مجلس به فکر صیانت از بودجه کشور باشد!

سعیده علیپور

چهارشنبه هفته گذشته طرحی در مجلس به تصویب رسید که گزاف نیست، اگر گفته شود؛ علاوه بر میلیون‌ها شهروند مخالف، میلیاردها تومان هزینه هم بر دست کشور می‌گذارد. هزینه گزافی که از دید کارشناسان بی‌ثمر است و در دراز مدت حتی خواست محدودکنندگان فضای مجازی را هم برآورده نمی‌کند.

در حالی که گمان می‌رفت، «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی»، در رفت و برگشت‌های یکی دو ساله‌اش در کمیسیون‌های مختلف مجلس شورای اسلامی و تغییر نام‌ و تغییر ماده‌هایش، فراموش شود، در یک ماه‌ اخیر دوباره به سرخط خبرها تبدیل شد و در کمال ناباوری و در حالی که کشور به شدت درگیر بحران‌های مربوط به کرونا، تحریم، مشکلات اقتصادی و اشتغال و آب و برق و خشکسالی بود، پشت درهای بسته مجلس و در قالب اصل ۸۵ قانون اساسی تصویب شد. اصلی که این اجازه را می‌دهد تا طرح مذکور پیش از موافقت شورای نگهبان و به صورت آزمایشی اجرا شود.

سیل انتقادهای عمومی پس از تصویب این طرح، در حالی روانه مجلسی‌ها ‌شد که محمدباقر قالیباف رئیس این مجلس و غایب بزرگ این جلسه پرحاشیه و پرانتقاد، در جهت تلطیف آن اعلام کرد که فیلتری در کار نیست و مردم نگران نباشند.

اما تصاویر منتشر شده از جلسه تصویب این طرح و نمایش غلوآمیز احساس پیروزی برخی نمایندگان موافق، نشان می‌داد این طرح چندان هم قرار نیست خاک بخورد و زودتر از آنچه گمان می‌کنیم به اجرا درخواهد آمد.

کاهش پهنای باند اینستاگرام

بعد از این جلسه کذایی، علاوه بر قالیباف، شمار دیگری از نمایندگان نیز به مردم اطمینان دادند که این طرح، پیش از اصلاح اجرا نمی‌شود. هر چند گروه دیگری از تندرویان حرف‌هایی کاملا خلاف این دلگرمی‌ها زدند و از اجرای هر چه زودتر فیلتر شبکه‌های اجتماعی در همین شبکه‌های اجتماعی حمایت کردند.

در میان این سخنان متناقض اما، به نظر می‌رسد صحبت‌های یکی از طراحان این طرح به واقعیتی که قرار است رخ دهد نزدیکتر است؛ سید عباس مرادی از طراحان «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» گفت: «فیلترینگی در کار نیست، ولی قطعا محدودیت هست. مثلا محدودیت پهنای باند برای اینستاگرام».

مرادی که در یک برنامه تلویزیونی سخن می‌گفت ادامه داد که به میزان مهاجرت مردم به نمونه‌های داخلی، برای اپلیکیشن‌های خارجی محدودیت پهنای باند در نظر گرفته می‌شود.

او افزود: «هدف طرح صیانت این است که پلتفرمی امن ایجاد شود تا زمینه مهاجرت کاربر ایرانی به نمونه داخلی فراهم شود». هر چند مرادی صحبتی از فیلتر اپلیکیش‌های واتساپ و اینستاگرام نکرد، اما به اعتقاد کارشناسان فضای مجازی، محدودیت در پهنای باند، عملا کار را چنان بر کاربر داخلی سخت می‌کند که خیلی اوقات، کاربر موفق به دسترسی به این اپلیکیشن‌ها نمی‌شود. اتفاقی که پیشتر برای اپلیکیشن «وایبر» نیز افتاده بود. به طوری که با وجود عدم فیلتر این اَپ، امکان دسترسی به آن چنان سخت بود که در سال‌های 92 بسیاری از کاربران آن به اَپلیکیشن تلگرام کوچ کردند.

