بیم گسترش درگیری، نگرانی کشورهای همسایه ایران و اسرائیل را برانگیخته است؛
منطقه در التهاب آتش جنگ
کیا مقدم
منطقه غرب آسیا بار دیگر در آتش تنش‌های عمیق میان ایران و اسرائیل در التهاب است. حملات گسترده و بی‌سابقه اسرائیل به خاک ایران، از تأسیسات نظامی و غیرنظامی گرفته تا مراکز حساس هسته‌ای، که به شهادت فرماندهان نظامی، دانشمندان و شهروندان عادی انجامید، فضای امنیتی و سیاسی منطقه را به شدت متزلزل کرده است. در مقابل، ایران با استناد به حق دفاع مشروع خود، پاسخی سخت و قاطع به این تجاوزات داده است. این تحولات، علاوه بر تهدید ثبات منطقه، چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای و تلاش‌های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
نقض آشکار قوانین بین‌المللی
حملات اسرائیل به خاک ایران، به ویژه به تأسیسات هسته‌ای نطنز و مناطق مسکونی تهران، نقض صریح قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد است. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این حملات را تجاوزی آشکار و «اعلان جنگ» خوانده است. کارشناسان برجسته روابط بین‌الملل نیز این اقدامات را محکوم کرده‌اند. حسن هانی‌زاده، کارشناس ارشد، آن را تهدیدی جدی برای ثبات منطقه دانسته و محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان، آن را خودسرانه و جاهلانه توصیف کرده است. سید حسین موسویان، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای، نیز این حملات را بزرگ‌ترین عملیات نظامی علیه ایران پس از جنگ جهانی دوم می‌داند که منشور سازمان ملل را نقض کرده است. حملات به تأسیسات هسته‌ای، به ویژه نطنز و میدان گازی پارس جنوبی، که مقام‌های آمریکایی آن را «اقدامی بی‌پروا» توصیف کرده‌اند، ابعاد جدیدی به بحران افزوده است. قطعنامه‌های متعدد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله شماره‌های ۴۴۴، ۴۷۵ و ۵۳۳، هرگونه حمله به تأسیسات هسته‌ای با اهداف صلح‌آمیز را نقض حقوق بین‌الملل می‌دانند. رضا نجفی، سفیر ایران در آژانس، این حملات را مصداق تروریسم دولتی و مستلزم محکومیت قاطع شورای حکام عنوان کرده است. بنیامین نتانیاهو پس از پیروزی دونالد ترامپ به دنبال آغاز جنگی تمام‌عیار علیه ایران بود و با توجه به آسیب دیدن بازدارندگی ایران در غزه، لبنان و سوریه، فرصت را برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران مناسب می‌دید. هدف اسرائیل تنها نابودی تأسیسات هسته‌ای نیست و ممکن است به دنبال سرنگومی نظام سیاسی ایران باشد.
عملیات «وعده صادق ۳»
جمهوری اسلامی ایران بر اساس ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد، حق دفاع مشروع خود را محفوظ دانسته و به تجاوزات اسرائیل پاسخ داده است. در عملیات «وعده صادق ۳»، ایران با شلیک موشک به اهدافی در سرزمین‌های اشغالی، از جمله تل‌آویو، خساراتی وارد کرد. محمدرضا باهنر، نماینده مجلس، این پاسخ را حق قانونی ایران دانسته و وعده داده است که در آینده پاسخ‌ها سنگین‌تر خواهد بود. از دیدگاه داخلی، این واکنش‌ها موجب تقویت انسجام ملی و حمایت عمومی از نظام شده است، اما در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، احتمال افزایش چرخه خشونت و واکنش‌های متقابل وجود دارد. این امر می‌تواند زمینه‌ساز درگیری‌های گسترده‌تر در غرب آسیا شود که تبعات آن فراتر از مرزهای ایران و اسرائیل خواهد بود.
