رشد اقتصادی روند کاهشی شدیدتری به خود خواهد گرفت

رامتین موثق

در سال‌های گذشته رشد اقتصادی ایران توانست از دام رشد منفی سال‌های 97 تا 99 بگریزد و وارد محدوده 3 تا 4 درصدی شود. به دلیل همین ورود رشد اقتصادی به محدوده مثبت، دولت گذشته ادعا می‌کرد که اقتصاد ایران از رکود تورمی خارج شده است و پا به مرحله توسعه گذاشته‌ایم.

اما رشد اقتصادی امسال در برخی ماه‌ها منفی شد و نشان داد که رکود در اقتصاد ایران بسیار ریشه‌دار است. طبق آخرین برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس، رشد اقتصادی کشور در تیرماه 1404 با نفت منفی 0.3 درصد و بدون نفت منفی 0.6 درصد بوده است. این ارقام نشان می‌دهد که تنها بخش نفت توانسته رشد مثبتی ثبت کند، اما کشاورزی و صنعت با افت جدی مواجه شده‌اند.

رشد به شدت منفی بخش مولد اقتصاد

البته در سال‌های گذشته هم که رشد اقتصادی کشور مثبت بود، تنها بخش‌های نفت و خدمات رشد قابل توجهی تجربه می‌کردند و در مقابل، رشد بخش‌های مولد نظیر کشاورزی و صنعت یا منفی بود و یا رشد مثبت بسیار ناچیزی را تجربه می‌کرد به صورتی که بسیاری از کارشناسان این رشد را تنها بر پایه نفت و بخش‌های غیرمولد می‌دیدند.

این روند در سال جاری تشدید هم شده است به صورتی که بخش کشاورزی در تیرماه 1404 با رشد منفی 8.1 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشترین نقش را در کاهش رشد اقتصادی ایفا کرده است. داده‌های دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد تولید محصولات زراعی در این ماه بیش از 11 درصد افت کرده است. همچنین تولید محصولات دامی 1.9 درصد و بارش‌های پایین تیرماه منجر به تداوم بحران خشکسالی و افت عملکرد این بخش شده است. همچنین گروه صنایع و معادن در تیرماه 1404 با رشد منفی 4/3 درصدی روبه‌رو بوده است. کاهش شاخص تولید صنایع بورسی، افت فروش نهاده‌های ساختمانی و کاهش فعالیت در بخش ساختمان از مهم‌ترین دلایل این کاهش عنوان شده است.

اما برخلاف سایر بخش‌ها، نفت و گاز طبیعی رشد مثبت 2.9 درصدی را ثبت کرده است. طبق آخرین آمار اوپک و برآوردهای داخلی، تولید نفت ایران در تیرماه نسبت به سال گذشته افزایش یافته و بهبود نسبی در این بخش مشاهده می‌شود. این رشد توانسته بخشی از افت سایر بخش‌ها را جبران کند.

رشد سال‌های گذشته  عموما بی‌کیفیت بوده است

یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، در ارزیابی علل رشد منفی در تیرماه 1404، در ابتدا عنوان کرد: رشد اقتصادی در ایران طی سال‌های گذشته، عمدتا به واسطه درآمدهای نفتی بوده است.

وحید شقاقی شهری افزود: وقتی در دولت‌های گذشته درآمدهای نفتی افزایش می‌یافت، عملا رشد مثبتی را نصیب کشور می‌کرد. مثلا در دولت گذشته بخش عمده رشد اقتصادی ایران به واسطه رشد درآمدهای نفتی بوده است؛ ما یک رشد واقعی، پایدار و مولد در سال‌های اخیر تجربه نکرده‌ایم و رشد میانگین ۳ تا ۴ درصد دولت آقای رئیسی تنها به واسطه درآمدهای نفتی بوده است.

