نیشتر«تحریم» و «سوءمدیریت» بر زخم‌ عمیق محیط‌زیست

سعیده علیپور

بیست و ششمین نشست جهانی آب‌وهوایی سازمان ملل متحد، که از آن با عنوان «اجلاس تغییرات اقلیمی» نیز یاد می‌شود، در حالی دیروز بعد از دو هفته در گلاسکوی اسکاتلند به کار خود پایان داد که ایران، تنها کشور «موافقی» بود که باز هم تن به امضای توافقات برای کاهش گازهای گلخانه‌ای نداد! این در حالی است که همراهی ایران به عنوان یکی از 10 تولیدکننده بزرگ گازهای گلخانه‌ای در جهان، نقش مهمی در پیشبرد توافقی دارد که شاید بتوان آن را تنها ریسمان مشترک کشورها برای نجات کره زمین دانست.

علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست که نماینده ایران در این اجلاس بود، دلیل سر باز زدن از این توافق را تنها یک چیز عنوان کرد؛«تحریم». او گفت که هرگونه اجرای تعهدات توافقنامه کاهش گازهای گلخانه‌ای از سوی ایران مشروط به برداشته شدن همه تحریم‌هاست.

با اینکه ایران در حوزه صنعتی وضعیت قابل توجهی در جدول مقایسه‌ای کشورهای جهان ندارد، اما در حوزه انتشار گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن که معمولا نتیجه تولیدات پرشمار صنعتی است، در بین صاحب‌صنعتان دنیا دیده می‌شود! هرچند برخی از کارشناسان، توسعه نامتوازن و سیاستگذاری‌های اشتباه را دلیل بالا رفتن میزان آلایندگی قابل توجه در ایران می‌دانند، اما بسیاری هم معتقدند به دلیل «تحریم‌»، تکنولوژی‌های روز دنیا به ایران نمی‌رسد و عملا چرخ‌های صنعت در کشور با انبوهی از چرخ‌دنده‌های فرسوده و تکنولوژی‌های قدیمیِ آلاینده با استانداردهای سال‌های پیش به حیات خود ادامه می‌دهد و همین موضوع کار را برای اجرای استانداردهای روز و کاهش تولید دی‌اکسید کربن در ایران سخت کرده است  و عملا دود این تحریم به چشم محیط‌زیست ایران و منطقه و جهان می‌رود.

سلاجقه، در گفت‌و‌گویی در حاشیه این اجلاس با ‌بی‌بی‌سی، در این باره گفت: «اگر تحریم‌ها برداشته شود ما نسبت به جامعه بین‌المللی تعهد داریم و در آن زمان است که دیگر می‌توانیم فناوری نوین و امکانات مالی را به ویژه در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در اختیار بگیریم و زیرساخت‌های فرسوده خود را بازسازی کنیم».

گرمایش زمین و نقش ایران

پدیده گرمایش و روند افزایش دمای کره زمین که از سال‌های ۱۸۵۰ میلادی با شیب ملایمی آغاز شده بود تقریبا پس از جنگ جهانی دوم و از اوایل سال‌های ۱۹۵۰ میلادی جدی شد و از اواخر قرن بیستم میلادی با افزایش فعالیت‌های صنعتی به اوج رسید. در این میان کاهش مساحت جنگل‌ها که عموما نتیجه بهره‌برداری در جهت صنعتی شدن هر چه بیشتر بود روز به روز زمین را گرم‌تر کرد، به طوری که گفته می‌شود با تنها یک و نیم درجه گرم‌تر شدن بیشتر زمین؛ حیات در روز این کره خاکی با نابودی فاصله چندانی نخواهد داشت.

در این راستا، توافقنامه‌ها و پیمان‌نامه‌های متعددی بین کشورها با یکدیگر و حتی زیر نظر سازمان ملل متحد منعقد شد و کشورها متعهد شدند تا با کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و متعاقب آن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین کمک به یکدیگر و کشورهای درحال توسعه برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، در نهایت به فریاد کره زمین رسیده و مانع از تغییرات ناخوشایند در محیط‌زیست شوند.

هر چند بسیاری از کارشناسان سیاست‌های توسعه‌ای کشور را دلیل بحران‌های زیست محیطی مثل خشکسالی، از بین رفتن جنگل‌ها، آلودگی آب‌ها، خشکی تالاب‌ها و ... در کشور می‌دانند، اما بسیاری هم گزینه تحریم را در عمیق شدن زخم‌های محیط‌زیستی کم نمی‌دانند

«پیمان‌های ریو»، «پیمان کیوتو»، «معاهده پاریس» و چندین و چند توافق دیگر از آن جمله‌اند.

دیروز بیست و ششمین کنفرانس جهانی تغییرات اقلیم موسوم به کوپ ۲۶ (COP ۲۶) به پایان رسید و در این کنفرانس، ۲۰۰ کشور برنامه‌های خود را برای چگونگی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ ارائه دادند.

هدف اصلی کوپ ۲۶ بالابردن سطح تعهدات کشورها برای مهار گازهای گلخانه‌ای بود؛ همچنین سرعت بخشیدن به تولید خودروهای برقی، تسریع حذف نیروگاه‌های ذغال سنگی، کاهش جنگلزدایی و ایمن‌سازی در برابر صدمات ناشی از تغییرات اقلیمی.

همه این اهداف ادامه توافق پاریس ۲۰۱۵ بودند که در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و افزایش قابلیت انطباق با اثرات تغییر اقلیم و تاب‌آوری بود که از سال ۲۰۲۰ شروع شد و در آن کشورها متعهد بر نگه داشتن افزایش میانگین دمای جهانی بسیار پایین‌‌تر از ۲ درجه سانتیگراد و پی گرفتن تلاش‌ها برای محدود کردن افزایش دما و همچنین رسیدن به تراز منفی انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ شده‌اند.