واکنش‌های بین‌المللی؛ از نگرانی تا سکوت
تنش‌های اخیر واکنش‌های متنوعی در سطح جهانی را به دنبال داشته است. سازمان ملل خواستار خویشتن‌داری و ادامه دیپلماسی شده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، با وزیر خارجه ایران گفت‌وگو کرده و بر حفظ صلح و امنیت تأکید کرده است. نشست اضطراری شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به درخواست روسیه و ونزوئلا برای بررسی تبعات حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران برگزار می‌شود. موضع آمریکا پیچیده و گاه متناقض است. مقامات کاخ سفید به‌طور مستقیم تمایلی به ورود به این درگیری‌ها ندارند. دونالد ترامپ در حساب ایکس (توئیتر سابق) اعلام کرد که آمریکا در حمله اسرائیل دخالتی نداشته، اما تهدید کرد در صورت حمله ایران به پایگاه‌های آمریکا، پاسخ سخت خواهد داد. گزارش سی‌ان‌ان نشان می‌دهد دولت آمریکا نتوانسته حملات اسرائیل را متوقف کند و تنها موفق به تأخیر چندساعته آن شده است. ترامپ از آمادگی برای میانجی‌گری روسیه میان ایران و اسرائیل سخن گفته و حملات اسرائیل را برای تسریع توافق توجیه کرده است. از سوی دیگر، تحلیلگران معتقدند این حملات با چراغ سبز آمریکا و ناتو انجام شده است و و جیمز لندل، خبرنگار بی‌بی‌سی، نیز اشاره می‌کند که ایران به حمایت ضمنی آمریکا از حملات اسرائیل معتقد است و احتمال کشیده شدن آمریکا به درگیری وجود دارد.
چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای تیره و تار است و ایران بر حق دفاع و حقوق هسته‌ای خود مصمم‌تر شده است. شکست راه‌حل‌های دیپلماتیک می‌تواند تبعات فاجعه‌باری برای غیرنظامیان و ثبات منطقه داشته باشد و ضرورت اقدام فوری و مؤثر جامعه بین‌المللی را برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها بیش از پیش نمایان می‌سازد
اروپا، به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان، ضمن دعوت به کاهش تنش‌ها، از محکومیت صریح اسرائیل خودداری کرده‌اند و توپ را به زمین ایران انداخته‌اند. وزیر امور خارجه آلمان ایران را مسئول از دست دادن فرصت‌های گفت‌وگو معرفی کرده است. این در حالی است که محمدجواد ظریف حمایت انگلیس، فرانسه و آلمان از حملات اسرائیل را نقض حقوق بین‌الملل و جنایت جنگی دانسته و این رفتار را زیر سؤال برنده ادعای برتری اخلاقی اروپا خوانده است. انگلیس نیز دارایی‌های نظامی به منطقه اعزام کرده و از حمایت ضمنی از اسرائیل ابایی ندارد. کشورهای عربی، به ویژه همسایگان جنوبی خلیج فارس، نسبت به حملات اسرائیل واکنش نشان داده و آن را محکوم کردند.
این تغییر مواضع عرب‌ها ناشی از نگرانی این کشورها از گسترش درگیری‌ها و تأثیر آن بر منافع اقتصادی‌شان است. بسیاری از این کشورها، از جمله اردن و مصر، به همسویی در محکومیت اقدامات اسرائیل پرداخته‌اند. ولیعهد عربستان سعودی ضمن محکوم کردن تجاوزات ظالمانه اسرائیل، با ایران ابراز همدردی کرده و تأکید کرده که عربستان سعودی در کنار ایران قرار دارد و همه جهان اسلام یکپارچه از ایران حمایت می‌کنند. او معتقد است اسرائیل تلاش می‌کند پای آمریکا را به درگیری‌ها باز کند، اما واکنش خردمندانه ایران این فرصت را از آنها دریغ خواهد کرد. وزارت خارجه عمان نیز بر اهمیت افزایش فشارهای دیپلماتیک و سیاسی بین‌المللی برای توقف تجاوز نظامی اسرائیل به ایران تأکید کرده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس تحت فشارند تا از اسرائیل و ایران بخواهند تنش‌ها را کاهش دهند تا مانع افزایش قیمت نفت شوند.
