نگاهی به چگونگی ورود این تکنولوژی به کشور
اینترنت ایران و ماجرای پرفراز و نشیب آن
کسانی را که امروز ۳۰ سالگی را پشت‌سر گذاشته‌اند، می‌توان مهاجران دنیای دیجیتال خواند. مردان و زنانی که در عصر آنالوگ به دنیا آمدند و بعدتر وارد دنیای دیجیتال شدند. این نسل احتمالا تا آخر عمر از روند تغییراتی که در زمینه ارتباطات و فناوری اطلاعات رخ می‌دهد، متعجب خواهند شد؛ اما نسلی که اکنون کمتر از ۱۵ سال سن دارد، زمانی به دنیا آمده است که دنیا دیجیتالی شده بود، اینترنت وجود داشت و خیلی‌ها تلفن همراه داشتند. بر‌این‌اساس این نسل جدید دیگر از هیچ پیشرفتی در عرصه تکنولوژی و فناوری تعجب نخواهد کرد.
ورود اینترنت به ایران ماجرای پر فراز‌و‌نشیبی دارد. استارت اولیه آن در سال 1992 زده شد، در‌نهایت دو سال بعد اینترنت به ایران رسید و بعد از مدت کوتاهی استفاده از آن همه‌گیر شد. شرح ماجرا اما از زبان « ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ» طراح راه‌اندازی ارتباط اینترنت در ایران حس‌و‌حال دیگری دارد.
«در 5 ژانویه 1993گره ایران رسما در شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا (EARN) راه‌اندازی شد. مجله نیوزویک در شماره ژانویه 1993، گزارشی از وضعیت اینترنت در دنیا تهیه کرده بود. وسط این مجله یک پوستر از نقشه دنیا قرار داده شده بود. آن‌ها کشورها را بر‌حسب نوع اتصال‌شان به اینترنت با رنگ‌های مختلف مشخص کرده بودند. کشورهای برخوردار از ارتباط کامل با اینترنت قرمز بودند؛ آن‌ها که اتصال‌شان به نیمه رسیده بود، نارنجی؛ و در‌نهایت رنگ زرد به کشورهایی اختصاص پیدا کرده بود که هیچ اتصالی به اینترنت نداشتند. برای ایران هم رنگ زرد در‌نظر گرفته شده بود. آن روزها ایران توانسته بود ارتباط با اینترنت را راه بیاندازد، اما شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا از فعالیت ایرانیان خبر نداشت. بر‌این‌اساس برای آگاه‌سازی شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا، همان لحظه از شبکه اینترنت ایران، یک ایمیل برای سردبیر مجله نیوزویک فرستاده شد که: «این جا ایران است؛ ارتباط با اینترنت زرد نیست».
این یکی از هزاران خاطره‌ای است که «ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ»، از فراز‌و‌نشیب‌های اتصال اینترنت به ایران تعریف می‌کند. او جزو اولین کسانی است که در انجمن انفورماتیک ایران حضور پیدا کرد و بعد از 40 سال هنوز در این انجمن فعال و عضو ثابت آن محسوب می‌شود.
به‌گزارش ایرنا «مشایخ» به‌عنوان یکی از فعالان تاثیر‌گذار انجمن انفورماتیک ایران معتقد است انجمن‌های علمی به این دلیل شکل گرفتند که حلقه وصل دانشگاه، صنعت باشند و به‌این‌ترتیب علم را توسعه بدهند و از آن حمایت کنند.
وی با بیان اینکه انجمن انفورماتیک ایران به عنوان اولین انجمن در حوزه فناوری‌اطلاعات خرداد‌ماه 58 تاسیس شد، ادامه داد: انفورماتیک تاریخچه طولانی ندارد، اما ایران از اولین کشورهایی بود که این تکنولوژی را وارد کرد. از سال 1334دستگاه‌هایی که بعدا به کامپیوتر تبدیل شدند به کشور ایران آمدند. این دستگاه‌ها اطلاعات را دسته‌بندی می‌کردند. آنچه به‌عنوان کامپیوتر برای اولین‌بار وارد ایران شد به سال 1341 برمی‌گردد، زمانیکه کنسرسیوم نفت برای محاسبات مخازن، این دستگاه را وارد کشور کرد و به این واسطه یک کامپیوتر در آبادان و دو کامپیوتر در تهران نصب شد.
