مروری بر تبعات سکوت قانون در برابر کودک‌همسری به بهانه هفته ازدواج ؛
کودکی نکرده «مادر»، «پدر» و «مطلقه» می‌شوند
سعیده علیپور
این روزها که همه دولتمردان به فکر بالا بردن بیلان ازدواجند، به نظر می‌رسد نه تنها برخی خرده‌فرهنگ‌های ناصواب به امان خود رها شده‌اند که حتی پروبال بیشتری هم گرفته‌اند. یکی از این خرده‌فرهنگ‌های مسموم، «ازدواج در سنین کودکی» است. آخرین آمار رسمی ارائه شده در این باره به آذرماه سال گذشته بازمی‌گردد؛ مرکز آمار ایران خبر از ازدواج ۹۷۵۳ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار سال 1400 داد. رقمی که در قیاس با آمارهای فصلی دو سال قبل از آن، نه تنها کاهش نیافته بود، بلکه افزایش هم داشت. این در حالی است که در سال‌های اخیر آمار ازدواج در سنین بالای 18 سال روند کاهش داشته است. ازدواج شش پسر کمتر از ۱۵ سال و ۶۵۷۳ پسر ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز در بهار ۱۴۰۰ به ثبت رسیده است. آماری که به عقیده کارشناسان شمار دقیقی از ازدواج‌های ثبت شده زیر سن قانونی در کشور نیست؛ چرا که برخی از آنها در داخل خانواده‌ها صورت گرفته و جایی ثبت نشده است.
در این میان گروهی، برخی خرده‌فرهنگ‌ها را متهم می‌دانند و شماری، قوانین جاری و ساری در کشور را که اجازه می‌دهد، این خرده‌فرهنگ‌ها به راحتی کودکان را به خانه بخت بفرستند. اما این کوتاهی عواقب تلخ فراوانی دارد و آمارها نشان می‌دهد که این کودک همسران؛ از پسر گرفته تا دختر، نه تنها خود در معرض آسیب‌های اجتماعی، روانی، جنسی و اقتصادی فراوان هستند که فرزندانشان هم در همین چرخه معیوب رشد کرده و آسیب می‌بینند.
کودک همسرانی که خیلی زود متارکه می‌کنند
دیروز معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش استان قزوین در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایلنا به همین آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: «در یکی مناطق ازدواج ۹ ساله و ۱۰ ساله‌ها را داریم؛ دختر‌هایی که با پسر‌های ۱۶-۱۷ ساله ازدواج می‌کنند و بعد از ۴-۵ سال خیلی از این‌ها متارکه می‌کنند و زندگی‌هایشان به‌هم می‌ریزد».
کم سوادی و فقر، نبود امکانات تفریحی، برخی قوانین رایج و عواملی دیگر باعث افزایش کودک‌همسری می‌شود. کودک همسری که تنها دختران قربانیان آن نیستند و بسیاری از پسران نیز با مشکلات آن دست و پنجه نرم می‌کنند
حسین محمدزاده افزود: «من فکر می‌کردم در آن منطقه به خاطر فقر و نیاز است که با ازدواج این دختران موافقت می‌کنند، اما دیدم اتفاقا خانواده‌ها خیلی متمول و دارا هستند، ولی کودک همسری جزو باور‌ها و اعتقادات آنها شده است».
او یادآور شد: «بعد از متارکه معمولا آسیب‌های غیرقابل تحملی می‌تواند متوجه این افراد شود. ما به این موضوع ورود کرده‌ایم و تبیینی برای خانواده‌ها و دانش‌آموزان گذاشته‌ایم تا فهم زندگی مشترک برایشان ایجاد شود؛ اینکه اگر شاغل باشند، تحصیل کرده باشند، اگر شرایط علمی خوب برای خودشان ایجاد کنند، می‌توانند جایگاه اجتماعی پیدا کنند و در انتخاب همسر تصمیم‌گیر باشند نه اینکه تحت لوای مادر و پدرشان نتوانند تصمیم بگیرند. این افراد اگر مدرک دیپلم یا کارشناسی بگیرند و بلوغ فکری و ذهنی و اجتماعی پیدا کنند، می‌توانند در فرآیند ازدواج هم موفق‌تر عمل کنند».
محمدزاده همچنین از الگوسازی دانش‌آموزان مناطق دیگر که ازدواج نکرده، تحصیلاتشان را تکمیل کرده‌اند و برآیند قشنگ‌تری از اجتماع دارند برای کودکان مناطق مورداشاره خود خبر داد تا با تأسی از این نمونه‌ها ازدواج مطمئن‌تری داشته باشند.
اما به نظر می‌رسد او از معدود کسانی است که در بدنه اجرایی کشور این موضوع را از این منظر می‌بیند و معتقد است ازدواج در سنین دانش‌آموزی آسیب‌زاست. بسیاری در این سال‌ها سخنانی خلاف او گفته‌اند.
حسن نوروزی، نایب رئیس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس یازدهم چندی پیش با انتقاد از اطلاق عنوان کودک همسری به دختران ۱۳ یا ۱۴ ساله گفته بود: «کودک همسری به موارد ازدواج بچه ۹ سال یا ۱۰ سال گفته می‌شود، اما دختر ۱۳ ساله که دیگر کودک همسر نیست. نگاه درست و صحیح به مقوله ازدواج، نگاه اسلام است و اساسا تعیین سن قانونی برای ازدواج لازم نیست. سن ازدواج در دختران به معنی سن بلوغ است و این که دختر بتواند زندگی را به جلو برد یا خیر، به اذن ولی بازمی‌گردد».
