتر محصولات محسوس بوده است. برای نمونه، صادرات قیر از ۲.۹ میلیون تن در سال گذشته به ۲.۶ میلیون تن رسیده است. متانول که یکی از مهم‌ترین محصولات زنجیره پتروشیمی ایران محسوب می‌شود، با کاهش چشمگیر از ۴.۵ میلیون تن به حدود ۳.۳۹ میلیون تن سقوط کرده است. صادرات اوره نیز که جایگاه مهمی در بازارهای کشاورزی جهان دارد، از ۲.۶ میلیون تن در سال گذشته به ۱.۹ میلیون تن کاهش یافته است. همچنین در حوزه روغن، صادرات از ۱.۵ میلیون تن به حدود ۱.۲ میلیون تن کاهش نشان می‌دهد. این ارقام به‌خوبی نشان می‌دهد که افت صادرات محدود به یک یا دو محصول خاص نبوده و به طور تقریبی بخش قابل توجهی از سبد صادراتی نفتی ایران را در بر گرفته است. آن‌طور که حسینی توضیح داد در حالی که بسیاری از محصولات پتروشیمی افت داشته‌اند، صادرات پلیمرها ۲۴ درصد رشد کرده و از ۱.۴ میلیون تن در سال گذشته به ۱.۷ میلیون تن در سال جاری رسیده است. پلیمرها تنها بخشی بوده‌اند که افزایش صادرات را تجربه کرده‌اند. این افزایش می‌تواند نشانه‌ای از تقاضای رو به رشد جهانی برای محصولات  پلیمری باشد.

سخنگوی اتحادیه اوپکس در ارتباط با چرایی کاهش صادرات نفتی، مجموعه‌ای از عوامل را برشمرد. تعطیلات طولانی نوروزی که به‌طور سنتی در ماه‌های ابتدایی سال بخشی از ظرفیت تولید و حمل‌ونقل را متوقف می‌کند، حادثه بندر شهید رجایی در بندرعباس که گلوگاه اصلی صادراتی کشور محسوب می‌شود و اختلال جدی در روند جابه‌جایی کالاها ایجاد کرد، اعتصاب رانندگان که زنجیره حمل‌ونقل داخلی را تحت فشار قرار داد، جنگ ۱۲ روزه که اثر آن بیشتر در مسیرهای صادراتی و دسترسی به برخی بازارهای منطقه‌ای نمایان شد و در نهایت قطعی‌های برق که هم در بخش تولید و هم در بخش لجستیک محدودیت‌های عملیاتی به‌وجود آورد. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که افت صادرات تنها ناشی از تحولات بازار یا کاهش تقاضا نبوده، بلکه مشکلات زیرساختی و مدیریتی داخلی نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

باید گفت پیش از فعال‌سازی مکانیسم ماشه و در پنج ماهه نخست سال جاری، روند کاهش صادرات فرآورده‌های نفتی از مشکلات و موانع موجود در زمینه صادرات پرده برمی‌دارند. باید گفت با توجه به فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیم آن می‌رود که روند کاهش صادرات تشدید یابد. البته در این زمینه باید گفت مکانیسم ماشه نقل‌وانتقالات بانکی ازجمله با دلار و یورو را تهدید می‌کند و کشورهایی که روی به تهاتر آورند یا از ارز خود برای صادرات و واردات استفاده کنند، می‌توانند به نوعی به تجارت خود ادامه دهند. از این رو به نظر می‌رسد که چین و برخی دیگر از مشتریان فرآورده‌های نفتی ایران، ممکن است کماکان از طریق دور زدن تحریم به تجارت با ایران ادامه دهند. اما آن‌چه مسلم است، کاهشی بودن روند صادرات فرآورده‌های نفتی است؛ صادراتی که آینده مشخصی ندارد.

کاهش صادرات ایران حاصل مجموعه‌ای از رخدادهای هم‌زمان در حوزه داخلی و خارجی است. با این حال، تکرار این رخدادها یا ناتوانی در مدیریت بحران‌های زیرساختی می‌تواند به یک روند مزمن تبدیل شود و جایگاه ایران را در بازارهای بین‌المللی انرژی و پتروشیمی بیش از پیش تضعیف کند.