گفت‌وگوی تلفنی عراقچی با اروپایی‌ها، در سایه تهدیدات دو طرف و تأکید طرف مقابل بر وقت تنگ انجام شد؛
ایران-اروپا در سیطرة زمان
کیا مقدم
دیروز، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در تماس تلفنی مشترک با وزرای امور خارجه فرانسه، انگلیس، آلمان و نماینده عالی اتحادیه اروپا گفت‌وگو کرد. پیشتر اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه، محور این گفت‌وگوها را موضوع هسته‌ای، مطالبات ایران برای رفع تحریم‌ها و ضرورت پاسخگویی طرف‌های مقابل در قبال حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران اعلام کرده بود. این تماس در حالی انجام شد که گزارش‌ها حاکی از قصد وزرای اروپایی برای تهدید «بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران» در اواخر ماه جاری میلادی بود.
تحرکات دیپلماتیک در سایه تهدید
بنا بر اعلام رسمی دستگاه دیپلماسی ایران در این گفت‌وگوی تلفنی با اروپایی‌ها که عصر جمعه برقرار شد، مواضع قاطع کشورمان در خصوص سازوکار موسوم به اسنپ‌بک و مسئولیت کشورهای اروپایی تشریح شده است و وزیر امور خارجه با تاکید بر عدم صلاحیت قانونی و اخلاقی این کشورها برای توسل به این سازوکار، نسبت به عواقب آن هشدار داده است. عراقچی همچنین بر آمادگی ایران برای هر راه‌حل دیپلماتیک که حقوق و منافع مردم ایران را تضمین کند، تاکید کرده و در واکنش به ایده تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، گفته است، این تصمیم را شورای امنیت سازمان ملل باید اتخاذ کند و ایران در این فرایند ورود نخواهد کرد، اما با دوستان خود در شورای امنیت مشورت می‌کند. وزرای خارجه تروئیکا نیز در پایان این گفت‌وگو تأکید کردند که زمان برای مذاکره رو به پایان است. درنهایت قرار شد گفت‌وگوها سه‌شنبه هفته آینده در سطح معاونین وزارت امور خارجه پیگیری شود. کایا کالاس نیز پس از این تماس، بر تعهد اروپا به راه‌حل دیپلماتیک و اهمیت همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد.
به موازات این تماس تلفنی، هیأتی از ایران نیز برای دیدار با مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راهی وین شده است. این گفت‌وگوها در شرایطی انجام می‌شود که پس از بمباران برنامه هسته‌ای ایران توسط اسرائیل و آمریکا و متعاقباً کاهش همکاری ایران با آژانس، روابط دو طرف دچار سردی شده و آژانس بارها نسبت به «محدودیت دسترسی به تأسیسات ایران» هشدار داده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز از دیدار قریب‌الوقوع میان مقامات ایرانی و نمایندگان آژانس در وین خبر داده و از سوی دیگر بلومبرگ گزارش داده است که مقامات آژانس هفته آینده برای رایزنی با آمریکا درباره عدم ازسرگیری نظارت‌ها در ایران به واشنگتن سفر خواهند کرد. این تحرکات دیپلماتیک دو ماه پس از جنگ 12روزه میان ایران و اسرائیل و بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران، نشان از تلاش‌هایی برای گشایش در بن‌بست کنونی دارد، هرچند که پیچیدگی‌های فراوانی بر این مسیر سایه افکنده است.