حتی انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور هم که به نظر می‌رسد باید در مقام مخالفت با کودک‌همسری برآید، نه تنها به صورت صریح با پدیده کودک همسری مخالفت نکرده که حتی با اشاره با ازدواج خودش در 16 سالگی به نوعی آن را تقدیس هم کرده است.
قانون و سکوت و همراهی با کودک‌همسری
با این حال به نظر می‌رسد خانواده‌هایی که در ایران فرزندان خود را در سنین پایین به عقد و ازدواج درمی‌آورند، نه به سخنان نمایند‌گان مجلس توجه دارند و نه معاون امور زنان رئیس‌جمهور. آنها بر اساس فرهنگ منطقه‌ای خود و احتمالا مشکلات اقتصادی به این عمل اقدام و کودکانشان را وارد زندگی پر از مخاطره می‌کنند. در این میان البته قانون هم مانع آنها نمی‌شود.
مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» و در این بین اگرچه در اغلب موارد کودک همسری به طور غیر قانونی رخ داده و ثبت نمی‌شوند اما آنچه از پژوهش‌ها برمی‌آید این است که بعضا قضات برای تشخیص مصلحت طفل تنها رضایت پدر و بلوغ جسمی کودک را در نظر گرفته و رضایت و آگاهی طفل و بلوغ فکری وی را لحاظ نمی‌کنند.
یک کنشگر حقوق کودکان در این باره می‌گوید: «معمولا در روستاها اول کودکان را صیغه می‌کنند و سپس خانواده دختر با آن صیغه‌نامه قاضی را تحت‌فشار قرار می‌دهد تا مجوز ازدواج رسمی را صادر کند و متاسفانه همین صیغه باعث شده حتی افزایش سن قانونی ازدواج هم مشکل ما را حل نکند».
سمیرا دماوندی افزود: «مطابق ماده ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ سن بلوغ در دختران و پسران، به ترتیب، 9 و 15 سال تمام قمری است. بنابراین طفل دختر و پسر کسی است که کمتر از ۹ سال و ۱۵ سال دارد و بیش از این سن دوران نوجوانی است. یعنی مطابق قانون مصوب ۹۹ دوران نوجوانی دختران از ۱۰ سالگی و پسران از ۱۶ سالگی آغاز می‌شود».
تسهیلات مالی و رشد
آمار ازدواج در سنین کم
سالهاست که بعضی خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی، دختران خود را در سنین پایین به عقد فردی دیگر درمی‌آورند. با این کار آنها در واقع از بار مسئولیت‌های مالی یکی از فرزندان خود، شانه خالی کرده و تامین معاش او را به فردی دیگر می‌سپارند. حتی با دریافت مبلغی به عنوان شیربها یا مهریه، بخشی از مشکلات مالی خود را برطرف می‌کنند. در کنار این موضوع برخی از صاحب‌نظران معتقدند اعطای وام ازدواج از سوی دولت هم می‌تواند از جمله عوامل تسهیل‌کننده کودک همسری محسوب شده و منجر به ایجاد انحرافاتی در ازدواج نظیر ازدواج و طلاق‌های صوری برای دریافت وام شود. این در حالی است که براساس قانون اعطای وام ازدواج مبلغ وام به زوج‌هایی با سن کمتر از 23 سال بیشتر است و در این کمتر بودن، قانون محدودیتی در نظر نگرفته است.
مطابق با آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، در بهار ۱۴۰۰ تولد ۲۹۳ کودک از مادران کمتر از ۱۵ سال و یک کودک از پدر کمتر از ۱۵ سال ثبت شده است. همچنین، تولد ۱۵ هزار و ۳۵۵ کودک از مادران کمتر از 15 سال و ۶۷۴ کودک نیز از پدران ۱۵ تا ۱۹ ساله در همین بازه زمانی ثبت شده است
محمدمهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان دولت پیشین نیز سال گذشته با اظهار نگرانی نسبت به افزایش رقم وام ازدواج برای دختران زیر ۲۳ و پسران زیر ۲۵ سال و امکان رخ دادن ازدواج و طلاق‌های صوری برای دریافت وام ازدواج ۱۰۰ میلیون تومانی گفته بود: «متاسفانه علیرغم اهمیت تدوین دستورالعمل برای نظارت دریافت‌کنندگان وام ازدواج همچنان شاهد بی‌توجهی به آن هستیم درحالی که رسیدگی به چنین مسائلی به مراتب مهم‌تر از افزایش اعداد و ارقام وام ازدواج است».
معضل پدیده‌های «کودک مادر»، «کودک پدر» و «کودک مطلقه»
در این بین اما عدم توجه به پدیده کودک همسری تنها به ازدواج کودکان ختم نمی‌شود و عواقب سنگین‌تری نیز دارد و در قالب «کودک مادر»، «کودک پدر» و «کودک مطلقه» نیز در حال جلوه‌گری است.
مطابق با آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، در بهار ۱۴۰۰ تولد ۲۹۳ کودک از مادران کمتر از ۱۵ سال و یک کودک از پدر کمتر از ۱۵ سال ثبت شده است. همچنین، تولد ۱۵ هزار و ۳۵۵ کودک از مادران کمتر از 15 سال و ۶۷۴ کودک نیز از پدران ۱۵ تا ۱۹ ساله در همین بازه زمانی ثبت شده است.
بخش دیگر آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نیز، خبر از طلاق ۱۷۲ دختر بچه ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ و پدیده «کودک مطلقه» می‌دهد.
در این میان به نظر می‌رسد کم سوادی و فقر، نبود امکانات تفریحی و برخی
قوانین رایج باعث افزایش کودک همسری می‌شود. کودک همسری که تنها دختران قربانیان آن نیستند و بسیاری از پسران نیز با مشکلات کودک همسری دست و پنجه نرم می‌کنند.
دیدگاه تان را بنویسید