بنیامین نتانیاهو پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا، به دنبال شروع جنگی تمام‌عیار علیه ایران بود. با کاهش بازدارندگی ایران در غزه، لبنان و سوریه، اسرائیل فرصت را مناسب دید تا به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند. هدف فراتر از نابودی تأسیسات هسته‌ای است، سرنگونی نظام سیاسی ایران نیز مطرح است
چشم‌انداز دیپلماسی
پیچیدگی بحران اخیر، چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا را به مخاطره انداخته است. مذاکراتی که در حال آماده‌سازی بود، اکنون به بن‌بست نزدیک شده است. محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران، معتقد است تحریک اسرائیل توسط آمریکا، باعث بن‌بست مذاکرات شده و تعویق یا توقف مذاکرات عاقلانه است. حسن هانی‌زاده نیز احتمال لغو مذاکرات آینده را مطرح کرده است. سید عباس عراقچی اعلام کرده که اسرائیل با هدف جلوگیری از پیشرفت مذاکرات حمله کرده است و این حملات مشروعیت مذاکرات را زیر سؤال برده است. علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، تأکید کرد که خطوط قرمز ایران شکسته شده و فضای گفت‌وگو باقی نمانده است. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز از تصمیم وزارت خارجه برای عدم شرکت در مذاکرات حمایت کرده است. در عین حال، پرونده هسته‌ای ایران محل اختلاف باقی مانده است. ایران به غنی‌سازی ادامه می‌دهد و بدعهدی‌های غرب باعث بی‌اعتمادی شده است. قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سیاسی‌کاری خوانده می‌شود که نقطه آغازین اختلال در روند دیپلماسی بود. آمریکا و اروپا به دنبال فشار سیاسی و امتیازگیری هستند، در حالی که ایران بر حقوق هسته‌ای خود پافشاری می‌کند. آژانس نیز به ابزاری برای فشار بدل شده است.
تبعات منطقه‌ای و داخلی تجاوز اسرائیل
این درگیری‌ها احتمال گسترش بحران به منطقه را افزایش داده و آثار اقتصادی جهانی از جمله افزایش قیمت نفت و طلا را به دنبال داشته است. تنش‌ها می‌تواند سیاست داخلی آمریکا را تحت تأثیر قرار داده و حمایت کنگره از اسرائیل را تقویت کند. داگلاس مک‌گرگور، مشاور سابق پنتاگون، هشدار داده که جنگ با ایران ممکن است به جنگ جهانی سوم منجر شود. در داخل ایران، شهادت فرماندهان و مردم فضای عمومی را تحت تأثیر قرار داده است. مسعود پزشکیان و رئیس مجلس شورای اسلامی بر ضرورت ایستادگی و وحدت ملی تأکید کرده و سکوت غرب را محکوم کرده است. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، از لغو پروازها و آماده‌سازی پناهگاه‌ها خبر داده و خواستار انسجام ملی شده است. نمایندگان مجلس نیز بر اتحاد مردم تأکید کرده‌اند. این بحران روابط دیپلماتیک ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس را تحت فشار قرار داده و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران را به صحنه آورده است. اما کشورهای منطقه از ورود به درگیری اجتناب می‌کنند. لبنان نیز با درخواست از حزب‌الله برای خودداری از تلافی، نشان‌داده تغییر سیاست داخلی و تمایل به تقویت روابط با غرب است.
حملات اسرائیل و پاسخ متقابل ایران، منطقه را در آستانه درگیری گسترده‌تر قرار داده است. نقض آشکار قوانین بین‌المللی، شهادت غیرنظامیان و فرماندهان، و بن‌بست دیپلماتیک، همه نشان از پیچیدگی و خطرناک بودن اوضاع دارد. واکنش‌های بین‌المللی، هرچند همراه با نگرانی و دعوت به خویشتن‌داری، فاقد قاطعیت لازم در محکومیت تجاوزات اولیه است. مواضع متناقض آمریکا و سکوت نسبی اروپا، بر پیچیدگی بحران افزوده است. کشورهای منطقه نگران گسترش دامنه درگیری و تبعات اقتصادی آن و خواستار توقف تجاوزات هستند.
چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای تیره و تار است و ایران بر حق دفاع و حقوق هسته‌ای خود مصمم‌تر شده است. شکست راه‌حل‌های دیپلماتیک می‌تواند تبعات فاجعه‌باری برای غیرنظامیان و ثبات منطقه داشته باشد و ضرورت اقدام فوری و مؤثر جامعه بین‌المللی را برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها بیش از پیش نمایان می‌سازد.
دیدگاه تان را بنویسید