واکنش فقها به سخنان جنجال‌برانگیز یک کارشناس قرآنی درخصوص «محارب» خواندن معترضان بنزینی
استفاده سیاسی از قرآن، خطای فاحش است
حسین شریفی
ابوالفضل بهرام‌پور، نویسنده تفسیر «نسیم حیات»، پنجم آذرماه در برنامه تلویزیونی «آفتاب شرقی» درباره برخورد شدید با مخالفان به آیه محاربه استناد کرد که بازتاب‌های زیادی در فضای مجازی و در افکار عمومی داشت. این کارشناس قرآنی در صداوسیما بیان کرده بود باید برای برخی معترضان روزهای اخیر حکم بریدن دست و پا، زجرکش کردن و تبعید صادر شود.
او گفته بود: «نفی بلد به این معنی است که افرادی که تبعید می‌شوند، روی یک کشتی قراضه به وسط دریا منتقل شوند تا بمیرند؛ نه جای خوش آب‌وهوا مانند شیراز.» او در ادامه با اشاره به رویدادهای اخیر می‌گوید: «اینکه بگوییم اینها جوان بودند و احساساتی، قابل پذیرش نیست و باید حکم خدا را جاری کرد.»
مصداق این عنوان در کلام فقها راهزنان جاده‌ها هستند
در این میان حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، مدرس دروس خارج فقه حوزه علمیه قم در واکنش به اظهارات ابوالفضل بهرام‌پور، کارشناس مسائل قرآنی در شبکه یک صداوسیما به ایرنا می‌گوید: «در سوره مبارکه مائده درباره افرادی که اصطلاحاً به آنان محارب گفته می‌شود، توضیح داده‌شده و دو عنوان محاربه و تلاش در فسادگستری در زمین ذکر شده است. فقهای ما معمولاً جمع این دو عنوان را موضوع حکم آیه می‌دانند و آن‌طور که بسیاری از فقها از جمله امام خمینی مطرح می‌کنند، این افراد کسانی هستند که برای ترساندن مردم، گرفتن اموال آنان و احیاناً کشتن و مجروح کردن آنان، سلاح در دست می‌گیرند و طبعا به‌عنوان محارب شناخته می‌شوند. مصداق این عنوان در کلام فقها نیز راهزنان جاده‌ها هستند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده: آنچه به عنوان محارب در فقه تعریف شده بر معترضان صدق نمی‌کند و اصولا ترساندن مردم در کار آنها نبوده یا تحققش مشکوک است. لذا می‌شود گفت که استفاده سیاسی از قرآن و این آیه سوره مائده، خطای فاحش است و هیچ‌یک از این سه گروه، مصداق این آیه شریفه نیستند
کسانی که علیه حکومت تلاش می‌کنند، محارب نیستند
قاضی‌زاده اضافه میکند: «موضوع آیه ۳۳ سوره شریفه مائده موضوع خاص و دقیقی است. بنابراین ما نمی‌توانیم هر موضوعی را که در قرآن کریم برای گروهی خاص مطرح‌شده توسعه بدهیم و از نظر خودمان به افراد دیگر هم سرایت بدهیم. آیت‌الله مومن در مقاله‌ای به دنبال آن بودند که برخلاف بیشتر فقها که «مجموع محاربه و فساد» را یک موضوع می‌دانند، بگویند محاربه و فساد هر کدام به‌تنهایی موضوع این آیه شریفه است و با توسعه عنوان فسادگستری حکم آیه را به براندازان حکومت اسلامی تسری دهند. درحالی‌که آیت‌الله شاهرودی در یک مقاله نقدی مفصل نسبت به مطالب آقای مومن، همان نظریه مشهور فقها را تایید کردند و تصریح کردند این آیه به کسانی اختصاص دارد که با ترساندن مردم، به قتل و جرح و بردن مال مردم و غارت کردن آنها تلاش می‌کنند. کسانی که علیه حکومت و در راه براندازی دولت تلاش می‌کنند، مصداق محارب شناخته نمی‌شوند.»
