سناریوهای پیش‌روی مادورو در مقابل ترامپ و نظامی‌سازی کارائیب، چیست؟
کناره‌گیری داوطلبانه از قدرت یا رویارویی سخت؟
رامین پرتو
در هفته‌های اخیر، معادلات سیاسی و امنیتی در آمریکای لاتین وارد مرحله‌ای شده که از دید بسیاری از محافل سیاسی، نظامی و رسانه‌ای نشانه‌ای آشکار از امکان آغاز یک بحران بزرگ جدید است؛ بحرانی که محور آن تقابل شتاب‌گرفته ایالات متحده و دولت نیکولاس مادورو در ونزوئلا است. تحولات تازه، از تهدیدهای مستقیم دونالد ترامپ گرفته تا افزایش بی‌سابقه فعالیت‌های نظامی آمریکا در کارائیب، عملاً از شروع «شمارش معکوس» برای یک رویارویی احتمالی خبر می‌دهد؛ رویارویی که ممکن است معادلات ژئوپلیتیک نیم‌کره غربی را دگرگون کند. جنجال اخیر زمانی شدت گرفت که ترامپ در یک تماس تلفنی با مادورو، به صراحت به او هشدار داد که یا «راه آسان» یعنی کناره‌گیری داوطلبانه را انتخاب کند، یا «راه سخت» که به گفته او شامل اقدام مستقیم آمریکا خواهد بود. روزنامه وال‌استریت ژورنال نیز گزارش داد که رئیس‌جمهور آمریکا در این گفت‌وگو تهدید کرده که مادورو می‌تواند به «یک پایتخت دوست» منتقل شود، اما امتناع از ترک قدرت ممکن است به اقدام نظامی منجر شود.
ارتش ونزوئلا به دلیل کمبود آموزش، تجهیزات فرسوده و حقوق بسیار پایین سربازان در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد به‌طوری‌که حقوق ماهانه حدود ۱۰۰ دلاری سربازان، تنها کسری از هزینه‌های یک خانواده متوسط را پوشش می‌دهد و همین مسئله احتمال افزایش فرار از خدمت در صورت بروز جنگ را بالا می‌برد
همزمان، پیام جنجالی ترامپ در شبکه‌های اجتماعی که اعلام کرده بود «حریم هوایی ونزوئلا کاملاً بسته تلقی شود» واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخت؛ زیرا او اساساً اختیار قانونی برای صدور چنین دستوری ندارد، اما همین پیام کافی بود تا برخی شرکت‌های هواپیمایی پروازهای خود را تعلیق کنند و صنعت هوانوردی را دچار شوک نمایند. دولت ونزوئلا این موضع‌گیری را «تهدید استعماری»، «تجاوز غیرقانونی» و «تحمیل صلاحیت فراسرزمینی آمریکا» توصیف کرد. با این تفاسیر تنش‌های لفظی میان دو کشور اکنون در بالاترین سطح سال‌های اخیر قرار دارد و تحلیلگران معتقدند که تحولات نظامی در منطقه نشان می‌دهد این تهدیدها تنها جنجال رسانه‌ای نیست!
نظامی‌سازی بی‌سابقه کارائیب
افزایش حضور نیروهای نظامی آمریکا در کارائیب یکی از شاخص‌ترین نشانه‌هایی است که احتمال درگیری را تقویت کرده است. واشنگتن طی ماه‌های گذشته بیش از ۲۰ حمله دریایی علیه قایق‌هایی انجام داده که ادعا می‌کند حامل مواد مخدر بودند. در این حملات بیش از ۸۰ نفر کشته شدند، بی‌آنکه مدرکی معتبر درباره ماهیت قاچاق آنها منتشر شود. همین مسئله تردیدهایی درباره اهداف واقعی این عملیات ایجاد کرده و حالا مقامات کاراکاس تأکید می‌کنند که ادعای مبارزه با مواد مخدر صرفاً «بهانه» برای زمینه‌سازی براندازی مادورو است.
در همین حال، استقرار ناو هواپیمابر جرالد فورد و تجهیزات لجستیکی آمریکا در کارائیب، سطح تنش را به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش داده است. گزارش‌هایی نیز منتشر شده که ترامپ در جلسات داخلی از «آغاز احتمالی عملیات زمینی» در داخل خاک ونزوئلا سخن گفته است؛ هرچند زمان و ماهیت چنین اقدامی همچنان نامشخص است، اما منابع نظامی آمریکا نشان داده‌اند که سناریوهای مختلف برای فشار نظامی بیش از گذشته روی میز قرار گرفته‌اند. ترامپ همچنین اطرافیان مادورو را «سازمان تروریستی خارجی» نامیده و به این ترتیب دست خود را برای اقدامات تهاجمی گسترده‌تر باز کرده است. سناتورهای جمهوری‌خواه نیز آشکارا از این رویکرد حمایت کرده‌اند و مهم‌تر آنکه، مذاکرات دیپلماتیک واشنگتن ـ کاراکاس که در ماه‌های اخیر قطع شده بود، همچنان در پس خود تماس‌های پنهانی را دارد.
