«شقاقی شهری»، نرخ چندگانه ارز را مناسب رهاشدگی اقتصادی وضعیت موجود دانست
تنها درصورت«توافق» می‌توان ارز را تک‌نرخی کرد
رامتین موثق
با تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران در سال 1397 و جهش نرخ دلار، توجه دولت به نرخ دولتی ارز و ارز ترجیحی افزایش پیدا کرد زیرا اگر کالاهای مصرفی مردم به دلار بازار آزاد گره می‌خورد، معیشت سخت‌تر و شرایط برای طغیان‌های اجتماعی بیشتر می‌شد. پس از مدتی تبعات این سیاست رخ نمود و در مواردی ابعاد فساد و رانت در آن گسترش یافت. استدلال مخالفان این سیاست، این بود که برخی سودجویان با بهره‌مندی از رانت دولتی، با دلار دولتی کالا وارد می‌کنند اما به قیمت دلار بازار آزاد به مردم می‌فروشند. این افراد به دلیل فسادزا بودن ارز ترجیحی سیاست تک نرخی کردن ارز را پیش پای دولت گذاشتند.
وحید شقاقی شهری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: با توافق، تک نرخی شدن ارز خودبه‌خود اتفاق خواهد افتاد. نرخ توافقی اکنون نزدیک به ۷۰ هزار تومان و نرخ بازار آزاد در هفته‌های گذشته بین ۸۰ تا ۸۵ هزارتومان در نوسان بود. اگر مذاکرات به یک نتیجه حداقلی برسد و آرامش نسبی حاکم شود، احتمالا نرخ بازار آزاد به کانال ۷۰ هزار تومان وارد می‌شود و اختلاف بین بازار آزاد و نرخ توافقی خودبه‌خود کاهش می‌یابد
در دولت سیزدهم نرخ ارز ترجیحی ناگهان از 4200 تومان به 28 هزار و 500 تومان رسید که یک شوک ارزی بی‌سابقه در اقتصاد ایران بود و نه تنها به سمت تک‌نرخی شدن ارز حرکت نکرد بلکه بر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و حتی دلار بازار آزاد هم تاثیر گذاشت. با شروع دولت چهاردهم، مسئولین اقتصادی تمایل شدیدی به حرکت در مسیر سیاست‌های بازار آزاد نشان دادند و از همان ابتدا افرادی مانند طیب‌نیا سیاست تک‌نرخی شدن ارز را پیشنهاد کردند. عبدالناصر همتی هم با آغاز وزارت خود در ابتدا نرخ ارز نیما را پلکانی افزایش داد تا در نهایت این نرخ هم حذف شد و مسئولین بانک مرکزی بازار جدیدی به نام بازار توافقی ارز ایجاد کردند که نرخ ارز دولتی در آن به 69 هزار تومان رسید. این سیاست بهانه‌ای به دست مخالفان دولت داد تا همتی را استیضاح کنند و تمام دلایل افزایش قیمت دلار را بر سر او بریزند.
یک اقتصاددان: در اقتصادی که شرایط رهاشدگی بر آن حاکم است، نمی‌توانیم به بازار تکیه کنیم. به عبارت دیگر، در شرایط رهاشدگی و ولنگاری اقتصادی صلاح نیست که ارز را به بازار بسپاریم زیرا در این شرایط، اوضاع بد زندگی طبقات فرودست تشدید و وخیم‌تر خواهد شد
سیاست ارز توافقی با این فلسفه آغاز به کار کرد که نرخ دولتی ارز و نرخ آزاد آن را به هم نزدیک کند و در آغاز فعالیت خود هم به نظر می‌رسید در حال رسیدن به این هدف است اما با تشدید تنش‌های منطقه، دلار 100 هزار تومان را هم رد کرد و حتی موافقان تشکیل بازار توافقی ارز هم ناامید شدند و اظهار کردند که بازار توافقی ارز دوباره فاصله نرخ نیما را با نرخ بازار آزاد احیا کرده است که مغایر با فلسفه ابتدایی این سیاست است.حال که ایران و آمریکا به صورتی غیرمستقیم به مذاکرات خود ادامه داده‌اند، دلار به کانال 80 هزارتومانی بازگشته و تقریبا از ابتدای سال حول 82 هزار تومان نوسان می‌کند و در این حالت نرخ توافقی هم در همان 69 هزار تومان تثبیت شده است. در این شرایط برخی گوشزد می‌کنند که در یک فرصت طلایی برای اجرای سیاست ارز تک نرخی هستیم و دولت اگر درایت کافی به خرج دهد می‌تواند یکبار برای همیشه به داستان ارز ترجیحی پایان دهد.
