تیک‌تاک این بمب ساعتی را بشنویم
فرونشست در کمین زیرساخت‌های اقتصادی
مریم شکرانی
وضعیت فرونشست در ایران به مرحله بحرانی رسیده است و حالا شکاف‌های عمیق زمین به حاشیه اتوبان‌ها، کنار خطوط ریل، در باندهای فرودگاه، پمپ‌های بنزین و به مسیر لوله‌های گاز و دکل‌های برق رسیده است.
بر اساس اعلام سید محسن طباطبایی ، کارشناس مسائل شهری به‌دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی تهران بستر جغرافیایی این شهر ۳۶ سانتیمتر در سال فرو می‌نشیند. این میزان نشست در هیج جای جهان تاکنون گزارش نشده است و تهران رکورددار فرونشست زمین در دنیا به‌شمار می‌آید.حالا فرونشست بیخ گوش تهران است. دی ماه بود که خبر رسید دوازده واحد مسکونی در نسیم شهر تخلیه شدند چرا که بیم آن می‌رفت زمین دهان بازکرده و آنها را ببلعد. سرپرست شهرداری نسیم شهر درباره این ماجرا گفته است: در پی این فرونشست که عمق آنها حدود ۱۵ متر محاسبه شده است ۱۲ واحد مسکونی در معرض بلعیده شدن توسط زمین قرار گرفته‌اند که همگی آنها فعلاً تخلیه شده‌اند.
وی گفت: این ۱۲ واحد مسکونی در دهه ۸۰ توسط چند سازنده با آگاهی از وجود قنات ساخته شده‌اند و اکنون به‌خاطر رطوبت‌های همین ساختمان‌ها این قنات دچار فرونشست شده است.از سوی دیگر رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری نیز گفته است: در مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷ و ۱۸ تهران فرونشست در حال کشیده شدن به مناطق شهری است و به عنوان مثال در منطقه چهاردانگه سرعت فرونشست در یک بازه کم در حال افزایش است. طبق محاسبات از اتوبان آزادگان به این سو خطر فرونشست تهران کاهش می‌یابد چرا که خاک درشت‌دانه است اما شهرک‌های اطراف تهران و مناطق پیش‌گفته با بحران فرونشست روبرو هستند. بررسیها نشان می‌دهد بیشترین نرخ فرونشست در ایران حدود ۱۶ سانتی متر و متوسط فرونشست در حدود ۶ تا ۷ سانتی متر در سال است.
زمین زیر پای قلعه فلک الافلاک خالی می شود
در مرداد ماه امسال هلال احمر اعلام کرد که خانه زوج سالمندی در فیروزکوه به دلیل فرونشست زمین روی سرشان خراب شده است و این زوج زیر آوار مانده‌اند و یکی از نمایندگان مجلس همین چند روز پیش به ایسنا گفته بود که فرونشست به قلعه تاریخی فلک‌الافلاک رسیده است و زیر پای این بنای تاریخی ممکن است به زودی خالی شود اما این فقط یک بعد از بحرانی است که بی‌سروصدا گوشه گوشه شهرهای ایران را تهدید می‌کند اما این بحران از کجا آمد؟بحران آب و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی باعث شده است که خلل و فرج خاک از بین رفته و خاک فشرده شود. با از بین رفتن مجراهای زیرزمینی آب نه تنها بارش‌های جوی دیگر جایی برای ذخیره شدن در دل خاک ندارند و به صورت روان آب‌های سطحی جاری و تبخیر می‌شوند که حالا این آسیب شدید ساختار خاک باعث شده است که زمین دچار فرونشست شود و شکاف‌های عمیقی در آن ایجاد شود. علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات مسکن به ایرنا گفته است خشکسالی ناشی از کاهش حجم بارش، میزان برداشت آب سفره‌های زیرزمینی «دشت تهران» را افزایش داده و فرونشست زمین در پایتخت و اطراف آن را تشدید کرده است.
او افزایش میزان نشست زمین در تهران را به اندازه دو برابر 5 سال گذشته، اعلام کرده و افزوده است: نشست زمین خطری فراتر از زلزله بزرگ است که تبعات آن با توجه به انفعال مسوولان در قبال مصرف بی رویه آب شرب، پایتخت را تهدید می‌کند.بیت‌اللهی با بیان این که اصلاح نشدن شیوه مصرف آب در بخش کشاورزی و خانگی، فشار تامین آب را به چاه‌های مجاز و غیرمجاز منتقل کرده است، افزود: افت سطح ایست آبی سفره‌های زیرزمینی، نرخ فرونشست دشت تهران و همچنین اراضی جنوب، مرکز و جنوب غرب پایتخت را از 17 سانتیمتر نشست هر ساله در دهه 80 به 36 سانتیمتر در سال رسانده است.
