ارزیابی کارشناسان از تحریم دوباره بندر چابهار از سوی آمریکا در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»:
از معافیت تحریمی چابهار طرفی نبستیم که نگران لغو آن باشیم!
رامتین موثق
همزمان با خبر فعالسازی قریب‌الوقوع مکانیسم ماشه، خبری نیز در خصوص لغو معافیت تحریمی بندر چابهار توسط آمریکا، منتشر شد. آمریکا در سال 2018 میلادی و در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن بندر چابهار را از تحریم‌های این کشور مستثنی کرده بود. این اقدام با هدف کمک به بازسازی و توسعه افغانستان صادر شده بود که از 29 سپتامبر 2025 یعنی 7 مهرماه 1404 دیگر اعتبار نخواهد داشت.
آنوش رحام در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: بندر چابهار هیچوقت آنطور که باید، به یک هاب لجستیکی در کشور تبدیل نشد. سیاست‌گذار نتوانست از معافیت تحریمی و از جایگاه ویژه ژئوپلیتک چابهار به خوبی استفاده کند در صورتی که این بندر می‌توانست یکی از بهترین نقاط لجستیک کشور و یک زمینه برای جهش بنادر باشد
از آنجایی که این بندر با توجه به تنش‌های موجود بین پاکستان و هند، یکی از کم‌هزینه‌ترین مسیرهای دسترسی هندی‌ها به بازارهای اقتصادی منطقه به شمار می‌رود، مورد توجه این کشور قرار گرفته و طرف هندی برای سرمایه‌گذاری در این بندر تمایل نشان داده بود که به اعتقاد برخی، هندی‌ها به دلیل مشکلات موجود در مناطق آزاد ایران، تمایل خود را برای همکاری با ایران از مدت‌ها قبل از دست داده بودند اما لغو معافیت‌های تحریمی بندر می‌تواند تاثیرات خود را به صورت مستقل اعمال کند.
«توسعه ایرانی» در گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه به بررسی جوانب لغو معافیت‌های تحریمی چابهار پرداخته است.
مشاور سازمان توسعه تجارت: عملکرد ما نشان داد که حتی اگر بنادر کشور مشمول معافیت تحریمی شوند، نهایتا بتوانیم اقتصاد داخلی را با بنادر تامین کنیم و توانایی تبدیل بنادر را به هاب، برای ورود کالاهای ترانزیتی و اتصال به زنجیره تامین کشورهای اطراف و منطقه، نداریم. بندر چابهار یک کارنامه مشخص دارد که سازمان‌های لجتسیکی، وزارت راه، سازمان بنادر و سایر ارکان موثر مثل سازمان مناطق آزاد در آن نمره مردودی می‌گیرند
از فرصت معافیت تحریمی استفاده نکردیم
عضو هیات مدیره کانون موسسات حمل‌ونقل در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره اینکه «آیا ایران توانست از فرصت معافیت تحریمی چابهار استفاده کند؟»، پاسخ داد: بسیار روشن، واضح و مبرهن است که از این فرصت استفاده نکردیم.
مسعود دانشمند توضیح داد: در این مدت تمام فرصت‌ها را به حضور هندی‌ها پیوند زدیم اما هندی‌ها از این کار منصرف شدند زیرا پس‌کرانه‌های لازم را ایجاد نکردیم تا بار هند به چابهار بیاید و از چابهار به انزلی، امیرآباد یا سرخس منتقل شود.
او درباره فراهم نبودن زیرساخت‌ها، تصریح کرد: اکنون جاده درخور، ریل مناسب و حتی انبارهای لازم در خود محوطه چابهار وجود ندارد و به همین دلیل، هندی‌ها هم از ادامه همکاری چشم‌پوشی کردند و گناه این مسئله بر گردن ماست.
این فعال حوزه کشتی‌رانی درباره تاثیر لغو معافیت‌های تحریمی ازسوی آمریکا، عنوان کرد: هدف بندر چابهار تاثیرگذاری بر اقتصاد ملی نبوده و تنها قرار بوده است که بر ترانزیت کالا اثرگذار باشد اما برای همین ترانزیت کالا هم زمینه‌ها مهیا نشده است و اگر معافیت‌ها هم باز برقرار شوند، تاثیری بر رشد ترانزیت ایران نخواهد گذاشت.
دانشمند درباره کنار رفتن هرچه بیشتر ایران از کریدورها با لغو معافیت تحریمی، گفت: ایران را همین اکنون هم از کریدورها کنار گذاشته‌اند. در مدت اخیر تنها برای حضور ایران در کریدور شمال-جنوب تلاش‌هایی صورت گرفته است که لغو معافیت تحریمی می‌تواند بر حضور ایران در این مسیر اثرگذار باشد.
