تحول؟ کدام تحول؟!

پری شاکرین

دیروز رئیس جدید قوه قضائیه اعتراف کرد؛ اعترافی که بیان آن علامت سؤال‌های زیادی را در اذهان و افکار عمومی ایجاد کرد.

غلامحسین محسنی‌اژه‌ای که دیروز در شورای عالی قضایی سخن می‌گفت با بیان این جمله که «اعتراف می‌کنم هنوز در قوه قضائیه تحولی ایجاد نکرده‌ایم» غیرمستقیم به عملکرد دوره گذشته قوه قضائیه که ابراهیم رئیسی، ریاست آن را برعهده داشت، انتقاد وارد کرد.

ابراهیم رئیسی از پایان سال 1397. ریاست قوه قضائیه را برعهده گرفت و همان زمان بود که اعلام کرد بر اساس سندی به نام سند تحول قوه قضائیه قصد دارد این قوه را اداره کند.

به این ترتیب پیش از صدور حکم توسط رهبر انقلاب در ۱۶ اسفند ۱۳۹۷، رئیسی برنامه‌های خود برای اداره عدلیه را زیر عنوان «سند تحول قضایی» برای رهبری ارسال کرد و مقام معظم رهبری هم در متن حکم خود، برنامه پیشنهادی رئیسی برای تحول در قوه قضائیه را «مفید و کارساز» توصیف کرد؛ هرچند که رهبر انقلاب در این حکم توصیه‌هایی به رئیس جدید قوه قضائیه کرد و مردمی بودن، انقلابی و ضد فساد بودن، سلامت قضات و پاکی دامن آنان از هرگونه فساد و ریشه‌کنی فساد از درون قوه، خودداری از ملاحظه «این و آن» در برخوردهای قضایی، همکاری با قوای مجریه و مقننه را به عنوان سفارش به رئیسی گوشزد کرد.

این‌گونه بود که برنامه تحولی دستگاه قضا با محوریت قانون اساسی، سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، سیاست‌های کلی نظام به ویژه سیاست‌های کلی امنیت قضایی و سیاست‌های کلی قضایی، بیانات حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب، اسناد و مطالعات انجام‌شده درزمینه تحولات راهبردی قوه قضائیه، اخذ نظرات صاحب‌نظران درون و بیرون قوه قضائیه و با توجه به بازخوردها و نتایج حاصل از اجرای آن تدوین و نسخه ارتقا یافته سند تحول قضایی ششم دی‌ماه سال گذشته توسط رئیس دستگاه قضا و با عنوان «سند تحول قضایی» تصویب و ۳۰ آذر ۱۳۹۹ به عنوان مبنای عمل دستگاه قضا تا انتهای سال  ۱۴۰۲ از سوی رئیس قوه قضائیه به روسای کل دادگستری استان‌ها ابلاغ شد.

بر همین مبنا هم رسیدگی به تظلمات، تعدیات، شکایات، حل‌وفصل دعاوی و رفع خصومات، احیای حقوق عامه، گسترش عدل و آزادی‌های مشروع، نظارت بر اجرای صحیح قوانین و حسن جریان امور، کشف جرم، تعقیب و مجازات و تعزیر مجرمان و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام، پیشگیری از وقوع جرایم و دعاوی، اصلاح مجرمان و حمایت از حقوق مالکیت اشخاص هفت مأموریت محوری قوه قضائیه و مبنای تدوین سند تحول قضایی قرار گرفت.

به این ترتیب واژه «تحول» از ابتدای حضور ابراهیم رئیسی به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های مدیریت وی موردتوجه قرار گرفت. در همین راستا هم در مدت حضور وی برخی اقدامات و پاک‌سازی‌ها از قوه قضائیه انجام و دادگاه‌های علنی ویژه مفاسد اقتصادی برگزار شد و به قول معروف با دانه درشت‌ها برخوردهایی صورت گرفت.

اما از سوی دیگر اتفاقاتی هم رخ داد که انتقادات زیادی را به عملکرد  وی وارد کرد مسائلی هم چون صدور احکام سنگین علیه کارگران و دانشجویان و فعالان سیاسی، فیلترینگ رسانه‌های فضای مجازی (در دوره معاون اولی وی) و.. از مواردی بوده است که نسبت به آن همواره اعتراض وجود داشته و از سوی فعالان حقوقی و سیاسی موردنقد قرار گرفته و با سند تحول قوه قضائیه مغایر خوانده ‌شده است.

اگر مردم راضی بودند؛ تحول ایجاد شده است

و حالا به چشم محسنی اژه‌ای، رئیس جدید قوه قضائیه هم تحولی خاص رخ نداده و همین است که او که قبل از این گفته بود سند تحول قائم به شخص نیست و حتماً با همه توان این سند اجرا و ارتقا می‌یابد و اجرای آن پیشرفت خواهد داشت و پسرفت نخواهد داشت، دیروز گفته است: «اعتراف می‌کنم هنوز در قوه قضائیه تحولی ایجاد نکرده‌ایم، اگر کاری کردیم ورودی پرونده‌ها به قوه قضائیه بسیار پایین آمد، رسیدگی‌ها کوتاه شد و رضایت مردم بالا رفت، تحول ایجاد کرده‌ایم.»

