ایران یا آمریکا؛ کدامیک باید اول به برجام بازگردد؟
بروز نخستین نشانه‌های اختلاف
محبوبه ولی
«کدامیک باید اول به برجام بازگردد؟» این نخستین اختلاف رسمی میان ایران و دولت بایدن است. در لابه‌لای تمام شایعات و اخبار غیررسمی که درباره ارتباط‌های پنهانی ایران و اعضای دولت بایدن در هفته‌های گذشته وجود دارد، مجید تخت‌روانچی، سفیر و نماینده ایران در سازمان ملل، چهارشنبه گذشته در اولین گفتگوی خود پس از تغییر دولت در آمریکا و به قدرت رسیدن جو بایدن به خبرنگار ارشد سیاست خارجی ان‌بی‌سی نیوز گفت: «هیچ گفتگویی میان تهران و واشنگتن از زمان ورود بایدن به کاخ سفید انجام نشده است.» او در پاسخ به اینکه آیا تهران گفتگوی مستقیم را ترجیح می‌دهد یا گفتگو با میانجیگری کشوری چون سوئیس افزود: «ما برنامه‌ای نداریم که آغازگر چیزی باشیم. این به اراده طرف آمریکایی بازمی‌گردد که تصمیم بگیرد چه اقدامی انجام دهد. ایران عجله ندارد.» تخت‌روانچی با بیان اینکه توپ الان در زمین آمریکاست، تاکید کرد: «تهران چشم‌انتظار نخستین گام عملی رئیس جمهوری جو بایدن برای برداشتن تحریم‌ها و بازگشتن به برجام است.»
ایران به تعهداتش عمل کند، تا ما هم به برجام بازگردیم
یک روز بعد از این گفته‌های تخت‌روانچی اما آنتونی بلینکن، در یک نشست خبری بازگشت به برجام را برعهده ایران گذاشت. او گفت: «زمانی که ایران به تعهدات ذیل توافقنامه هسته‌ای عمل کند، ما هم به برجام برمی‌گردیم.»
وزیر خارجه جدید آمریکا توضیح داد: «اگر ایران به برجام برگردد و پایبند باشد، ما یک تیم تخصصی برای گفت‌وگو درباره بازگشت به این توافق تشکیل می‌دهیم. آن زمان همراه با متحدان خود از برجام به عنوان سکویی برای حل موضوعات دیگر استفاده خواهیم کرد، اما تا آن زمان فاصله زیادی وجود دارد.»
این اولین اختلاف رسمی میان دولت بایدن و ایران است؛ اختلافی که منحصر به ایران و آمریکا نمی‌شود، بلکه سایر اعضای برجام را نیز دربرمی‌گیرد. اعضای توافق هسته‌ای به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ دسته‌ای که اصرار دارند اول ایران باید به تعهدات خود بازگردد و دسته دیگری که تاکید می‌کنند این آمریکاست که باید اولین گام برای بازگشت به برجام را بردارد.
روسیه همانطور که انتظار می‌رود در دسته دوم است. مسکو کاملا صریح و روشن از واشنگتن خواسته که بدون قید و شرط به برجام بازگردد تا زمینه بازگشت مجدد ایران به تعهداتش را فراهم کند.
بلینکن روی خط اروپا
فرانسه اما جزو دسته اول است. اروپایی‌ها که در تمام دوران دولت دونالد ترامپ بابت خروج او از برجام و ناتوانی اروپا برای جبران خسارت ایران، اظهار تاسف می‌کردند، حالا بازی را عوض کرده‌اند.
پیش از روی کار آمدن دولت بایدن، روشن بود که وی برخلاف ترامپ، سیاست خود به ویژه سیاست خارجی خود را با همکاری متحدان اروپایی خود پیش خواهد برد. تحلیلگران سیاسی تاکید می‌کردند که بایدن بر خلاف تکروی‌ها و خودرأیی‌های ترامپ، مرد همگرایی و تفاهم با دوستان اروپایی است.
ظریف در نشست خبری مشترک خود با چاووش اوغلو، همتای ترکیه‌ای‌اش به اظهارات بلینکن اشاره کرد و گفت: امیدهایی که اعضای دولت جدید آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران به توافق هسته‌ای بازگردد، نه منطقی است و نه هیچگاه عملی می‌شود
بلینکن نیز قبل از این اعلام نظر رسمی درباره برجام، گفتگوهای متعددی با همتایان اروپایی خود مانند دومینک راب و هایکو ماس داشت و می‌توان با قطعیت گفت که آنچه او روز چهارشنبه درباره ضرورت برداشتن گام اول از سوی ایران عنوان کرد، نتیجه مشورت‌های او با همکاران اروپایی‌اش است.
ضمن آنکه خود اروپایی‌ها نیز صریحا همین موضع را اعلام می‌کنند. دفتر ریاست جمهوری فرانسه چهارشنبه گذشته، همزمان با اظهارات تخت‌روانچی تصریح کرد: «اگر تهران خواهان بازگشت واشنگتن به برجام است باید به نقطه پیش از کاهش تعهدات برجامی خود بازگردد و کلیه تعهدات داده شده در قالب برجام را اجرا کند.»
