«مرتضی افقه» در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» و با تأکید بر کنترل قیمت‌ها و تمرکز بر تولید در بحران کنونی:
اقتصاد جنگی باید در راستای تأمین معیشت مردم مدیریت شود
رامتین موثق
شامگاه جمعه 23 خرداد، ارتش جنایتکار اسرائیل به صورت مستقیم اهدافی نظامی و مسکونی را در خاک ایران هدف قرار داد و تعداد زیادی از غیرنظامیان را به شهادت رساند. بعد از تبادل آتش میان ایران و اسرائیل در عملیات‌های وعده صادق 1 و 2، این اولین رویارویی جدی ایران و اسرائیل است که تاکنون هم ادامه داشته و بیم آن می‌رود که به جنگی تمام عیار تبدیل شود.
یک اقتصاددان: اکنون عملا وارد وضعیت جنگی شده‌ایم؛ بنابراین دولت مثل همه کشورها، حتی کشورهای تماما سرمایه‌داری، باید برای ایفای نقش اساسی و اصلی برای حفظ معیشت مردم وارد اقتصاد شود و سیاست‌هایی که در زمان همه جنگ‌ها معقول و مرسوم است، اعمال کند و از طریق سیاست‌های شرایط بحرانی تامین نیازهای مردم را تضمین کند
یکی از اولین آثار مخرب اقتصادی جنگ در ایران، واکنش منفی بازارهای مالی است به صورتی که بورس به شدت می‌ریزد و قیمت دلار و طلا هم سر به فلک می‌کشد. با شروع درگیری‌های منطقه پس از 7 اکتبر 2023، بازارهای مالی ایران چنین روندی را بارها تجربه کرده‌اند به صورتی که دلار حتی به 110 هزارتومان هم رسید اما با شروع مذاکرات میان ایران و آمریکا این ارز خارجی به 82 هزارتومان برگشت و مدت زیادی در این کانال نوسان کرد؛ اما به نظر می‌رسد تشدید این درگیری‌ها اثار مخربی بر بازارهای مالی کشور به جا بگذارد.
قیمت دلار در هفته سوم خرداد با بازدهی مثبت و افزایش محدود نزدیک به هزار تومانی در کانال ۸۳ هزار تومانی بسته شد. در تعطیلی بازارهای داخلی اما رخدادهای سیاسی و تنش میان ایران و اسرائیل، قیمت نفت را افزایش داد؛ اونس جهانی را صعودی و معاملات فردایی را داغ کرد. به این ترتیب، دلار در معاملات پشت خطی در کریدور ۹۰ هزار تومانی معامله می‌شود. گفتنی است شایعاتی مبنی بر احتمال تعطیلی بازارها در هفته جاری وجود دارد و همین موضوع ترمز رشد شارپی قیمت دلار را تاحدودی خواهد کشید. از سوی دیگر این احتمال وجود دارد که سیاست‌‌گذار با هدف تثبیت قیمت دلار با هر تخلف و بازارسازی مقابله کند.
البته واکنش بازارهای مالی تنها یک نمونه از اثار مخرب جنگ بر اقتصادست و نابودی زیرساخت‌ها و سرمایه‌ها از مهمترین آثاری است که در صورت ادامه تنش‌‌ها می‌تواند دامان اقتصاد ایران را بگیرد.
مرتضی افقه در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: نزدیک به ۶ ۷ سال گذشته باید شرایط را جنگی تلقی و از سیاست‌های دوره جنگ و بحران استفاده می‌کردیم زیرا از زمان تشدید تحریم‌ها از سال ۹۷ به اینسو، عملا غیرمستقیم درگیر یک جنگ شدید اقتصادی بودیم اما یک عده اقتصادخوانده اقتصادنفهمیده، اصرار داشتند که دولت همچنان قیمت‌ها را بالا ببرد و سیاست‌های اقتصاد آزاد و بازار آزاد اعمال شود
می‌توان با اجرای سیاست‌های اقتصاد جنگی آسیب‌ها را کمتر کرد؟
در شرایط بحرانی و جنگ طبعا نگرانی‌ها تشدید می‌شوند و مردم در پی راهکاری برای حفظ جان و سرمایه خود هستند. برخی رفتارها هم هیجانی است که نمونه آن شاید صف‌های طولانی پمپ‌بنزین‌ها باشد که چندسالی است در هر بحرانی، اعم از سیل و زلزله تا جنگ، شاهد آن هستیم.