اخبار فرونشست در ایران متعدد و پرتکرار است. هر چه هست، تداوم این روند می‌تواند به بحران غیر قابل زیست شدن مناطق مهمی از کشور منجر شود که در این صورت شاهد توقف کشاورزی و فعالیت تولیدی و صنعتی در این مناطق خواهیم بود
وضعیت وخیم فرونشست در اصفهان
اصفهان همین چند ماه پیش صحنه اعتراضات گسترده کشاورزان و مردم محلی به مدیریت منابع آب کشور بود و حالا این استان یکی از رکودداران فرونشست زمین است. آنقدر که اهالی محله‌ای موسوم به شهرک نیرو هوایی خانه‌هایشان را با مشاهده ترک‌های عمیق بر در و دیوار تخلیه کرده‌اند.
بر اساس آمارها بیشترین سطح توسعه اراضی کشاورزی در بالادست و پایین‌دست سد زاینده رود بوده است و آمارها نشان می‌دهد که توسعه اراضی باغی در استان اصفهان به شدت افزایش یافته است و این امر موجب شده که از ۳۵ دشت استان ۲۷ دشت ممنوعه اعلام شود.جهانگیر عابدی کوپایی، عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان نیز معتقد است : بر اساس آمارها روند برداشت آب‌های زیر زمینی به شدت در چهار دهه گذشته افزایش یافته است، به گونه‌ای که رتبه ایران در میان ۱۱۶ کشور دنیا از لحاظ برداشت آب ۱۴ جهانی گزارش شده است.او تعداد چاه‌های مورد بهره‌برداری کشور در این مدت را از ۴۷ هزار حلقه به بیش از ۷۶۳ هزار حلقه دانست و اظهار کرد: آمارهای جدید نشان می‌دهد که این تعداد به یک میلیون حلقه رسیده است و به این ترتیب میزان برداشت سالانه آب از منابع زیر زمینی از ۹ میلیارد متر مکعب به رقمی بیش از ۴۷ میلیارد متر مکعب رسیده و این عدد یعنی تعداد چاه‌ها ۱۶ برابر و میزان برداشت ۵ برابر شده است.این محقق دانشگاهی اضافه کرد: تقریبا ۵۶ درصد از ظرفیت سدهای کشور خالی بوده است و باعث شده که آب‌های سطی را از دست دهیم و به سمت استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برویم. در نتیجه ایران در کنار کشورهایی همچون امریکا، چین، هند، عربستان سعودی قرار گیرد که بیشترین میزان تخریب آب‌های زیر زمینی را در قرن بیستم داشته‌اند.به گفته وی از سال ۱۹۸۷ میلادی عربستان تصمیم گرفت از ذخایر استاتیک آب‌های زیر زمینی استفاده کند و این امر باعث شد که در سال ۲۰۰۰ این کشور به صادر کننده گندم تبدیل شود، ولی از سال ۲۰۱۲ ذخایر استاتیک این کشور رو به انحطاط گذاشت و هیچ آبی حتی در آب‌های ژرف وجود ندارد، به صورتی که از سال ۲۰۱۶ عربستان تبدیل به کشور ۱۰۰ درصد واردکننده گندم شد.او به وضعیت استان اصفهان اشاره کرد و گفت: افزایش شدید صنعتی در این استان را شاهدیم، به گونه‌ای که در میان ۱۵ مجتمع فولادسازی ایران، بزرگترین آن در استان اصفهان مستقر شده است و تولید بیش از ۶۰ درصد از فولاد کشور بر عهده این استان است.
افکار عمومی و برنامه‌ریزان در حالی به مساله مهم فرونشست بی‌توجه هستند که هر روز خبری در خصوص این ماجرا منتشر می‌شود .
«زمین در دشت اراک پنج متر فرونشست». «یکی از ۶۲ باغ پرحاشیه در نیاوران تهران فرونشست کرد»، «تخت جمشید و نقش رستم به دلیل فرونشست زمین در معرض نابودی هستند»این تنها بخشی از اخبار متعدد و پرتکرار فرونشست در ایران هستند . هر چه هست، تداوم این روند می‌تواند به بحران غیر قابل زیست شدن بخش‌های مهمی از سرزمین ایران منجر شود چرا که با فرونشست، آبخوان‌های زیرزمینی برای همیشه از میان رفته و در اصطلاح علمی خاک توانایی زایایی و باروری خود را از دست می‌دهد و می‌میرد . در این صورت شاهد توقف کشاورزی و فعالیت تولیدی و صنعتی در این مناطق خواهیم بود.
به نظر می‌رسد زمان برای توجه به این بمب ساعتی به سرعت در حال گذر است.
دیدگاه تان را بنویسید