معترضان هیچکدام شامل محاربه نمی‌شوند
این مدرس خارج حوزه علمیه قم در تفسیر و تحلیل وقایع اخیر مطابق آیه ۳۳ سوره مائده بیان میکند: «با توجه به اتفاقاتی که این روزها رخ‌داده، افراد حاضر در خیابان را باید در سه گروه تفکیک کرد که هر کدام حکم متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند: گروه اول کسانی بودند که در روزهای اول برای یک امر اجتماعی، در خیابان‌ها حاضر شدند و اعتراض داشتند. باید دولت و مجلس زمینه های لازم برای امکان تحقق بدون هزینه برگزاری تظاهرات و اعتراضات آرام مخالفان تصمیم های حاکمیت را فراهم کنند. گروه دوم کسانی بودند که حالا در حین اعتراض، عصبانی بودند و سنگی هم در دست گرفتند و از روی غفلت شیشه مرکز دولتی‌ای را شکاندند، و بعضا بخاطر برخورد ماموران، به عصبانیت کشیده شده‌اند. گروه سوم که کارشان بسیار زشت بوده و محکوم است، کسانی بودند که اموال عمومی را عمدتا با سازمان‌دهی آتش زدند اما آنچه به عنوان محارب در فقه تعریف شده بر ایشان صدق نمی‌کند و اصولا ترساندن مردم در کار آنها نبوده یا تحققش مشکوک است. لذا می‌شود گفت که استفاده سیاسی از آیه سوره مائده، خطای فاحش است و هیچ‌یک از این سه گروه، مصداق این آیه شریفه نیستند.»
ترجمه «زجرکش کردن» از آیه، بی‌پایه است
قاضی‌زاده همچنین درباره تفسیر این کارشناس مسائل قرآنی تصریح میکند: «ایشان نه تنها در تشخیص موضوع اشتباه کردند بلکه در تبیین حکم آیه هم به خطا رفتند. ایشان تعبیر «یُقَتَّلوا» را به معنی «زجرکش کردن» مطرح کردند که این حرف، بی‌پایه است و موجب مشوه جلوه دادن احکام نورانی اسلام است. در این آیه شریفه عبارت یُقَتَّلوا به این معنی است که با سرعت و بدون استثنا افراد محارب به قتل برسند. اما اینکه ما در فارسی این عبارت را زجرکش کردن ترجمه کنیم و به کار ببریم، اشتباه است؛ زیرا چنین چیزی در این آیه شریفه نیست و هیچکدام از فقهای ما چنین برداشتی از آن نداشته‌اند. حداکثر این است که گفته‌اند کسانی که خصوصیات محاربه را دارند، باید سریعاً محاکمه شوند، بر حکم آنان پافشاری شود و یا اگر تعداد زیادی در محاربه هستند، همه آنها به قتل برسند.»
این مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم اضافه میکند: «نکته دیگر این است که در این آیه آمده که این افراد، باید تبعید شود؛ ایشان این‌طور تعبیر کردند که این افراد باید از زمین بیرون برده و به وسط دریا منتقل شوند تا بمیرند. این صحبتی است که به فکاهی نزدیک است و اصولا در آن زمان نمی‌توانیم تصور کنیم فردی را از زمین به وسط دریا منتقل کنند؛ زیرا نه امکان داشته و نه مصداقی داشته است. تبعید هم به این معنا نیست که فرد از جای خوش آب و هوایی برود به جای بدآب و هوا؛ بلکه به این معنی است که از جایی که توطئه کرده و جایی که راهزنی کرده، دور شود.»