اما دولتمردان در این مواقع سعی بر این دارند که شرایط را بحرانی جلوه ندهند و جامعه را به آرامش دعوت کنند. اکنون هم دولتمردان در راستای همین سیاست چنین رفتارهایی پیش گرفته‌اند. در شرایط جنگ شاید یکی از نگرانی‌های اصلی تامین مواد غذایی و مایحتاج روزانه باشد که در این مورد وزارت جهادکشاورزی اعلام کرده است که کالاهای اساسی به اندازه کافی در کشور موجود است و به تدریج به بازار عرضه می‌شود. همچنین عضو هیأت مدیره اتحادیه نانوایان سنتی تهران با بیان اینکه شیفت‌های پخت نان افزایش یافته است، گفت که محدودیتی برای تامین آرد مورد نیاز نانوایان برای پاسخگویی به تقاضای مردم وجود ندارد.
البته این اظهارات تنها محدود به کالاهای اساسی نمی‌شود و همه دستگاه‌های اقتصادی سعی در عادی جلوه دادن اوضاع دارند. برای مثال شرکت توانیر هم اعلام کرده که هیچ آسیبی به تأسیسات اصلی صنعت برق کشور وارد نشده و شبکه برق کشور پایدار است و برق‌رسانی به هموطنان بدون وقفه در حال انجام است. حتی بانک مرکزی هم بر آمادگی کامل خدمت‌رسانی بانکی به عموم مردم و پشتیبانی همه‌جانبه از امنیت ملی و آرمان‌های ملت بزرگ ایران اسلامی تاکید کرده است.
البته اقتصاد ایران یک اقتصاد جنگ دیده است؛ در دهه 60 اقتصاد ایران 8 سال جنگ با عراق را پشت سر گذاشته بود و سیاست‌های اقتصادی زمان جنگ هنوز هم در یاد مردم باقی مانده است. اما شرایط کنونی اقتصاد ایران با دهه 60 یکسان است؟ آیا می‌توان امید داشت که با اجرای سیاست‌های اقتصاد جنگی آسیب‌ها را کمتر کرد؟ یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» به این سوالات پاسخ داده است.
در شرایط خاص جنگی میل به فرار سرمایه ایجاد و میل به عدم عرضه کالاها به قیمت‌های قبلی توسط تولیدکنندگان یا فروشندگان بیشتر می‌شود. از طرفی دیگر هم نگرانی و اضطراب به وسیله مصرف‌کننده باعث می‌شود که تمایل به اضافه خرید ایجاد شود
از قبل باید فکر اقتصاد جنگی را می‌کردیم
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره آثار تجاوز به کشور و افزایش برخوردهای نظامی مستقیم ایران و اسرائیل در بازارهای مالی، اظهار کرد: معمولا در شرایط جنگی شرایط خاصی بر کشور حاکم می‌شود.
مرتضی افقه درباره شرایط خاص جنگی گفت: در این شرایط میل به فرار سرمایه ایجاد و میل به عدم عرضه کالاها به قیمت‌های قبلی توسط تولیدکنندگان یا فروشندگان بیشتر می‌شود. از طرفی دیگر هم نگرانی و اضطراب به وسیله مصرف‌کننده باعث می‌شود که تمایل به اضافه خرید ایجاد شود.
او با اشاره به اینکه به نظر نمی‌رسد آثار روانی جنگ هنوز آنگونه باشد که چنین مشکلاتی را ایجاد کند، تصریح کرد: ولی به هرحال در این شرایط هم باید دید دولت چه کار باید بکند. نزدیک به ۶، ۷ سال گذشته باید شرایط را جنگی تلقی و از سیاست‌های دوره جنگ و بحران استفاده می‌کردیم زیرا از زمان تشدید تحریم‌ها از سال ۹۷ به اینسو، عملا غیرمستقیم درگیر یک جنگ شدید اقتصادی بودیم.
این استاد دانشگاه افزود: اما یک عده اقتصادخوانده اقتصادنفهمیده، اقتصاد خوانده‌هایی که ساختارها و شرایط موجود را اصلا درک نمی‌کنند و به صورت ذهنی و متناسب با یک شرایط عادی سیاستگذاری را توصیه می‌کردند، اصرار داشتند که دولت همچنان قیمت‌ها را بالا ببرد و سیاست‌های اقتصاد آزاد و بازار آزاد اعمال شود.
آسیب‌های اقتصاد ایران می‌تواند از دهه 60 سنگین‌تر باشد
افقه در پاسخ به اینکه «آیا اقتصاد ایران مانند دهه 60 توانایی اجرای سیاست‌های جنگی با کمترین آسیب را دارد؟»، بیان کرد که متاسفانه به دلایلی آسیب‌های اقتصاد ایران می‌تواند از دهه 60 سنگین‌تر باشد.