30 سال قبل
نقیب‌زاده مشایخ برای مرور اتفاقاتی که منجر به اتصال ایران به شبکه اینترنت شد، باید به حدود 30 سال قبل برگردد تا وقایع را بازگو نماید؛ بر‌این‌اساس«مشایخ»، در مهرماه سال 69 توسط دکتر محمدجواد لاریجانی، سرپرست مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات برای راه‌اندازی ارتباط ایران با شبکه‌های جهانی دعوت به همکاری شد. آن زمان چند ماه از پذیرش مرکز تحقیقات به‌عنوان نماینده ایران در شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا می‌گذشت. بیشترین دامنه فعالیت شبکه اروپا در خاورمیانه، اروپا و آفریقا بود و از هر کشور یک مرکز پژوهشی را به‌عنوان نماینده کشور به عضویت می‌پذیرفت و به‌این‌ترتیب مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری نیز نماینده ایران بود.
مشایخ بعد از دعوت از سوی سرپرست مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات به آنجا رفت و سرپرستی واحد کامپیوتر را برعهده گرفت؛ بنابر گفته وی در واحد کامپیوتری این مرکز، مشایخ در کنار یکی از دوستان خویش و با برخورداری از یک دستگاه کامپیوتر شخصی آی‌بی‌ام AT مشغول به‌کار بودند؛ تا اینکه آذرماه همان سال به مدت سه هفته برای گذراندن دوره‌های تخصصی به مرکز شبکه علم در پاریس اعزام شدند. بعد از بازگشت از آنجا و با‌توجه به دوره‌ای که دیده بودند، یک برنامه سه مرحله‌ای برای راه‌اندازی ارتباط اینترنت ایران طراحی کردند.
آنچه به‌عنوان کامپیوتر برای اولین‌بار وارد ایران شد به سال 1341 برمی‌گردد، زمانیکه کنسرسیوم نفت برای محاسبات مخازن، دستگاه کامپیوتر را وارد کشور کرد؛ و به این واسطه یک کامپیوتر در آبادان و دو کامپیوتر در تهران نصب شد
وی ادامه داد: گره موقت ایران روی شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا (EARN) در ژانویه 1992 با یک شماره حساب روی سیستم VM دانشگاه یوهان کپلر در شهر لینز اتریش فعال شد. آن زمان از طریق شماره‌گیری با یک مودم 2400 از اینترنت استفاده می‌شد. اولین پست‌الکترونیک از گره موقت ایران در 18 ژانویه 1992 ارسال شد. به‌مدت یک سال عملکرد گره موقت ایران ادامه داشت.
روش استفاده از اینترنت در آن زمان بسیار سخت بود. زمانیکه مشایخ از ارسال و دریافت ایمیل صحبت می‌کند، گویا به هزاران سال قبل اشاره می‌کند؛ در حالیکه صحبت‌های مشایخ تنها درباره 25 سال قبل است. مشایخ گفت: آن زمان فرم‌هایی تهیه شد تا کارشناس‌های مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات بتوانند با استفاده از آن، درخواست استفاده از ایمیل را بدهند. متقاضی باید آدرس گیرنده را روی فرم می‌نوشت متن آن را روی یک فلاپی می‌ریخت و به مرکز تحویل می‌داد. تازه بعد از این مراحل اعضای مرکز کامپیوتر، آدرس و متن را در قسمت‌های مربوطه وارد می‌کردند و متن را می‌فرستادند. جواب‌ها هم که می‌رسید، اول اعضا می‌خواندند تا ببینند متعلق به چه کسی است و سپس تحویل می‌دادند. آن زمان یعنی حدود 25 سال قبل کارها مثل الان ساده نبود. این ارتباط اینترنتی برای یک سال ادامه داشت و کارشناسان مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات در این شبکه توانستند 1000پیام بفرستند و 1500پیام دریافت کنند. به‌واسطه همین ارتباط چند کنفرانس هم در مرکز برگزار شد.