او با بیان اینکه سرریز درآمدهای نفتی خود را در بخش‌های صنعتی هم نشان می‌داد، یادآور شد: در خاطرم هست که یکی از اقتصاددانان طرفدار دولت سیزدهم ادعا می‌کرد که رشد اقتصادی دولت گذشته صرفا نفتی نبوده و بخش صنعت هم در عمر سه ساله دولت، رشد خوبی را نشان می‌داد. من به او پاسخ دادم که وقتی درآمدهای نفتی افزایش پیدا می‌کند، این سرریز افزایش درآمدهای نفتی به بخش صنعت سرایت می‌کند زیرا در این شرایط، دولت به واردات مواد اولیه و واسطه، تجهیزات و تکنولوژی اقدام می‌کند و این موجب می‌شود که بخش صنعت هم از درآمدهای نفتی بهره‌مند شود و رشد کند.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، چند درصد رشد اقتصادی دولت گذشته وابسته به نفت و سرریز نفت در بخش صنعت بوده ولی رشد اقتصادی باکیفیت، بادوام و پایدار تلقی نمی‌شود چراکه هیچ سرمایه‌گذاری پایدار و هیچگونه اصلاحات ساختاری که تضمین‌کننده یک رشد پایدار باشد، اتفاق نیفتاد.

رشد اقتصادی کشور روند کاهشی شدیدتری به خود خواهد گرفت چراکه ناترازی‌ها به تدریج آثار خود را نشان خواهند داد، تشدید تحریم‌های نفتی، مخصوصا با مکانیسم ماشه، بخش نفت کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد، عدم سرمایه‌گذاری در بخش مسکن موجب خواهد شد که رکود سنگین‌تری در بخش مسکن در فصول بعدی و سال بعد رخ دهد و با تمام این عوامل، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند برای ورود به تولید تصمیم بگیرند

آثار درآمدهای نفتی تخلیه شده است

شقاقی شهری درباره تغییرات رشد اقتصادی در دولت چهاردهم، اظهار کرد: در دولت آقای پزشکیان اولا آثار درآمدهای نفتی در اقتصاد تخلیه شده بود و دیگر آثار ماندگاری نبود؛ ثانیا تحریم‌های بخش نفت هم تشدید شد و در ضمن، ناترازی‌های اقتصاد کلان هم خود را نشان داد. در حال حاضر این ناترازی‌های اقتصاد کلان موجب شده است که بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و شهرک‌های صنعتی کشور عملا نیمه تعطیل باشند.

او درباره دیگر عوامل منفی شدن رشد اقتصادی تیرماه، ادامه داد: چندین عامل از جمله تخلیه شدن آثار درآمدهای نفتی، نااطمینانی‌ها و بی‌ثباتی‌های حاصل از شرایط سیاسی و جنگی و ناترازی‌های اقتصاد کلان مانند ناترازی انرژی، باعث شده است که رشد اقتصادی روند کاهنده به خود بگیرد.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی تصریح کرد: تمام این عوامل باعث شدند سرمایه‌گذاری به شدت کاهش پیدا کند یا در برخی از حوزه‌ها حتی متوقف شود. برای مثال به دلیل همین عامل، رکود سنگینی در بخش مسکن کلان شهرها رخ داده در صورتی که یکی از موتورهای رشد اقتصاد در هر کشوری، بخش مسکن است اما بخش مسکن در اقتصاد ایران در شرایط بسیار شدید رکودی قرار دارد.

ادامه‌دار شدن رشد منفی بخش‌های مولد

شقاقی شهری، در ادامه به تحلیل علل رشد منفی شدید در بخش‌های مولد اقتصاد نظیر صنعت و کشاورزی پرداخت و گفت: رشد منفی کشاورزی احتمالا ادامه‌دار خواهد شد.

یک اقتصاددان: چندین عامل از جمله تخلیه شدن آثار درآمدهای نفتی، نااطمینانی‌ها و بی‌ثباتی‌های حاصل از شرایط سیاسی و جنگی و ناترازی‌های اقتصاد کلان مانند ناترازی انرژی، باعث شده است که رشد اقتصادی در سال جاری روند کاهنده به خود بگیرد

او درباره رشد منفی بخش کشاورزی توضیح داد: هم بحران آب بسیار شدت گرفته است و هم سرمایه‌گذاری اثرگذار و معنی‌داری در بخش کشاورزی اتفاق نیفتاده است به صورتی که بسیاری از تجهیزات فرسوده هستند و بهره‌وری این بخش بسیار پایین است، فناوری به بخش کشاورزی وارد نشده است و این عوامل موجب خواهند شد که رشد منفی بخش کشاورزی ما برای سال‌های بعد هم ادامه‌دار باشد. این استاد دانشگاه درباره رشد منفی بخش صنعت هم بیان داشت: به خاطر ناترازی‌های اقتصاد کلان، بالاخص بحران انرژی، بخش صنعت ما کاملا از کار افتاده است. سرمایه‌گذاری در بخش مسکن متوقف شده و همچنین، نااطمینانی‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی هم مزید بر علت شده است لذا بخش صنعت شامل بخش صنایع، معادن و ساختمان با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده و رشد منفی را در پی داشته است.

وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: رشد اقتصادی منفی 0.6 درصدی تیرماه 1404 تازه ابتدای کار است و اگر دیر بجنبیم شرایط رشد اقتصادی کشور بدتر خواهد شد مگر اینکه حاکمیت بتواند در راستای اصلاحات اساسی گام‌های بلندی بردارد درغیراین‌صورت، رشد منفی در سال جاری و به خصوص در سال 1405، تشدید خواهد شد و رکود سنگینی هم در بخش‌های مختلف اقتصادی رخ خواهد داد

تعمیق رکود و رشد منفی  بدون اصلاحات ساختاری

شقاقی شهری درباره ارزیابی خود از روند رشد اقتصادی ایران در سال جاری، مطرح کرد: پیش‌بینی من اینست که در فصول بدی و سال بعد، اوضاع رشد اقتصادی ایران بدتر خواهد شد.

او ادامه داد: رشد اقتصادی ما روند کاهشی شدیدتری به خود خواهد گرفت چراکه ناترازی‌ها به تدریج آثار خود را نشان خواهند داد، تشدید تحریم‌های نفتی، مخصوصا با مکانیسم ماشه، بخش نفت را با مشکل مواجه خواهد کرد، عدم سرمایه‌گذاری در بخش مسکن موجب خواهد شد که رکود سنگین‌تری در بخش مسکن در فصول بعدی و سال بعد رخ دهد و با تمام این عوامل، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند برای ورود به تولید تصمیم بگیرند.

این کارشناس مسائل اقتصادی تاکید کرد: همه این عوامل دست به دست هم خواهند داد که در فصول بعدی سال و سال ۱۴۰۵، رشد اقتصادی کشور کاهشی باشد و اگر مکانیسم ماشه هم فعال شود و شرایط هم همینطور بی‌ثبات باقی بماند، احتمالا رشدهای اقتصادی منفی‌تری را برای فصول بعدی سال جاری و بالاخص سال ۱۴۰۵ خواهیم دید.

شقاقی شهری هشدار داد: رشد اقتصادی منفی تیرماه 1404 تازه ابتدای کار است و اگر دیر بجنبیم شرایط رشد اقتصادی کشور بدتر خواهد شد مگر اینکه حاکمیت بتواند برای اصلاحات اساسی در رقابت‌پذیری اقتصاد ملی، بهبود محیط کسب‌وکار، ثبات و شفافیت اقتصاد کلان، هدایت اعتبارات بانکی به سمت بخش خصوصی، احیای بخش خصوصی واقعی در کشور، حذف شبه‌دولتی‌ها و واگذاری اقتصاد به بخش خصوصی، گام‌های بلندی بردارد.

بحران آب بسیار شدت گرفته و سرمایه‌گذاری اثرگذار و معنی‌داری در بخش کشاورزی اتفاق نیفتاده است. این عوامل موجب خواهند شد که رشد منفی بخش کشاورزی برای سال‌های بعد هم ادامه‌دار باشد. همچنین به دلیل ناترازی‌های اقتصاد کلان، بالاخص بحران انرژی، بخش صنعت کاملا از کار افتاده و رشد این بخش هم به‌شدت منفی شده است

او اظهار داشت: فعلا شواهدی برای این اصلاحات ساختاری مشاهده نمی‌شود اما باید درنظر داشت که این اصلاحات، تصمیمات سختی هستند چرا که ذی‌نفعان بزرگی در پشت صحنه حضور دارند اما باید دید آیا واقعا حاکمیت و سه قوه، توان این تصمیمات سخت و مقابله با ذی‌نفعان را در این شرایط خواهند داشت یا خیر؟!

این اقتصاددان در پایان خاطرنشان کرد: اگر این تصمیمات سخت اتخاذ نشود، این رشد منفی تشدید خواهد شد و رکود سنگینی هم در بخش‌های مختلف اقتصادی رخ خواهد داد.