عراق و ایران وارد فاز جدید تجاری می‌شوند؟
قهر اقتصادی با همسایه غربی
نرگس رسولی
روابط ایران و عراق چندی است که دچار تنش‌های سیاسی و اقتصادی شده است. حالا تنش‌ها از بازگشت محمولههای کالایی ایران و معدوم‌سازی آنها و انتشار گسترده فیلم‌ها در فضای مجازی فراتر رفته است.
به نظر می‌رسد اصرار ایران بر دریافت منابع بلوکه‌شده‌ا‌ش قراردادهای بلندمدت را نیز در معرض خطر قرار داده است.
ایران چقدر پول در عراق دارد؟
شرکت ملی گاز ایران میزان طلبش از عراق را 6 میلیارد دلار اعلام می‌کند. ایران در سال‌های اخیر نسبت به صادرات برق به این کشور نیز اقدام کرده است. بر این اساس میزان مطالبات ایران بیش از 6 میلیارد دلار است. در عین حال وزیر نیرو نیز عازم عراق است و این خبر نشان می‌دهد رایزنی‌ها برای دستیابی به توافق جدید ادامه دارد.
در هفته‌های گذشته نیز انتشار خبر واردات جو در ازای بدهی‌های قبلی عراق به ایران سرو صدای زیادی را به پا کرد. حالا اما تازه‌ترین خبرها حکایت از کاهش صادرات گاز ایران به عراق دارد آن هم به دلیل بدهی‌های معوق در کنار اخطارهای مکرری که پاسخی از سوی طرف عراقی به آنها داده نشده است.
وزرات برق عراق چندی پیش در مورد کاهش صادرات گاز صحبت کرده بود و حالا شرکت ملی گاز در اطلاعیه‌ای که بیشتر جوابیه به وزارت برق عراق است اعلام کرده است که «کاهش صادرات گاز به عراق پس از اخطارهای چندباره قراردادی انجام شد.»
در این اطلاعیه آمده است: «وزارت برق عراق بابت واردات گاز بیش از معادل ۵ میلیارد دلار به شرکت ملی گاز ایران بدهکار است که مبلغ ۳ میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده و بیش از ۲ میلیارد دلار از بدهی سررسیدشده وزارت برق نیز هنوز از اساس از طرف وزارت برق عراق پرداخت نشده است. افزون بر اینها، طرف عراقی، طبق قرارداد فی‌مابین، بیش از یک میلیارد دلار نیز به شرکت ملی گاز ایران بابت جرایم قراردادی بدهکاری دارد. صادرات گاز توسط شرکت ملی گاز ایران به عراق، موضوعی اقتصادی و تجاری است، در حالی که طرف ایرانی با بستانکاری بیش از ۶ میلیارد دلاری از طرف عراقی، از هیچ منفعتی برخوردار نشده است. هدف از صادرات درآمد است و این پول برای غذا و دارو مصرف می‌شود، از این رو شرکت ملی گاز ایران پس از اخطارهای مکرر قراردادی که متأسفانه با بی‌توجهی طرف عراقی روبه‌رو شده، طبق مفاد قرارداد، نسبت به کاهش مقدار گاز صادراتی اقدام کرده است. »
حمید حسینی: با کاهش ارزش پول ملی عراق تجار عراقی در خرید کالاهای صادراتی ایرانی خواستار اعمال تخفیفات هستند، در حالی که چنین امکانی برای تجار ایرانی وجود ندارد
بدعهدی همسایه غربی
هر چند که صادرات گاز یکی از برنامه‌های مهم و قدیمی ایران است اما به نظر می‌رسد بدعهدی‌های قدیمی همسایه جنوب غربی ایران کار را به جایی رسانده است که دیگر تعامل یک سویه کارساز نیست و مطالبات معوق با توجه به مسایل اقتصادی ناشی از تحریم‌ها اجازه نمی‌دهد فرصت بیشتری برای دریافت منابع بلوکه شده در نظر گرفت.
بلاتکلیفی ادامه‌دار
همتی امسال دو سفر رسمی برای دریافت مطالبات ایران به عراق داشته است و هر بار با لبخندهای دیپلماتیک مقامات این کشور روبرو شده است.
همتی بعد از دیدار با همتای عراقی‌اش ابراز امیدواری کرد که دیدارش منجر به آزادسازی مقداری ارز و تزریق آن به بازار ایران شود. اما بعد از آن دیدار گفت: «از منابعی که در کشور عراق داریم برای خرید کالاهای غیرتحریمی و اساسی استفاده کنیم.» در همان زمان هم حمید حسینی، رئیس اتاق مشترک ایران و عراق باز هم در توییتر نوشت: «سفر آقای همتی به عراق و قول مساعد مقامات عراق جهت استفاده ایران از پول گاز و برق خود که در حساب بانک تجارت عراق فریز شده است می‌تواند به تعادل در بازار ارز کمک کند و تامین ارز کالاهای اساسی را ممکن سازد، آیا عراقی‌ها به قول و وعده خود عمل می‌کنند؟»
یحیی آل‌اسحاق هم بعد از آن دیدار از گشایشی صحبت کرد که با این ارزهای مانده در عراق ایجاد می‌شود و خرسند از این دیدار از رفع بخش زیادی از مشکلات اقتصادی سخن گفت.