او در نهایت خاطرنشان کرد: باید منتظر بود تا دید در نهایت چه اتفاقی رخ می‌دهد اما در هر صورت باید هندی‌ها، افغانستانی‌ها و کشورهای آسیای میانه در اولویت اول استفاده از این بندر ترانزیتی قرار بگیرند.
کاهش عملکرد بندر با تغییر اپراتور
همچنین یک کارشناس تجارت خارجی درباره عدم استفاده ایران از معافیت تحریمی چابهار، به «توسعه ایرانی»، گفت: بندر چابهار هیچوقت آنطور که باید، به یک هاب لجستیکی در کشور تبدیل نشد.
آنوش رحام افزود: سیاست‌گذار نتوانست از معافیت تحریمی و از جایگاه ویژه ژئوپلیتیک بندر به خوبی استفاده کند در صورتی که این بندر می‌توانست یکی از بهترین نقاط لجستیک کشور و یک زمینه برای جهش بنادر باشد.
مسعود دانشمند در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: هدف بندر چابهار تاثیرگذاری بر اقتصاد ملی نبوده و تنها قرار بوده است که بر ترانزیت کالا اثرگذار باشد اما برای همین ترانزیت کالا هم زمینه‌ها مهیا نشده است و اگر معافیت‌ها هم باز برقرار شوند، تاثیری بر رشد ترانزیت ایران نخواهد گذاشت
او با اشاره به لغو معافیت تحریمی از 29 سپتامبر از سوی آمریکا، مطرح کرد: این معافیت در ابتدا با هدف کمک به توسعه افغانستان، که یک کشور محصور در خشکی است، با نقش‌پذیری هندی‌ها اعطا شد اما طرف ایرانی نتوانست آنطور که شایسته است، شرایط را برای توسعه بندر چابهار فراهم کند.
مشاور سازمان توسعه تجارت یادآور شد: در سال ۲۰۲۲ وزیر بنادر و کشتی‌رانی و آب‌راه‌های هند تاکید کرد که چابهار می‌تواند یک مسیر کلیدی برای توسعه تجارت هند باشد و هند قرار بود این کریدور و مسیر را توسعه دهد اما متاسفانه در آن زمان یک قرارداد ارزنده که بتواند هندی‌ها را برای استفاده از این کریدور مجاب کند، عقد نشد.
رحام تاکید کرد: در گام اولیه توسعه بندر، برخی از شرکت‌ها به خوبی فعالیت کردند و مقداری کالا، بالاخص کالاهای اساسی، به هند ارسال شد و بعد از آن با تغییر اپراتور بندر و دخالت‌های دولتی، میزان عملکرد بندر چابهار به صورت مداوم کاهش پیدا کرد تا اینکه در حال حاضر حتی اگر معافیت‌ها هم حذف شوند، اثری در افزایش یا کاهش مبادلات این منطقه نخواهد داشت زیرا این بندر ارتباط چندانی با تجارت بین‌الملل ندارد و فقط به عنوان یک بندر ورودی، که بخشی از نیازهای کشور را تامین می‌کند، فعالیت خیلی محدودی دارد.
عقب افتادن ایران از رقیب پاکستانی
این تحلیلگر حوزه حمل‌ونقل درباره تاثیر لغو معافیت بر همکاری با هندی‌ها، اظهار کرد: قرارداد با هندی‌ها مدت‌هاست که زمان‌بر شده است. طرف ایرانی سخت‌گیری بی‌موردی بر این قرارداد می‌کرد و هیچ جذابیتی برای سرمایه‌گذاران داخلی هم نداشت.
رحام ادامه داد: توافقنامه 10 ساله‌ای را با هندی‌ها برای بندر چابهار امضا کرده بودیم که قرار بود طرف هندی ۲۵۰ میلیون دلار برای توسعه زیرساخت بندر هزینه کند. همچنین این بندر می‌توانست نیازهای صادراتی هند به افغانستان را به راحتی پاسخ دهد اما در نهایت کندی روند باعث تضعیف اتصال هند به افغانستان و اوراسیا شد.
عضو هیات مدیره کانون موسسات حمل‌ونقل: اکنون جاده درخور، ریل مناسب و حتی انبارهای لازم در خود محوطه چابهار وجود ندارد و به همین دلیل، هندی‌ها هم از ادامه همکاری چشم‌پوشی کردند و گناه این مسئله بر گردن ماست. در این مدت تمام فرصت‌ها را به حضور هندی‌ها پیوند زدیم اما هندی‌ها از این کار منصرف شدند زیرا پس‌کرانه‌های لازم را ایجاد نکردیم تا بار هند به چابهار بیاید و از چابهار به انزلی، امیرآباد یا سرخس منتقل شود
او با بیان اینکه از طرف دیگر هم چینی‌ها در حال توسعه بندر رقیب یعنی بندر گوادر پاکستان هستند، تصریح کرد: لغو معافیت بندر چابهار در نهایت باعث می‌شود که توسعه بندر گوادر با سرعت بیشتری اتفاق بیافتد و صادرات هند به روسیه و اروپا هم تا حدی از ورودی چابهار کاهش پیدا کند.