ایران زیر بار نخواهد رفت
علی رغم اینکه اروپا از زمان مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا، این رویه را در پیش گرفت و بازگشت آمریکا به برجام را منوط به بازگشت ایران به تعهداتش کرد، ایران اما در انتظار موضع رسمی دولت بایدن بود و اکنون که بلینکن نیز همان موضع را تکرار کرده، می‌توان گفت که اولین اختلاف میان ایران و دولت بایدن خود را نشان داده است.
واکنش ایران اما حاکی از آن است که زیر بار چنین چیزی نخواهد رفت. پس از اظهارات بلینکن، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در توییتر نوشت: «بررسی واقعیت‌ها برای وزیرخارجه بلینکن: ایالات متحده برجام را نقض کرد، انتقال مواد غذایی و دارو را برای ایرانی‌ها مسدود کرد، پایبندان به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را مورد تنبیه قرار داد؛ اما ایران در مقابل و در طول مدت این افتضاح کریه به برجام پایبند ماند و تنها تدابیر جبرانی از قبل پیش‌بینی‌شده اتخاذ کرد. حالا چه کسی باید گام نخست را بردارد؟»
بلینکن پیش از این، گفتگوهای متعددی با همتایان اروپایی خود مانند دومینک راب و هایکو ماس داشت و می‌توان با قطعیت گفت که آنچه او روز چهارشنبه درباره ضرورت برداشتن گام اول از سوی ایران عنوان کرد، نتیجه مشورت‌های او با همکاران اروپایی‌اش است
او اضافه کرد: «هرگز شکست حداکثری ترامپ را از یاد نبرید.»
ظریف دیروز نیز در نشست خبری مشترک خود با چاووش اوغلو، همتای ترکیه‌ای‌اش به این موضوع اشاره کرد و گفت: «امیدهایی که اعضای دولت جدید آمریکا دارند و ادعا می‌کنند ایران به توافق هسته‌ای بازگردد، نه منطقی است و نه هیچگاه عملی می‌شود.»
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری نیز دیروز در گفت‌وگویی با ایرنا، در واکنش به گفته‌های بلینکن تاکید کرد: «از برجام خارج نشدیم که بخواهیم به آن برگردیم و زمانی به تعهدات برجامی خود عمل می‌کنیم که مطمئن شویم که اروپا و آمریکا به تعهدات خود عمل می‌کنند.»
پاسخ ایران در مقابل فشار هوشمند، مقاومت هوشمند است
بدین ترتیب به نظر نمی‌رسد دولت بایدن اگر بخواهد این سیاست را در پیش بگیرد، بتواند با ایران بر سر برجام و برنامه هسته‌ای به مصالحه برسد. گفته‌های اخیر او گروه‌های غیردولتی مخالف مذاکره با آمریکا را در مخالفت خود مصمم‌تر می‌کند؛ آنچنانکه حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سعیدی، امام جمعه قم دیروز در خطبه‌های نماز جمعه با تاکید بر اینکه با حضور جو بایدن در کاخ سفید فشار کم نمی‌شود، گفت: «پاسخ ایران در مقابل فشار هوشمند دولت جدید آمریکا، مقاومت هوشمند خواهد بود.»
راه پرفراز و نشست دیپلماسی
روزشمار پایان دولت دونالد ترامپ و انتظارها برای تشکیل یک دولت معتدل و معقول در ایالات متحده به سر آمد و جو بایدن با ورود به کاخ سفید، کابینه خود را تشکیل داد؛ کابینه‌ای دموکرات که نقطه مقابل دولت جمهوری‌خواه ترامپ است. دیپلماسی با چنین دولتی به مراتب ساده‌تر از چالش‌های سنگین با تندروهای ترامپی می‌نمود؛ اما اظهارات دو روز پیش بلینکن نشان داد که دیپلماسی با دولت بایدن آنقدر که برخی می‌پندارند، سهل نیست.
اما این تازه ابتدای راه پر فراز و نشیب میان ایران و دولت بایدن است. بلینکن پیشتر به اعضای کمیته روابط خارجی سنا گفته بود: «چالش اینجا است که ما از توافق (برجام) خارج شدیم و ایران محدودیت‌های اعمال شده با توافق را بازگردانده است، سانتریفیوژهایی را به کار گرفته است که مطابق توافق ممنوع بود و نتیجه آن همچنانکه در گزارش‌های عمومی مطرح است، زمان بیش از یکسال برای رسیدن به یک بمب اتمی، اکنون به کمتر از ۳ یا ۴ ماه کاهش یافته است. این یعنی بازگشت به همان بحرانی که پیش از مذاکرات با آن مواجه بودیم.» با توجه به این نگرانی، بلینکن ناگزیر از امتحان هر راهی برای پایان دادن به این دلواپسی است. او و ایران راهی طولانی برای توافق بر سر برجام خواهند داشت.
دیدگاه تان را بنویسید