اژه‌ای سند تحول را چندان مؤثر ندانست و گفت که: «درست است که به فکر هستیم و سندی هم نوشتیم اما عملاً ما تحولی ایجاد نکردیم. فرض کنید تلاش می‌کنیم تعدادی زندانی را آزادی کنیم خب تعدادی زندانی که محکوم شدند را عفو می‌کنیم، آزادی مشروط می‌دهیم اما این تحول نیست. تحول زمانی اتفاق میافتد که کاری کنیم زندانی نداشته باشیم و کسی زندان نرود. اما اگر حکم دهیم و عفو کنیم یا آزادی مشروط بدهیم درست است که بد نیست اما تحول هم نیست.»

دیروز رئیس جدید قوه قضائیه در شورای عالی قضایی با بیان اینکه «اعتراف می‌کنم هنوز در قوه قضائیه تحولی ایجاد نکرده‌ایم»؛ غیرمستقیم به عملکرد دوره گذشته قوه قضائیه که ابراهیم رئیسی، ریاست آن را برعهده داشت، انتقاد وارد کرد

به گفته رئیس قوه قضائیه اگر بر اثر وظیفه‌شناسی نیروهایمان یا فشاری که می‌آوریم پرونده‌های معوقه را به‌روز برسانیم کار خوب و لازمی است اما اگر دوباره معوقه شود تحولی ایجاد نشده است. اگر کاری کردیم ورودی به قوه قضائیه نبود، کم شد و پرونده‌ها بسیار پایین آمد و رسیدگی‌ها کوتاه شد و رضایت مردم بالا رفت تحولی ایجاد کردیم اما اگر آن‌قدر زیرمجموعه فشار آوردیم که فرسوده شد و از خانه وزندگی‌اش هم کسر گذاشت و به کار پرداخت تحولی ایجاد نکردیم.

اژه‌ای در ادامه باز هم به صورت غیرمستقیم به رئیسی و سند تحول وی انتقاد کرد و گفته: «کاری کردیم که بیش از ۱۰ درصد و ۲۰ درصد و بالاتر از آن حکم به زندان داده نشود می‌توان گفت تحول ایجاد شده است؛ اما اگر حکم زندان دهیم و آزادی مشروط لحاظ کنیم بد نیست، اما به معنای تحول هم نیست.

وی یکی از راه‌های تحول در قوه قضائیه را وابسته به کاهش ورودی پرونده‌ها به محاکم قضایی عنوان کرد و گفت: اگر کاری کردیم ورودی به قوه قضائیه کاهش داشت، رسیدگی به پرونده‌ها کوتاه شد و رضایتمندی مردم بالا رفت تحول ایجاد کردیم. اگر فشار به قاضی، کارمند و زیرمجموعه خود وارد کنیم تا حدی که منجر به فرسودگی شود درحالی‌که فرد از استراحت وزندگی خود بگذرد و شبانه‌روزی کار کند و در مقابل کار زیاد هم تولید شود، هیچ تحولی ایجاد نشده است. تحول آن زمانی است که ما دیگر پرونده معوقه نداشته باشیم و این محدود به دستگاه قضایی نیست.

رئیس قوه قضائیه تحقق تحول واقعی در مقوله زندان‌ها و زندانیان را منوط به باز اجتماعی شدن زندانیان دانست و گفت: «زمانی که یک فرد در مراحل مختلف تعقیب و محاکمه و مجازات به معنای واقعی متحول و اصلاح می‌شود و پس از مدتی که در زندان می‌ماند و به آغوش خانواده بازمی‌گردد، اعضای خانواده او و محیط اجتماعی او تحول و اصلاحش را احساس می‌کنند، در آن صورت است که ما می‌توانیم از تحقق تحول واقعی در بخش زندان‌ها و زندانیان سخن بگوییم.»

به گفته وی بخش‌های مختلف دستگاه قضایی ازجمله پژوهشگاه قوه قضائیه و معاونت راهبردی دستگاه قضا باید در راستای تحقق تحول واقعی در قسمت‌ها و مقوله‌های مختلف ازجمله تقلیل میزان ورودی پرونده‌ها و همچنین کاستن از حجم زندانیان و سایر مسائل و موضوعات اقدامات اساسی انجام دهند و باید توجه داشت که با انجام کارهای مختصر و موقت و صرف هزینه‌های مادی، نمی‌توان تحول ایجاد کرد.

به ابن ترتیب در شرایطی که سند تحول قوه قضائیه به عنوان یک سند بالادستی و با دستور رهبر انقلاب لازم‌الاجرا بوده است حالا رئیس دستگاه عدلیه می‌گوید تحول چشم‌گیری رخ نداده است؛ او که چند ماه است سکان این قوه را در دست گرفته است حتماً در سخنانش نیم‌نگاهی به عملکرد گذشته این قوه و رئیس تحت نظارتش هم داشته است، رئیسی که اکنون سکان‌دار دولت است و قبلاً گفته بود اجرای سند تحول قائم به فرد نیست.