به اعتقاد این کارشناس، با توجه به اینکه چابهار فقط ۱۴۰ کیلومتر با گوادر پاکستان فاصله دارد، می‌توانست رقیب خوبی برای این بندر پاکستان باشد و مزیت‌های خیلی خوبی پیدا کند اما با لغو معافیت تحریمی زمین بازی تغییر می‌کند و بخشی از این کالاها به سمت گوادر منتقل می‌شود.
نمره مردودی سازمان‌های لجستیکی در چابهار
این تحلیلگر حوزه حمل‌ونقل در ادامه، عنوان کرد: عملکرد ما نشان داد که حتی اگر بنادر کشور مشمول معافیت تحریمی شوند، نهایتا بتوانیم اقتصاد داخلی را با بنادر تامین کنیم و توانایی تبدیل بنادر را به هاب، برای ورود کالاهای ترانزیتی و اتصال به زنجیره تامین کشورهای اطراف و منطقه، نداریم.
رحام توضیح داد: عملکرد بنادر نشان می‌دهد که برای مدیریت توسعه بنادر هیچ برنامه‌ای نداریم؛ در سازمان بنادر هیچ برنامه توسعه‌ای وجود ندارد به صورتی که مناطق آزاد و ویژه ما عموما به مناطقی تبدیل شده‌اند که صرفا عوارض‌فروشی می‌کنند، یعنی در این مناطق صرفا از واردکنندگان عوارض می‌گیرند تا امورشان بگذرد. متاسفانه هیچ‌گاه نتوانسته‌ایم مناطق آزاد خود را به مناطق اقتصادی و پررونق تبدیل کنیم و علت پایین بودن سهم تجارت در GDP، که حدودا ۹ درصد است، همین است.
به گفته او، ارکان دولتی موثر در حوزه تجارت خارجی نگاه توسعه‌ای به حوزه عملکرد خود ندارند و بیشتر به مسائل حاکمیتی و رفع و رجوع موارد محدود می‌پردازند.
مشاور سازمان توسعه تجارت تاکید کرد: اولین پیش‌نیاز یک برنامه جامع برای توسعه پایدار کشور از طریق تجارت، مبادی ورودی موفق و توانمند لجستیکی است اما مبادی ورودی دریایی و زمینی کشور به شدت عقب‌مانده است و برنامه جامع توسعه، بسته‌های توسعه سرمایه‌گذاری و اساسا هیچ برنامه‌ای برای توسعه مناطق وجود ندارد.
رحام خاطرنشان کرد: بندر چابهار یک کارنامه مشخص دارد که در آن سازمان‌های لجتسیکی، وزارت راه، سازمان بنادر و سایر ارکان موثر مثل سازمان مناطق آزاد نمره مردودی می‌گیرند.
از دست دادن خطوط کشتی‌رانی معظم
این کارشناس تجارت خارجی بیان داشت: البته لازم به ذکر است که در شرایط تحریمی هم نمی‌توانیم بگوییم که هیچ کشتی‌ای وارد بندر نمی‌شود کما اینکه بسیاری از شرکت‌های کشتی‌رانی به بنادر ما رفت‌وآمد دارند.
با توجه به اینکه چابهار فقط ۱۴۰ کیلومتر با گوادر پاکستان فاصله دارد، می‌توانست رقیب خوبی برای این بندر پاکستان باشد و مزیت‌های خیلی خوبی پیدا کند اما با لغو معافیت تحریمی زمین بازی تغییر می‌کند و بخشی از این کالاها به سمت گوادر منتقل می‌شود
رحام افزود: بندر چابهار می‌توانست این مزیت را ایجاد کند که خطوط معظم کشتی‌رانی دنیا به این بندر ورود کنند اما از این کار غفلت کردیم و متحمل آسیب‌های ناشی از آن شدیم. او در پایان تصریح کرد: می‌توانستیم یک کریدور بسیار موفق از چابهار به اوراسیا، روسیه و افغانستان ایجاد کنیم اما خود ما هم مناسبات تجاری و ترانزیتی قابل‌قبولی با این حوزه‌ها نداریم که بخواهیم از چابهار به درستی استفاده کنیم.
دیدگاه تان را بنویسید