فیلترهای عادی شده

شاید برای ایرانی‌هایی که به فیلتر در دهه‌های گذشته عادت کرده‌اند، صحبت از فیلترینگ چندان عجیب و ترسناک نباشد. اما آنچه که به نظر در این فراخور ترسناک می‌رسد، کاهش پهنای باند است که کار را برای کاربران سخت می‌کند.

با فیلتر پیام‌رسان تلگرام در سال 98 میلیون‌ها ایرانی از تلگرام به واتساپ کوچ کرده و پیام‌های روزانه خود را از این طریق رد و بدل می‌کردند.

به گفته عباس مرادی، یکی از طراحان طرح صیانت؛ فعلا هیچ مشابه داخلی اینستاگرام وجود ندارد. این بدان معنی است که چنین اپلیکیشنی نیاز به طراحی دارد و البته بودجه‌ای برای طراحی. مشابه آنچه برای چندین اپلیکیشن ناموفق داخلی اتفاق افتاد

هر چند بسیاری هم با فیلترشکن هنوز به فعالیت در پیام‌رسان‌هایی مثل فیسبوک، توئیتر و تلگرام ادامه می‌دهند، اما وقتی نوبت به اینستاگرام می‌رسد، کار کمی پیچیده می‌شود. اینستاگرام پیام‌رسانی است که با امکان اشترک‌گذاری تصاویر و متن‌ برای هزاران و شاید میلیون‌ها کاربر، شرایط بسیار خوبی را برای کسب و کارهای کوچک و بزرگ فراهم می‌کند.

این اپلیکیشن حتی برای فردی که در مکانی دورافتاده تولیدانی داشت و در بهترین حالت، می‌توانست آن را در بوتیک یا کنار خیابان عرضه کند، این امکان را فراهم می‌کند که محصول خود را در معرض دید هزاران نفر از سراسر کشور و حتی جهان قرار دهد. موضوعی که در این روزهای کرونایی و اقتصاد بیمار کشور و نرخ کمِ اشتغال از سوی حاکمیت، امکانی برای گردش اقتصادی و رهایی از بیکاری و کسب درآمد محسوب می‌شود.

براساس گزارش سال ۹۹ مرکز تجارت الکترونیک، براساس برآورد‌های صورت گرفته، حدود ۵۰ هزار فروشگاه آنلاین دارای نماد الکترونیک (اینماد) و همچنین فروشگاه‌های آنلاین فعال در بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند. این در حالی است که فیلتر این پیام‌رسان‌ها یا کاهش پهنای باند آنها عملا کوچک یا نابود کردن این بازار محسوب می‌شود و جامعه جویای اشتغال کشور را چند برابر می‌کند.

 رانت‌خواری از قِبَل طرح صیانت

صیانت‌کنندگان فضای مجازی می‌خواهند عرصه را بر پیام‌رسان‌های خارجی مثل اینستاگرام چنان سخت کنند که کاربران به سمت اَپ‌های وطنی هجوم بیاورند؛ هر چند به گفته عباس مرادی، یکی از طراحان طرح صیانت؛ فعلا هیچ مشابه داخلی اینستاگرام وجود ندارد. این بدان معنی است که چنین اپلیکیشنی نیاز به طراحی دارد و البته بودجه‌ای برای طراحی. مشابه آنچه برای چندین اپلیکیشن ناموفق داخلی اتفاق افتاد.

در طرحی که با عنوان صیانت از فضای مجازی در مجلس تصویب شد، اگر اپلیکیشن‌های خارجی مثل اینستاگرام به خواست‌های ایران تن ندهد، باید حداکثر در هشت ‌ماه فیلتر شود. ولی اگر مشابه داخلی داشته باشد یا در این 8‌ماه نمونه داخلی آن ساخته شود، بلافاصله اینستاگرام فیلتر خواهد شد و دیگر نیازی نیست تا هشت ماه صبر کنیم! اما سوال اینجاست که هزینه‌های این موضوع چگونه تامین خواهد شد. این موردی است که در تبصره دوم ماده۲۷ این طرح بدان اشاره شده است. موردی که به اعتقاد کارشناسان حوزه فناوری می‌تواند منشا رانت و فساد و اتلاف منابع کشور باشد.