اما آنچه از همان زمان مورد تردید بود وفای به عهد عراقی‌ها بود. علی شریعتی از فعالان اتاق بازرگانی اما نیمه خالی لیوان روابط با عراق را دید و در گفت‌و‌گویی بدهی عراق به ایران را نه 4-6 میلیارد دلار که 32 میلیارد دلار خواند و گفت که «متاسفانه به دلیل تغییر و تحولات دولت در عراق پمپاژ ارزی و استفاده از منابع محدود شده است. به طور کلی منابع ارزی زیادی در عراق داریم. در این شرایط ایران به دنبال رایزنی و مذاکره با کشورهای صادرکننده است تا بتواند ارز حاصل از صادرات کالاها را به کشور بازگرداند. در سفر اخیر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی به عراق پیشنهادی از سوی عراقی‌ها به ایران مبنی بر »ارائه کالاهای اساسی به جای پرداخت دلار«، مطرح شده اما با توجه به کاهش بودجه عراق با توجه به ارزان شدن قیمت نفت بعید است که عراقی‌ها به سرعت طلب ایران را پرداخت کنند. »
وی ادامه داده بود:« ما با عراق فعالیت‌های تجاری زیادی داریم و رقم ۳۲ میلیارد دلار حاصل کل ارزهای صادراتی طی سال‌های اخیر است. به هر حال در شرایط تحریم برای اخذ کالاهای اساسی و نهاده‌ها تحریم‌شکنی کردیم، همین موضوع باعث شده که پرداخت بدهی عراق به ایران با کُندی مواجه شود.»
روالی که هفت ماه طول کشید و زمانی که به نتیجه نرسید و حرف و حدیث‌ها به سمتی رفت که به جای دلار جو وارد شود. به یکباره شرکت ملی گاز خبر از کاهش صادرات گاز به عراق داد تا نشان دهد قرار نیست در مورد بدهی‌ها رویه کج دار و مریز همچنان ادامه یابد و بهتر است همسایه جنوبی کشور سریع‌تر در مورد بدهی‌هایش تصمیم بگیرد.
هر چند که در این مورد گشایشی در پرداخت بدهی‌ها روی نداد؛ اما در این مدت باز هم تنش‌ها در میان عراق و ایران در حوزه صادرات ادامه داشت و کم نبود کامیون‌های صادراتی که محکوم به ماندگاری در مرزهای عراق و فاسد شدن بارهایشان شدند و ثمره‌ای جز زیان بازرگانان به همراه نداشت و در نهایت در آمارهای بازرگانی کاهش صادرات به عراق ثبت شد تا در کنار کرونایی که همه امور بازرگانی را تحت‌تاثیر قرارداده سایر تصمیم‌گیری‌ها هم در این ثبت آمار جدید موثر افتد.
رقبا در حال سهم‌گیری از بازار همسایه غربی هستند، درست در شرایطی که مقامات عراقی با استناد به تحریم، قرارگیری در لیست سیاه اف‌ای تی‌اف و مشکلات داخلی‌شان از ایران تقاضای تحمل بیشتر دارند، مذاکراتشان با دیگر کشورها پرقدرت در حال انجام است. این به معنای تغییر شرایط اقتصادی دو کشور است؟
دینار و گرفتاری مسئولان داخلی
در عین حال کاهش ارزش پول ملی عراق هم مزید بر علت کاهش درآمد ارزی ایران از عراق شده و حالا که ارزش پول ملی عراق 23 درصد کاهش یافته ایران از محل صادراتش به این علت هم زیان دیده است. موضوعی که حسینی به آن اشاره می‌کند:«با کاهش ارزش پول ملی عراق به دلیل سیاست‌های این کشور؛ تجار عراقی در خرید کالاهای صادراتی ایرانی خواستار اعمال تخفیفات هستند، در حالی که چنین امکانی برای تجار ایرانی وجود ندارد و لذا با این شرایط ممکن است در بازارهای رقابتی شرایط برای صادرات محصولات کشاورزی ما سخت شود.»
این بازرگان قدیمی اما به نکته‌ای اشاره می‌کند که حائز اهمیت است :«در کنار تمام موضوعات عنوان شده اما کمیسیون مشترک بازرگانی ایران و عراق تشکیل نشده 6 سال است که برگزار نشده و حال این که مسئولان و مقامات کشورهای رقیب صادراتی ما به عراق دائما در حال برگزاری نشست‌های بازرگانی و تجاری مشترک با مسئولان و مقامات عراقی هستند، اما مسئولان ما بیشتر درگیر مسائل داخلی‌اند.»
همه اینها نشان می‌دهد رقبا در حال سهم‌گیری از بازار همسایه غربی هستند، درست در شرایطی که مقامات عراقی با استناد به تحریم، قرارگیری در لیست سیاه اف‌ای تی‌اف و مشکلات داخلی‌شان از ایران تقاضای تحمل بیشتر دارند، مذاکراتشان با دیگر کشورها پرقدرت در حال انجام است. این به معنای تغییر شرایط اقتصادی دو کشور است؟
دیدگاه تان را بنویسید