تقابل دو روایت
مذاکرات هسته‌ای و سرنوشت آن، بیش از هر زمان دیگری، به تقابل دو روایت و مجموعه‌ای از خط قرمزها تبدیل شده است. از یک سو، مقامات ایرانی بر مواضع قاطع خود تأکید دارند. سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه، پیشتر در گفت‌وگویی صراحتاً اعلام کرده بود که «هرگونه مذاکره آینده از نگاه ایران یک «مذاکره مسلح» خواهد بود، چراکه تهران به واشنگتن اعتمادی ندارد.» این دیدگاه پس از حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران و چراغ سبز آمریکا به اسرائیل برای این حملات، تقویت شده و مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که ادامه مذاکرات با آمریکا مشروط به رعایت پروتکل‌های دیپلماتیک و عدم حمله به ایران خواهد بود.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، نیز در اظهاراتی تأکید کرده است که مذاکره با آمریکا باید در زمان خودش انجام شود و هنوز به «بلوغ مذاکراتی» نرسیده‌ایم. از سوی دیگر، کشورهای غربی، به‌ویژه سه کشور اروپایی همچنان بر مواضع خود پافشاری می‌کنند. آن‌ها احترام چندانی به توافق هسته‌ای قائل نیستند. این کشورها معتقدند که حل مشکل ایران با آمریکا پیش‌نیاز هرگونه اقدام مؤثر از سوی اروپا است. سه قدرت اروپایی در ۱۸ مرداد نامه‌ای به ریاست شورای امنیت سازمان ملل نوشتند و در آن گام‌هایی را که از ایران می‌خواهند برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه بردارد، تشریح کردند. آن‌ها به ایران پیشنهاد تمدید کوتاهی در این مورد داده‌اند، اما تاکنون هیچ پاسخی از سوی تهران دریافت نشده است.
جنگ یا مذاکره: سرنوشت در دستان کیست؟
پرسش اصلی این است که آیا تحولات اخیر ما را به جنگ نزدیک‌تر می‌کند یا به مذاکره؟ جنگ دوازده‌روزه میان ایران و اسرائیل، در معادلات سیاسی و نظامی خاورمیانه تغییرات اساسی به وجود آورد و نقطه اوج تنش‌های چندین دهه‌ای بود. سید جلال ساداتیان، سفیر سابق ایران در انگلیس، معتقد است که اسرائیل در تلاش است تا مذاکرات ایران به نتیجه نرسد و بتواند در جنگ بعدی به اهداف خود برسد. رویترز نیز گزارش داده که ایران اولین مانور نظامی انفرادی خود را از زمان جنگ ژوئن با اسرائیل آغاز کرده که نشان‌دهنده تلاش ایران برای بازسازی تصویر قدرت خود است. فداحسین مالکی، نماینده مجلس، نیز تهدید کرده است که اگر اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند، ایران «ابزار جنگی را پیش می‌کشد و به جنگ ۱۲روزه ادامه خواهد داد.» مهدی ذاکریان، استاد روابط بین‌الملل، نیز می‌گوید که سیاست کلان ایران تغییری نکرده و احتمال وقوع جنگ بیشتر است.
مذاکرات هسته‌ای ایران به تقابل دو روایت تبدیل شده است. مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که ادامه مذاکرات مشروط به عدم حمله به ایران و نتیجه‌محور بودن گفت‌وگوهاست. در مقابل، کشورهای غربی، به‌ویژه سه کشور اروپایی، بر حل مشکل ایران با آمریکا تأکید دارند، اما هنوز نشانه‌ای از آغاز مذاکرات دیده نمی‌شود و در صورت عدم همکاری ایران، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد
با این حال، نشانه‌هایی از تمایل به دیپلماسی نیز دیده می‌شود. تحلیلگران معتقدند که مذاکرات با اروپا و آمریکا در بن‌بست نیست، بلکه تلاش‌ها برای آغاز دوباره گفت‌وگوها در حال انجام است. اهمیت جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه و آغاز مذاکرات با غرب برای حفظ منافع ملی ایران امری حیاتی به شمار می‌آید. احمد شیرزاد، نماینده پیشین مجلس، بر اهمیت دیپلماسی تأکید کرده و بیان داشته که هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند جنگ طولانی را ادامه دهند. او پیشنهاد داده است که ایران در زمان مناسب آمادگی برای مذاکره را نشان دهد و اطلاعات درست را منتقل کند. مهرداد لاهوتی، نماینده لنگرود در مجلس، نیز معتقد است که اگر صلاح باشد باید مذاکره مستقیم داشته باشیم و واسطه‌ها را حذف کنیم.