به گفته «ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ» طراح راه‌اندازی ارتباط اینترنت در ایران، ورود اینترنت به کشور ماجرای پر فراز‌و‌نشیبی طی کرده است. بطوری‌که استارت اولیه اینترنت در سال 1992 زده شد؛ در سال 1994 اینترنت به ایران رسید و بعد از مدت کوتاهی نیز استفاده از آن همه‌گیر شد
بعد از یک سال نوبت به مرحله دوم رسید: مرحله دوم برنامه‌ریزی این پروژه، راه‌اندازی گره دائم ایران بود. در دسامبر1992 یک خط استجاری با سرعت 9600 bit در ثانیه گرفته شد و بدین وسیله آن زمان ایران توانست به نماینده اتریش در شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا وصل شود. مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات کشور در‌واقع از نظر توپولوژی شبکه، می‌توانست به نزدیک‌ترین گره خود که ترکیه بود وصل شود؛ اما گزارش‌های آمار‌ی حاکی از آن بود که قدرت و ظرفیت سایت ترکیه پایین است و همچنین سایت قابل اطمینانی نیز به حساب نمی‌آید. از‌اینرو مخابرات نیز آن زمان اعلام کرده بود که گره اتریش قابل اعتمادتر است و بر‌این‌اساس ایران نیز به گره اتریش وصل شد.
اولین کامپیوتر گره ایران
شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا باید یک سخت‌افزار مناسب برای گره ایران انتخاب می‌کردند. سه انتخاب داشتند، یک کامپیوتر «یونیس»، یک کامپیوتر «وکس» از شرکت دیجیتال و یک «IBM». اما محدودیت بودجه و نداشتن نماینده رسمی در آن زمان باعث شد تا اعضای مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات کشور نتوانند بهترین را انتخاب کنند. به همین ترتیب مشایخ گفت: متاسفانه شرکت نتوانست برای ورود کامپیوتر مورد‌نظر کارشناسان مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات کشور به ایران مجوز بگیرد. در‌نهایت گره دائم ایران روی شبکه آموزش‌و‌پژوهش اروپا روی یک کامپیوتر microvax 3100 راه‌اندازی شد. بعد از آن در پنجم ژانویه 1993، گره ایران به نام IREARN به‌طور رسمی در شبکه جهانی آموزش‌و‌پژوهش اروپا راه‌اندازی شد. وی در ادامه افزود: دستاورد بزرگی حاصل شده بود، اما این پایان تلاش‌های مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات کشور نبود و بر‌این‌اساس باید مرحله سوم نیز پشت‌سر گذاشته می‌شد. مرحله سوم طرحی که کارشناسان مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات کشور برای آن برنامه‌ریزی کرده بودند گسترش این شبکه در داخل کشور بود.
از ناممکنها، ممکن ساختند
صحبت‌های مشایخ سرشار از امید است. امیدواری گروهی که قصد داشتند اتفاق ناممکنی را به ممکن تبدیل کنند و با‌وجود بضاعت اندک آن زمان، موفق هم شدند. در‌نهایت 18مارچ 1994 اولین ایمیل از گره ایران در شبکه اینترنت ارسال شد. مشایخ در ادامه سخنان خویش افزود: آن زمان دانشگاه‌های زیادی تمایل داشتند به این شبکه وصل شوند، اما چون مخابرات نیز شبکه مشابهی را راه‌اندازی کرده بود، اما با مرکز تحقیقات فیزیک‌نظری و ریاضیات و دانشگاه خیلی همکاری نمی‌کرد. اولین دانشگاهی که آن زمان به مرکز وصل شد، دانشگاه صنعتی اصفهان بود و بعد به ترتیب دانشگاه‌های دیگر به شبکه وصل شدند.
به گفته مشایخ گروه کوچکی که توانستند از ناممکنها، ممکن بسازند متشکل از حسین کمالی، علی شکوفنده، سعید خادمی، اکبر بهزادی، فرشاد فضل‌اللهی، آرش بافکر، الهام کریمی محمد قوام‌زاده، مقصود عباسپور و کرشمۀ متوسلی بودند که در‌نهایت با‌وجود بضاعت اندک زمان خویش توانستند موفق شوند.
مشایخ اما از رمز و راز این پیشرفت‌ها هم پرده برمی‌دارد و می‌گوید: با عزم و اراده ملی بالاخره اینترنت به ایران ورود پیدا کرد. آن زمان تمام کشورهای تازه استقلال‌یافته همچون شوروی سابق توانسته بودند با حمایت مستقیم شرکت‌های دیگر ارتباط با شبکه جهانی را برقرار کنند؛ اما محققان ایرانی با تکیه بر دانش و توانایی خویش و برخورداری از عزم و اراده‌ای ملی توانستند تنها با گذراندن یک دوره سه هفته‌ای در پاریس، تمام کارها و فعالیت‌های خویش را در داخل کشور انجام دهند و به‌این‌ترتیب ارتباط ایران را با جهان اینترنت برقرار کنند.
دیدگاه تان را بنویسید