او تاکید کرد که در این 7 سال گذشته با سیاست‌های غلط بسیاری از فرصت‌ها را برای بهبود تولید از دست داده‌ایم.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی ادامه داد: ضمن اینکه در دهه ۶۰ سرمایه اجتماعی مردم همراه با حکومت بود یعنی صددرصد مردم حامی بودند به صورتی که کمبودها را تحمل می‌کردند، در صف‌های طولانی گاهی 5 6 ساعت یا حتی بیشتر با رضایت می‌ایستادند و با حکومت همراهی می‌کردند. حتی مردم در هزینه‌های جنگ شرکت می‌کردند و برای مثال طلاهای خود را برای کمک به جبهه‌ها میفروختند و لباس‌های سربازان و بسیجیان را مادران می‌شستند و مضاف بر اینکه بسیجیان پولی نمی‌گرفتند.
افقه خاطرنشان کرد که اما الان درصد قابل توجهی از سرمایه اجتماعی به دلیل بی‌تدبیری‌های ۳ دهه گذشته از بین رفته است.
او همچنین عنوان کرد: با این حال سطح تولید نسبت به دهه ۶۰ بسیار بالاتر رفته است؛ الان فروشگاه‌های ما مملو از محصولات تولیدی است. اگر محدودیت بیشتری از آنچه اکنون هست، اعمال نشود تولید ما فعلا لطمه نخورده و می‌تواند ادامه دهد.
کنترل قیمت‌ها و کنترل خروج سرمایه، توجه و تمرکز بر تولید و رفع موانع تولید به صورت خارج از روال عادی، از جمله سیاست‌های متناسب با شرایط جنگی است. در این شرایط احتمالا تقاضا برای کالاها به دلیل نگرانی نسبت به آینده افزایش می‌یابد. مضاف براینکه هم افزایش قیمت ارز و هم نگرانی نسبت به آینده، باعث افزایش شدید قیمت‌ها خواهد شد
به گفته این استاد دانشگاه، اما اگر التهاب و اضطراب بیشتری ایجاد شود ممکن است همین سطح تولید هم دچار مشکل شود. بنابراین اکنون سرمایه اجتماعی دهه ۶۰ را نداریم اما وضعیت تولید ما نسبت به سال‌های ۶۰ به مراتب بهتر است و بقیه اوضاع را دولت باید مدیریت کند که لطمه‌ای به معیشت مردم وارد نشود.
تامین نیازهای مردم باید تضمین شود
افقه درباره آسیب‌های کلی اقتصاد در صورت ادامه برخوردهای نظامی ایران و اسرائیل هشدار داد: منطقا با ادامه وضعیت موجود قیمت‌ها، از جمله قیمت ارز و دلار بالاتر می‌رود زیرا گرایش مردم به تبدیل پول‌های خود به دارایی‌های غیرریالی شدت می‌گیرد.
او افزود: احتمالا تقاضا برای کالاها به دلیل نگرانی نسبت به آینده افزایش می‌یابد. مضاف براینکه هم افزایش قیمت ارز و هم نگرانی نسبت به آینده، باعث افزایش شدید قیمت‌ها خواهد شد.
این اقتصاددان عنوان کرد: به همین دلیل دولت باید وارد شود و از طریق سیاست‌های شرایط بحرانی تامین نیازهای مردم را تضمین کند.
افقه توضیح داد: اکنون عملا وارد وضعیت جنگی شده‌ایم؛ بنابراین دولت مثل همه کشورها، حتی کشورهای تماما سرمایه‌داری، باید برای ایفای نقش اساسی و اصلی برای حفظ معیشت مردم وارد اقتصاد شود و سیاست‌هایی که در زمان همه جنگ‌ها معقول و مرسوم است، اعمال کند.
به اعتقاد او، کنترل قیمت‌ها و کنترل خروج سرمایه، توجه و تمرکز بر تولید و رفع موانع تولید به صورت خارج از روال عادی، از جمله سیاست‌های متناسب با شرایط جنگی است.
این کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه اینها سیاست‌هایی است که باید در بخش تولید انجام شود، در پایان تصریح کرد: در بخش مصرف هم معمولا دولت در دوره جنگ باید تامین نیازهای مردم را تضمین و از سیاست‌هایی که در ادبیات اقتصاد جنگی رایج است، مانند کوپن، جیره‌بندی، کنترل قیمت‌ها و ... استفاده کند و دستگاه‌های دیگر نیز بر این روند نظارت و مراقبت کنند.
دیدگاه تان را بنویسید