کارگران ساختمانی؛ گرفتار در هزارتوی بیمه

نسرین هزاره مقدم

باد شدیدی می‌وزد؛ برف‌های سر قله‌ها، به آهستگی آب می‌شوند و برفابی که به دامنه سرازیر شده، راه رفتن در میان مالروهای پیچاپیچ را به سخت‌ترین کار دنیا تبدیل کرده است. «امروز اگر راه بیافتیم و به سلامت به مقصد برسیم و بار را در قهوه‌خانه مرزی به واسطه بدهیم و پول بگیریم، فردا خانه هستیم. این مسیر سخت را در همه زندگی پیش‌رو داریم. کار ساختمانی که راکد است و چاره‌ای جز کولبری نمی‌ماند...».

قرار است اصلاحیه مجلس، ورودی‌های سازمان تامین اجتماعی را با دریافت سهم عادلانه از کارفرمایان و متولیان ساخت و ساز بیشتر کند؛ اما گویا اراده‌ای برای تصویب سریع‌تر آن در کار نیست

«احمد» در اصل یک کارگر ساختمانی ساده است اما برای پر کردن جای خالی کار ساختمانی و آجر بالا انداختن، به هر گریزراهی که بگویید، پا گذاشته است. کارگری در کردستان عراق و اربیل، مدتی مسافرکشی با موتورسیکلت اقوام حاشیه‌نشین در تهران و البته کولبری با بار بر پشت گذاشتن و از کوره‌راه‌های پرخطر، یخچال و ضبط صوت و تلویزیون ال‌سی‌دی به مقصد رساندن. او که از رکود ساخت‌وساز دهه 90، ضربه‌های بسیار خورده، مثل بسیاری از کارگران ساختمانی استان‌های غربی و محروم کشور، راه مطمئنی برای نان درآوردن ندارد: «سه فرزند مدرسه‌ای دارم، خانه اجاره‌ای در شین‌‌آباد و زنم که مرض قند دارد و...».

رنجنامه کارگران فصلی غالباً بیکار مانند احمد، مثنوی هفتادمن کاغذ است و این نامه مطول، نقطه پایانی ندارد. در شرایطی که جای شغل شایسته با درآمد مطمئن خالی‌ست، حمایت‌های اجتماعی و بیمه‌ای نیز به کمترین میزان در چند سال گذشته رسیده است. اثبات این ادعا دشوار نیست. «میکائل صدیقی»، رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی استان کردستان، می‌گوید: «تقریباً دو سال است که هیچ کارگر ساختمانی جدید بیمه نشده است. صف طولانی کارگران ساختمانی اصلاً جلو نمی‌رود. این همه کارگر پاره‌وقت و معمولاً بیکار را معطل تصویب اصلاحیه قانون بیمه کارگران ساختمانی نگه داشته‌اند و این طرح نیز مدام در راهروهای مجلس عقب و جلو می‌رود بدون اینکه تصویب شود و خروجی داشته باشد».

معطلی 2.5ساله اصلاحیه ماده ۵

اصلاح قانون بیمه کارگران ساختمانی یا همان اصلاح ماده ۵ که مربوط به نحوه اخذ سهم کارفرما در مقوله بیمه کارگران ساختمانی است، مدت‌هاست در گیرودار تصویب در مجلس است؛ دقیقاً دو سال و شش ماه. شانزدهم فروردین ماه سال جدید، نمایندگان مجلس به منظور رفع ایرادات، طرح اصلاح قانون بیمه کارگران ساختمانی را برای چندمین بار به کمیسیون اجتماعی ارجاع دادند. به گفته «علیرضا سلیمی» از نمایندگان مجلس، «بند الف ماده واحده طرح اصلاح قانون بیمه کارگران ساختمانی ایرادات جدی دارد و برخلاف چند اصل از قانون اساسی است».

با این اوصاف، باز هم انتظار کارگران ساختمانی برای تصویب نهایی این طرح و خاتمه بلاتکلیفی، طولانی‌تر می‌شود. از آنجا که این طرح سازوکار دریافت سهم کارفرما در بیمه کارگران ساختمانی را تعیین می‌کند، ظاهراً تا زمان تصویب نهایی در مجلس، مسیر بیمه شدن کارگران متقاضی مسدود است.

در حالت کلی در بیمه کارگران ساختمانی، سهم ۲۰درصدی برای کارفرما در نظر گرفته شده و کارفرما موظف است ۸درصد از مزد هر کارگر به ازای ساخت هر متر از ساختمان با ضریب بین نیم تا ۱۴درصد را به عنوان سهم خود برای پرداخت حق بیمه کارگر ساختمانی پرداخت کند. ضریب تعیین شده برای پرداخت حق بیمه در مناطق مختلف با توجه به قیمت زمین و شرایط محیطی از ۰.۵ تا ۱۴درصد متغیر خواهد بود. هرچه هزینه ساخت ساختمان بالاتر و منطقه آن جزو مناطق گران‌قیمت‌تر باشد، هزینه سهم کارفرما برای پرداخت بیمه کارگر گران‌تر خواهد بود. اگر ساختمان در مناطق محروم‌تر ساخته شود یا هزینه ساخت کمتری داشته باشد، هزینه سهم کارفرما در پرداخت حق بیمه کارگر هم کاهش می‌یابد. قرار است اصلاحیه مجلس، ورودی‌های سازمان تامین اجتماعی را با دریافت سهم عادلانه از کارفرمایان و متولیان ساخت و ساز بیشتر کند اما گویا اراده‌ای برای تصویب سریع‌تر آن در کار نیست. چهاردهم خردادماه سال پیش نیز این طرح در صحن علنی مجلس به بررسی گذاشته شد اما به دلیل ایرادات آیین‌نامه‌ای و اشکالاتی که نمایندگان ازجمله رئیس مجلس وارد کردند، به تصویب نرسید. حالا بعد از گذشت بیش از نه ماه، دوباره طرح به کمیسیون اجتماعی ارجاع داده شده و تصویب آن ناکام مانده است!