در حالی که ایران در آن اجلاس قول داده بود که حتی اگر تحریم‌ها هم برداشته نشود، برای کاهش تولید گاز کربنیک اقدام می‌کند. اما در عمل، وضعیت بدتر و بر اساس آمار موسسه ردگیری اقدامات اقلیمی عملکرد ایران در زمینه مقابله با آلودگی در دسته «بسیار ناکافی» طبقه‌بندی شد.

ایران از سال ۲۰۱۵ به بعد، برنامه‌ای برای کاهش کربن ارائه نکرده و کارشناسان می‌گویند که تا سال ۲۰۳۰ انتظار می‌رود انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران تا ۵۰ درصد افزایش یابد.

با این حال معاون رئیس جمهوری در محیط‌زیست در سخنرانی‌اش در اجلاس اخیر گلاسکو گفت: «دولت و سازمان محیط‌زیست ایران که ریاست آن در سطح معاون رئیس‌جمهور است، برای مقابله با پیامدهای تغییرات اقلیمی یک برنامه ملی بسیار بلندپروازانه را مدنظر قرار داده است».

او دلیل عقب‌ماندگی در کاهش گازهای گلخانه‌ای را تحریم دانست و گفت: «وقتی صحبت از همکاری‌های بین‌المللی و همه ذی‌نفعان در سطح جهان به میان می‌آید، متاسفانه کشور من با مانعی به نام تروریسم اقتصادی روبرو است».سلاجقه با اشاره به تردیدها در مجلس شورای اسلامی نسبت به توافقنامه پاریس تاکید کرد: «سؤال آنها این است که اگر جمهوری اسلامی ایران به عضویت کامل معاهده پاریس درآید، در حالی‌که تحریم‌ها یا اقدامات قهری یک جانبه اعمال می‌شود، اگر قادر به دریافت هیچ‌گونه کمک مالی یا فنی از جامعه بین‌المللی نباشد، چگونه می‌تواند به تعهدات خود عمل کند».

با اینکه ایران در حوزه صنعتی وضعیت قابل‌توجهی در جدول مقایسه‌ای کشورهای جهان ندارد، اما در حوزه انتشار گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن که معمولا نتیجه تولیدات پرشمار صنعتی است، در بین صاحب‌صنعتان دنیا دیده می‌شود!

دود تحریم‌های ایران  به چشم تمام دنیا

هر چند برخی کارشناسان بسیاری از سیاست‌های توسعه‌ای کشور را دلیل بحران‌های زیست محیطی مثل خشکسالی، از بین رفتن جنگل‌ها، آلودگی آب‌ها، خشکی تالاب‌ها و ... در کشور می‌دانند؛ اما بسیاری هم گزینه تحریم را در عمیق شدن زخم‌های محیط‌زیستی کم نمی‌دانند. در همین خصوص یک کارشناس حوزه اقتصادی گفت: «اگر تحریم لغو شود ما می‌توانیم ایجاد جهش کرده و آلایندگی را حدود 12 درصد کاهش دهیم، اما در شرایط تداوم تحریم نهایتا 4 درصد امکان کم کردن کربن را داریم».

نصرت‌الله سیفی درباره نقش ایران در کاهش گازهای گلخانه‌ای به ایلنا گفت: «ما در حال حاضر حجم بالایی از کربن را در کشور تولید می‌کنیم به طوری که رتبه جهانی کشور همچنان در حال افزایش است و دلیل اصلی آن هم این است که برای کاهش انتشار کربن نیاز به بهینه‌سازی مصرف سوخت داریم اما به دلیل تحریم این امکان را نداریم».وی با بیان اینکه بیشتر آلایندگی ایران یعنی حدود 85 درصد از محل احتراق سوخت‌های فسیلی است که باید نسبت به کاهش آن اقدام کنیم، افزود: «برای کاهش مصرف سوخت باید طرح‌های بهینه‌سازی اجرا شود که نیاز به ارتقای فناوری، حل مشکل فرسودگی، تکنولوژی و سرمایه‌گذاری دارد که اکنون به دلیل تحریم‌های امریکا این امکان وجود ندارد».

مدیرعامل اسبق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت تاکید کرد: «بنابراین برای بررسی نقش ایران در کاهش آلایندگی هوا ابتدا باید نقش تحریم‌ها را بررسی کنیم، وقتی تحریم هستیم دیگر کشورها باید بدانند که دود آن به چشم آنها همه خواهد رفت. در هر حال به عقیده بنده تا زمانی که تحریم هستیم ایران باید از کنوانسیون‌های این‌چنینی برائت جوید، تا زمانی که تحریم‌ها ادامه دارد ما چه تعهدی می‌توانیم داشته باشیم؟ وقتی نمی‌توانیم ماشین‌آلات‌مان را ارتقا دهیم و خطوط تولید اتومبیل و حتی کارخانجات سیمان را بهبود دهیم چه انتظاری بابت کاهش آلایندگی از ایران دارند؟ اکنون نه تنها ایران بلکه دنیا باید نقش اصلی را در ممانعت از تحریم ایران داشته باشد باید به امریکا و دیگر کشورها گوشزد کنند که تحریم‌های ایران به کل دنیا صدمه وارد می‌کند».

اما در این میان سوبسیدی بودن سوخت فسیلی هم در کشور کار را برای کاهش آلودگی ناشی از دی‌اکسید کربن سخت‌‌تر می‌کند به طوری که کسی نسبت به کاهش مصرف مبادرت نمی‌کند.