سناریوهای محتمل برای آینده روابط ایران و آمریکا
آینده روابط ایران و آمریکا چهار مسیر محتمل را پیش رو دارد. سناریوی اول، تداوم چرخه آشنای تقابل و تشدید است؛ جایی که ایران به تقویت توان هسته‌ای و نظامی خود ادامه می‌دهد و در مقابل، واشنگتن و تل‌آویو با تحریم‌های فلج‌کننده، عملیات‌های پنهانی یا حملات گسترده‌تر پاسخ می‌دهند که خطر شعله‌ور شدن جنگی تمام‌عیار را در پی دارد. سناریوی دوم، بازگشت دشوار به دیپلماسی است. این مسیر، هرچند سخت، اما غیرممکن نیست و مستلزم عقب‌نشینی یکی از طرفین از نقطه اصلی مناقشه، یعنی غنی‌سازی اورانیوم، خواهد بود. با وجود شکست ابتکارات گذشته، دیپلماسی هنوز به طور کامل از صحنه خارج نشده است.
دو سناریوی دیگر شامل حرکت ایران به سوی بازدارندگی هسته‌ای یا اتخاذ رویکرد صبر راهبردی و دیپلماسی تاکتیکی است. در سناریوی سوم، ایران تحت فشار شدید، به سمت ساخت سلاح هسته‌ای می‌رود که مسیری پرمخاطره، پرهزینه و منجر به انزوای شدیدتر و آغاز رقابت تسلیحاتی در منطقه خواهد بود و راه‌حل واقعی برای مشکلات اقتصادی یا تحریم‌ها نیست. سناریوی چهارم، انتخاب مسیر میانه‌ای است که ایران با حفظ وضع موجود و گام‌های حساب‌شده، به تقویت روابط خود با چین و روسیه می‌پردازد. این رویکرد بر تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها و جذب ضربات تأکید دارد و می‌تواند به امید رسیدن به جهانی چندقطبی منجر شود، اما به معنای تثبیت انزوای ایران از بازارهای غربی و افزایش وابستگی به شرق است.
سیاست خارجی ایران در حال حاضر در ابهامی عمیق به سر می‌برد؛ هیچ برنامه مشخصی برای مسائل هسته‌ای، تقابل با اسرائیل یا مذاکره با آمریکا و اروپا دیده نمی‌شود. این بی‌تصمیمی، که ناشی از تغییرات و تضاد در سطوح بالای سیاسی است، فضا را برای آسیب‌پذیری ایران فراهم کرده است. در حالی که سه کشور اروپایی نه توان لغو تحریم‌های آمریکا را دارند و نه ظرفیت کاهش تنش‌ها، توسل غیرمشروع به مکانیسم ماشه می‌تواند انگیزه ایران برای تعامل با اروپا را از بین ببرد. از سوی دیگر، رئیس‌جمهور آمریکا نیز تمایلی به از سرگیری مذاکرات ندارد که این شرایط، اتخاذ موضعی روشن برای ایران را دشوارتر ساخته است.
آینده روابط ایران و آمریکا شامل چهار مسیر محتمل است؛ تداوم تقابل و تشدید تنش‌ها، بازگشت دشوار به دیپلماسی، حرکت به سمت ساخت سلاح هسته‌ای تحت فشار، و انتخاب مسیر میانه با تقویت روابط با چین و روسیه که وابستگی به شرق را افزایش می‌دهد
چهارراه سرنوشت‌ساز
تحولات اخیر، به‌ویژه تماس تلفنی مشترک وزیر امور خارجه کشورمان با همتایان اروپایی و دیدار مقامات آژانس با هیأت ایرانی در وین، نشان می‌دهد که مذاکرات با اروپا و آمریکا در بن‌بست نیست، بلکه تلاش‌ها برای آغاز دوباره گفت‌وگوها در حال انجام است. اهمیت جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه و آغاز مذاکرات با غرب برای حفظ منافع ملی ایران امری حیاتی به شمار می‌آید. اگر ایالات متحده نمی‌خواهد ایران به سرنوشتی مشابه کره شمالی دچار شود و همزمان نمی‌خواهد در وضعیت آماده‌باش دائمی برای جنگ باقی بماند، گریزی جز پذیرش مسیر دیپلماسی ندارد. واقعیت آن است که ایران نیز از رویارویی مستقیم با آمریکا منفعتی نمی‌برد. در چنین شرایطی، تنها گزینه عملی باقی‌مانده بازگشت به میز مذاکره است. این مسیر، اگرچه پرپیچ و خم و نیازمند شجاعت و جسارت از سوی همه طرف‌هاست، اما می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد ثبات
کمک کند.
دیدگاه تان را بنویسید