اما اکنون در وضعیتی هستیم که هنوز اطمینانی از توافق و آرامش سیاسی وجود ندارد و باید یادآور شد که حذف ارز ترجیحی هم در سال‌های گذشته همواره به تورم دامن زده است؛ در این شرایطی که ممکن است دوباره نرخ ارز بازار آزاد جهش‌های زیادی را تجربه کند، آیا صحبت کردن از تک نرخی شدن ارز نمی‌تواند شرایط معیشتی را بر مردم تنگ‌تر کند؟ در این گزارش با محوریت بررسی وجود شرایط تک نرخی شدن ارز، به این سوالات پاسخ داده شده است.
اگر مذاکرات به نتیجه برسد و در نتیجه آرامشی بر اقتصاد حاکم شود، دولت باید به سمت حذف رانت ارز دولتی برود. در شرایط فعلی یک رانت بزرگ در اقتصاد توزیع می‌شود و اگر اختلاف ارز ترجیحی و توافقی و بازار آزاد همچنان تداوم پیدا کند، مصادیق چای دبش را در آینده بسیار خواهیم داشت
تک‌نرخی شدن ارز در شرایط فعلی موفق نخواهد شد
یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره ارزیابی خود از وجود شرایط تک نرخی شدن ارز در کشور اظهار کرد: من موافق تک نرخی شدن ارز هستم اما اعتقاد دارم که در واقعیت، شرایط کنونی اجازه اتخاذ این سیاست را نمی‌دهد.
وحید شقاقی شهری عنوان کرد: زمینه تک نرخی شدن ارز در شرایط فعلی مهیا نیست، زیرا در شرایط تحریمی، نااطمینانی‌های بالایی داریم و این نااطمینانی‌ها اجازه نمی‌دهد تا بتوانیم سیاست تک نرخی شدن را با موفقیت اجرا کنیم.
او یادآور شد: تجربه تک نرخی شدن ارز در اقتصاد ایران دو بار اتفاق افتاد؛ یک بار در سال ۱۳۷۹ وقتی دولت آقای هاشمی سیاست تک نرخی شدن ارز را در دستور کار خود قرار داد، بنا به اینکه شرایط مهیا نبود آن سیاست‌ها شکست خورد. ولی در سال ۸۱ چون شرایط اقتصادی مهیا بود، اقتصاد ایران منابع ارزی کافی داشت و نااطمینانی‌ها حداقلی بود؛ یکسان‌سازی نرخ ارز در زمان مرحوم نوربخش موفقیت‌آمیز شد.
اما الان در شرایطی هستیم که نااطمینانی‌های زیادی در اقتصاد ایران وجود دارد. بحث تحریم‌ها کاملا شرایط پیچیده و مبهمی ایجاد کرده، منابع ارزی کشور بسیار محدود است و همچنین سامانه‌هایی که باید بر بازار حاکم باشد، وجود ندارد؛ به این معنا که حکمرانی ریال و ابزارهای مقابله با سفته‌بازی را نداریم، دارایی‌های مالی شناسنامه‌دار نیستند و رصد نمی‌شوند و همچنین بر تخصیص و توزیع ارز نظارت کافی صورت نمی‌گیرد
در شرایط رهاشدگی نمی‌توان به بازار تکیه کرد
این استاد دانشگاه افزود: اما الان در شرایطی هستیم که نااطمینانی‌های زیادی در اقتصاد ایران وجود دارد. بحث تحریم‌ها کاملا شرایط پیچیده و مبهمی ایجاد کرده، منابع ارزی کشور بسیار محدود است و همچنین سامانه‌هایی که باید بر بازار حاکم باشد، وجود ندارد.شقاقی شهری درباره این سامانه‌ها، توضیح داد: ما حکمرانی ریال و ابزارهای مقابله با سفته‌بازی را نداریم، دارایی‌های مالی شناسنامه‌دار نیستند و رصد نمی‌شوند و همچنین بر تخصیص و توزیع ارز نظارت کافی صورت نمی‌گیرد.او تصریح کرد: در اقتصادی که یک شرایط رهاشدگی بر آن حاکم است، نمی‌توانیم به بازار تکیه کنیم.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی بیان داشت: مخالف تک نرخی شدن ارز نیستم اما در زمانی که دولت بتواند بر اقتصاد احاطه داشته باشد. در شرایط رهاشدگی و ولنگاری اقتصادی صلاح نیست که ارز را به بازار بسپاریم زیرا در این شرایط، اوضاع بد زندگی طبقات فرودست تشدید و وخیم‌تر خواهد شد.