سهم کارگر در بیمه کارگران ساختمانی، ۷درصد است، اما تامین اجتماعی با استناد به فرمول‌هایی مبتنی بر کارت مهارت، برای هر سه گروه، بیشتر از ۷ درصد را دریافت می‌کند

صدیقی، یکی از دغدغه‌های کارگران ساختمانی را تصویب عاجل این طرح و باز شدن مسیر بیمه‌ای کارگران متقاضی می‌داند و می‌گوید: بعد از گذشت 2.5سال، انتظار داریم در این شرایط بحران رکودی و کسادی بازار ساخت و ساز و در حالی‌که کرونا این اوضاع را وخیم‌تر کرده، نمایندگان مجلس حساسیت موضوع را درک کنند و اجازه دهند کارگران ساختمانی متقاضی بیمه که غالباً حتی شش ماه از سال را اشتغال کامل ندارند، بیمه شوند.

عدم تسهیل‌گری  سازمان تامین اجتماعی

در مساله بیمه کارگران ساختمانی، مشکلات بسیار وجود دارد که فقط یکی از آنها، لیست طولانی انتظار و هفت‌خوان پرمصیبت ثبت‌نام است. مشکل بعدی، هزینه سنگین بیمه‌ و البته قطع شدن آن به علت ناتوانی در پرداخت این هزینه است.

صدیقی در این رابطه توضیح می‌دهد: هزینه بیمه کارگران ساختمانی براساس کارت مهارت و نظام درجه‌بندی تعیین می‌شود. برای کارگران درجه سه (کارگر ساده)، هزینه ماهانه در سال جدید ۳۶۳هزار تومان، برای کارگر درجه دو یا نیمه‌ماهر ۳۹۳هزار تومان و برای کارگر درجه یک یا ماهر ۴۲۳هزار تومان است. البته این مبالغ برای شش ماه اول سال است. این مبالغ نسبت به شرایط معیشتی و شغلی کارگران و با در نظر گرفتن بیکاری‌های ادواری آنها، بسیار زیاد است. سهم کارگر در بیمه کارگران ساختمانی، ۷درصد است اما تامین اجتماعی با استناد به فرمول‌هایی مبتنی بر کارت مهارت، برای هر سه گروه، بیشتر از ۷درصد را دریافت می‌کند. مثلاً برای کارگر درجه سه، ۷درصد دقیقاً ۳۰۸هزار تومان می‌شود نه ۳۶۳ هزار تومان اما آمده‌اند چند دهم درصد اضافه کرده‌اند و مبلغ بیشتری از کارگران ماهانه می‌گیرند. اگر کارگری شش ماه نتواند حق بیمه را بپردازد، بیمه‌اش را خیلی راحت قطع می‌کنند. در واقع، درکی از شرایط سخت زندگی کارگران ساختمانی ندارند؛ کارگرانی که به هر دری می‌زنند تا هم هزینه‌های سنگین زندگی را تامین کنند و هم بتوانند حق بیمه را پرداخت کنند اما متاسفانه غالباً موفق نمی‌شوند.

به گفته صدیقی، وظیفه دولت این است که طبق اصل ۲۹ قانون اساسی، آحاد مردم و تمام شهروندان را بیمه کند و وظیفه سازمان تامین اجتماعی این است که طبق ماده ۵ قانون تامین اجتماعی، تمام کارگران ساختمانی کشور را بیمه کند اما متاسفانه به هیچ‌یک از این وظایف بالادستی عمل نشده است.

او تاکید می‌کند: اول باید همه کارگران ساختمانی را بدون استثنا و بدون توجه به سهمیه و ظرفیت، بیمه کنند و در گام دوم، باید تسهیل‌گری مناسب در مقوله هزینه بیمه و مهلت پرداخت آن به عمل بیاورند. کارگری که به خاطر بیکاری، بار بر دوش می‌اندازد و کولبری می‌کند یا دست‌فروش می‌شود و بساط پهن می‌کند، اگر داشته باشد، حتماً حق بیمه را سر وقت می‌پردازد.

بیمه ما را تسهیل کنید

کارگران ساختمانی وقتی بیکار می‌شوند، به درهای بسته‌ی بسیار برمی‌خورند. وقتی به عراق می‌روند و فعلگی می‌کنند، رنج زندگی در اتاقک‌های نمور و پر ازدحام کارگری بدون امکانات بهداشتی و زیستی را به تن می‌مالند و خیلی ساده از داربست‌های ناایمن کردستان عراق سقوط می‌کنند که یا مصدوم می‌شوند یا متاسفانه جان خود را در این راه از دست می‌دهند. سال گذشته، اخبار پر بود از کارگران مهاجری که از عراق با آسیب‌های جسمی برگشتند و برخی هم شاید برنگشتند. کولبری مسیر پیچاپیچ دیگری است که کمتر به مقصد می‌رسد! کارگران در ازدحام این همه ناکامی و بدبیاری، فقط یک چیز ساده می‌خواهند: «بیمه ما را تسهیل کنید».