ابوالفضل بهرام‌پور، کارشناس قرآنی در برنامه تلویزیونی «آفتاب شرقی» درباره برخورد شدید با مخالفان به آیه محاربه استناد کرد و گفت: باید برای برخی معترضان روزهای اخیر حکم بریدن دست و پا، زجرکش کردن و تبعید صادر شود
هر کسی نمی‌تواند بر اساس سلیقه خود محاربه را تشخیص بدهد
در این میان محسن غرویان، استاد حوزه علمیه قم در گفتگویی به بررسی ضوابط فقهی تحقق محاربه پرداخت و در بیان معنای محاربه تصریح کرد: «محاربه در جایی صدق میکند که حرکت مبارزان براساس علم و عمد باشد و قصد او براندازی اصل نظام باشد و صرفاً بر اساس کفر و الحاد باشد؛ به این معنا که حکومت دینی را به طور کلی قبول نداشته باشد و انگیزه فرد مبارزه با دین باشد.» او افزود: «در مواردی که شبهه وجود داشته باشد، مثلاً روشن نباشد این جنگ و محاربه به خاطر انگیزه‌های اقتصادی است یا به خاطر انگیزه‌های سیاسی دیگری است و طرف دارد، اعتراض و عصبانیت خودش را نشان می‌دهد، به این جهت که مورد شبهه است، حکم محاربه منتفی است؛ چراکه فقها می‌گویند: «تدرء الحدود بالشبهات»، یعنی حد محاربه به دلیل وجود شبهه جاری نمی‌شود.»
مدرس حوزه علمیه با تأکید بر ضرورت بررسی شرایط متهمان، یادآور شد: «نکته دیگر این است که تعیین محارب از غیرمحارب و تشخیص محاربه باید به حکم قاضی باشد. قاضی است که می‌آید، مصداق را تعیین میکند و حکمش را مشخص میکند. هر کسی نمی‌تواند بر اساس سلیقه خودش محاربه را تشخیص بدهد و حکمش را تعیین کند. محاربه مشخصات و شرایطی دارد، مثلاً باید قصد و انگیزه طرف مشخص بشود و تک‌تک افراد مورد مطالعه قرار بگیرند. باید همه افراد مورد بررسی قرار بگیرند، خصوصاً از جهت انگیزه قیام علیه نظام.»
تشخیص محارب حساس و تخصصی است
او ادامه داد: «غرویان در پاسخ به این پرسش که آیا مجازات‌هایی که در آیه ۳۳ سوره مائده برای محاربان ذکر شده در شرایط کنونی قابلیت اجرا دارند یا خیر، گفت: «باید قاضی بر حسب شرایط، این موضوع را بسنجد و حکم صادر کند. بعضی از این امور اگر در حد تعزیر باشند، قابل تبدیل است و قاضی این امر را تشخیص می‌دهد. تشخیص محارب حساس و تخصصی است. مثلاً آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی به عنوان رئیس قوه قضائیه حکم سنگسار را تبدیل کردند. در نتیجه باید قضات و شورای عالی قضایی در این زمینه تصمیم بگیرند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن غرویان: تعیین محارب از غیرمحارب و تشخیص محاربه باید به حکم قاضی باشد. قاضی است که می‌آید، مصداق را تعیین میکند و حکمش را مشخص میکند. هر کسی نمی‌تواند بر اساس سلیقه خودش محاربه را تشخیص بدهد و حکمش را تعیین کند
قضات با رأفت اسلامی برخورد کنند و به درد خانواده‌ها نیفزایند
با این حال قاضی‌زاده به قضات توصیه میکند: «نسبت به کسانی که چنین کارهایی انجام دادند، با رأفت اسلامی برخورد کنند، نسبت به تک‌تک آنها دقت کنند که از کدام گروه بودند و در موارد تردید در اینکه برخی مصداق «باغی» هستند، برخورد متناسبی با آنان داشته باشند و خدای‌نکرده نسبت به خانواده آنان که عموما مشکلات اقتصادی به‌اندازه زیادی آنان را دردمند کرده، باعث نشویم بی‌جهت بر درد آنان افزوده شود.»
این درحالی‌است که هفته پیش رئیس قوه قضاییه نیز در دیدار با فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد که باید ضمن تفکیک هرچه سریعتر بین بازداشتی‌های بی‌گناه با گناه‌کار، همه چیز بر اساس رافت اسلامی بررسی شود.
ابراهیم رئیسی، تصریح کرد که محاکمه و صدور احکام باید سریع و بر اساس اغماض، عفو و رافت اسلامی انجام و ابلاغ شود.
دیدگاه تان را بنویسید