با توافق، تک‌نرخی شدن خودبه‌خود رخ می‌دهد
شقاقی شهری درباره ایجاد شرایط تک نرخی شدن ارز، اظهار کرد: اگر تحریم‌ها کاهش پیدا کند یا از شدت تحریم‌ها کاسته شود و یک توافق حداقلی شکل بگیرد و آرامش نسبی بر اقتصاد حاکم شود، می‌توانیم نرخ توافقی را به بازار آزاد نزدیک کنیم.او با عنوان اینکه با توافق تک نرخی شدن ارز خودبه‌خود اتفاق خواهد افتاد، توضیح داد: نرخ توافقی اکنون نزدیک به ۷۰ هزار تومان و نرخ بازار آزاد در هفته‌های گذشته بین ۸۰ تا ۸۵ هزارتومان در نوسان بوده است. اگر مذاکرات به یک نتیجه حداقلی برسد و یک آرامش نسبی حاکم شود، احتمالا نرخ بازار آزاد به کانال ۷۰ هزار تومان وارد می‌شود و اختلاف بین بازار آزاد و نرخ توافقی خودبه‌خود کاهش می‌یابد.به اعتقاد این استاد دانشگاه، در صورت توافق، یکسان‌سازی یا تک نرخی شدن ارز خودبه‌خود اتفاق خواهد افتاد، زیرا فاصله بین نرخ توافقی و آزاد خیلی کم خواهد شد.
دلار می‌تواند سقف‌های قبلی را بشکند!
شقاقی شهری ادامه داد: ولی اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، مکانیسم ماشه فعال و تحریم‌ها تشدید شود و مسیر تنش‌ها افزایش پیدا کند؛ آن هنگام نرخ بازار آزاد مسیر افزایشی را در پیش خواهد گرفت و حتی می‌تواند سقف ماه‌های گذشته را بشکند و اعداد بالایی را ثبت کند.او تاکید کرد: در آن شرایط فاصله نرخ توافقی با بازار تشدید خواهد شد و همه اینها بستگی به شرایط کنونی اقتصاد ایران و بحث تحریم‌ها دارد که ببینیم به چه سرانجامی خواهد رسید.
این اقتصاددان ادامه داد: در کنار تحریم‌ها چون اصلاحات لازم اجرا نشده است، به صورتی که دارایی‌های مالی شناسنامه‌دار نیستند، منابع ارزی کشور رصد نمی‌شود، خروج سرمایه رخ می‌دهد، مدیریت ریال اتفاق نمی‌افتد و اقتصاد در حالت رهاشدگی قرار دارد؛ کاملا نسبت به تحریم‌ها حساسیت و واکنش زیاد است. اگر مذاکرات به نتیجه برسد آن زمان می‌توانیم امیدوار شویم که این فاصله بین دلار آزاد و توافقی کمتر شود در غیر این صورت شرایط خیلی بدتر از گذشته هم خواهد شد.
با ادامه ارز چند نرخی، «چای‌دبش»های بسیار خواهیم داشت
شقاقی شهری تصریح کرد: اگر مذاکرات به نتیجه برسد و در نتیجه آرامشی بر اقتصاد حاکم شود، دولت باید به این سمت برود که این رانت ارز دولتی را حذف کند.
او افزود: در شرایط فعلی یک رانت بزرگ در اقتصاد توزیع می‌شود و اگر اختلاف ارز ترجیحی و توافقی و بازار آزاد همچنان تداوم پیدا کند، مصادیق چای دبش را در آینده بسیار خواهیم داشت.این کارشناس مسائل اقتصادی درنهایت خاطرنشان کرد: اکنون شاهد توزیع رانت‌های بزرگی هستیم و در آینده قطعا پرونده‌های فساد زیادی خواهیم داشت. شقاقی‌شهری بار دیگر تأکید کرد: اگر شرایط آرام شود و مذاکرات به نتیجه برسد، دولت می‌تواند مسیر یکسان‌سازی نرخ ارز را طی کند.
دیدگاه تان را بنویسید