در این تبصره آمده ‌است که؛ معادل ۱۰درصد اعتبارات ماده واحده قانون اجازه تعیین وصول حق امتیاز فعالیت بخش غیردولتی در زمینه پست و مخابرات در اختیار وزارت ارتباطات قرار می‌گیرد تا با آن گزینه داخلی برای سرویس‌های مشمول فیلترینگ بسازند. اگر وزارت ارتباطات این کار را نکند این اعتبار در اختیار دبیرخانه شورای‌عالی فضای مجازی قرار خواهد گرفت. تخصیص این ردیف در سال۹۹ حدود ۳هزار میلیارد تومان بوده و اعتبار پیش‌بینی شده در بودجه سال۱۴۰۰ هم برای آن حدود ۱۰هزار میلیارد تومان است پس برای سال۱۴۰۰ چیزی حدود ۱۰هزارمیلیارد تومان بودجه برای سرویس‌های داخلی درنظر گرفته می‌شود.

یکی از طراحان طرح صیانت از فضای مجازی می‌گوید که به میزان مهاجرت مردم به اپلیکیشن‌های داخلی، برای اپلیکیشن‌های خارجی محدودیت پهنای باند در نظر گرفته می‌شود

نیما نامداری، عضو هیأت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران معتقد است: «این یعنی یک رانت بزرگ که در اختیار تعدادی مدیر دولتی قرار می‌گیرد که به اسم حمایت از سرویس‌های داخلی آن را هدر بدهند. واقعیت آن است که حتی یک کسب‌وکار آنلاین داخلی در این سال‌ها در کشور شکل نگرفته که موفقیت پایدار داشته و با بودجه دولتی ایجاد شده ‌باشد. تمام کسب‌وکارهای مجازی موفق کشور که کم هم نیستند متکی به سرمایه بخش خصوصی و در فضای رقابتی شکل گرفته‌اند. از آن طرف تقریبا تمام کسب‌وکارهایی که به اسم سرویس بومی در این سال‌ها منابع دولتی را به‌خود اختصاص دادند از جست‌وجوگر ملی گرفته تا سیستم عامل ملی، از ایمیل بومی گرفته تا پیام‌رسان‌های بومی هیچ‌کدام توفیقی در جذب کاربر نداشته‌اند».

به اعتقاد او تصور اینکه با ۳۰۰میلیارد تومان می‌شود سرویس‌هایی مشابه اینستاگرام و واتساپ و گوگل و لینکدین و توییتر و فیسبوک و... ساخت و دولت هم کارفرمای آن باشد ناشی از بی‌تجربگی و بی‌اطلاعی از دنیای کسب‌وکارهای دیجیتال است.

اینترنت ماهواره‌ای؛ آسِ شکستِ طرح صیانت؟!

اما در صورتی که این بار خلاف دفعات قبل این هزینه‌کرد موفق شود و نمونه وطنی اپلیکیشن‌های پیام‌رسان خیلی هم موفق ظاهر شوند، آیا می‌توان جلوی موج اینترنت جهانی را با میخ سد کرد؟

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت روحانی اما معتقد است که نمی‌توان به دور کشور‌ها دیوار کشید.

به اعتقاد محمد‌جواد آذری جهرمی بعد از تصویب این طرح در کانال تلگرامی‌اش نوشت: «در هر حال ماهواره‌ها از فراز کشور ما هم عبور می‌کنند و پوشش هم ایجاد می‌شود؛ بنابراین این امکان که مقرراتی وضع شود که سیگنال در کشوری فعال نباشد وجود ندارد».

او به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک اشاره می‌کند. تکنولوژی جدیدی که به وسیله آن می‌توان بدون محدودیت به اینترنت جهانی از طریق دیشی مشابه دیش ماهواره دسترسی پیدا کرد. هر چند بسیاری اجرای این امکان را با وجود هزینه بالا، در ایران سخت می‌دانند؛ اما بسیاری دیگر هم معتقدند، با گسترش این اینترنت در جهان می‌توان امیدوار بود تا هزینه‌های مربوط به آن کاهش و دسترسی بی‌واسطه مردم به اینترنت جهانی آن هم بدون واسطه حکومت‌ها محقق شود.