در این میان شبکه سی‌ان‌ان نیز گزارش داده که برخی چهره‌های بانفوذ جمهوری‌خواه مانند مارکو روبیو در حال بررسی مجموعه‌ای از گزینه‌های تهاجمی علیه کاراکاس هستند. همزمان، گزارش نیویورک‌تایمز نشان می‌دهد که ترامپ و مادورو در روزهای اخیر تلفنی گفت‌وگو کرده‌اند؛ موضوعی که از یک سو نشانه وجود کانال‌های ارتباطی است و از سوی دیگر نشان می‌دهد که واشنگتن می‌کوشد فشار نظامی و تهدید را با گفت‌وگوی محدود ترکیب کند.
اما شاید مهم‌ترین حلقه تنش‌ها مربوط به دستور پیت هگست، وزیر جنگ آمریکا باشد. او متهم شده که دستور داده تمام سرنشینان یک قایق مظنون به قاچاق مواد مخدر در سواحل کارائیب کشته شوند که حالا مجلس سنا اکنون در حال بررسی آن است. در گزارشی از واشنگتن‌پست، آمده که حتی بازماندگان نخستین حمله نیز هدف دستور شلیک دوم قرار گرفته‌اند که این یک موضوع نامفهوم در ادبیات نظامی ایللات متحده از حیث قانونی است.
از هشدار ونزوئلا
تا حمایت‌های منطقه‌ای
در واکنش به این تحولات، دولت ونزوئلا لحنی شدید اتخاذ کرده است. ولادیمیر پادرینو لوپز، وزیر دفاع این کشور تهدیدهای آمریکا را «تجاوز خودسرانه» خوانده و تأکید کرده که ونزوئلا «به هر قیمت از حاکمیت خود دفاع خواهد کرد». او همچنین از جامعه جهانی خواسته تا این رفتار واشنگتن را که تهدیدی علیه «صلح در آمریکای جنوبی» است، محکوم کنند. همچنین دلسی رودریگز، معاون رئیس‌جمهور ونزوئلا نیز ادعا کرده که اقدام آمریکا در پاسخ به درخواست ماریا ماچادو (یکی از چهره‌های اپوزیسیون ونزوئلا) انجام شده است. رودریگز گفت که مادورو دستور داده راهکارهایی برای بازگشت ونزوئلایی‌های سرگردان و تسهیل سفرهای ضروری تدوین شود و این نشانه‌ای است از اینکه کاراکاس انتظار دارد شرایط به سمت محدودیت‌های بیشتر در رفت‌وآمد هوایی پیش رود.
جنجال اخیر میان واشنگتن و کاراکاس زمانی شدت گرفت که ترامپ در یک تماس تلفنی با مادورو، به صراحت به او هشدار داد که یا «راه آسان» یعنی کناره‌گیری داوطلبانه را انتخاب کند، یا «راه سخت» که به گفته او شامل اقدام مستقیم آمریکا خواهد بود و حتی رئیس‌جمهور آمریکا در این گفت‌وگو تهدید کرده که مادورو می‌تواند به «یک پایتخت دوست» منتقل شود
وزارت خارجه ونزوئلا نیز بیانیه‌ای قاطع صادر کرده و اعلام داشته که «وارثان سیمون بولیوار» اجازه نخواهند داد صلاحیت فراسرزمینی آمریکا بر کشورشان تحمیل شود. در سطح منطقه‌ای نیز واکنش‌ها گسترده بوده است. نیکاراگوئه همبستگی کامل خود با دولت مادورو را اعلام کرده و اقدام آمریکا را تلاش برای «ارعاب دولت‌های آمریکای لاتین» خوانده است.
اتحادیه آلبا (اتحادیه بولیواری برای مردم آمریکای ما) نیز تهدیدهای ترامپ را «تجاوز استعماری» و «تحریک مغایر با حقوق بین‌الملل» توصیف کرده است. این اتحادیه هشدار داده که سیاست‌های واشنگتن بخشی از یک راهبرد ژئوپلیتیک برای تضعیف استقلال کشورهای آمریکای لاتین است و تهدید علیه کاراکاس، «تهدید علیه همه ملت‌های منطقه» محسوب می‌شود. کوبا نیز با لحنی تند، اقدام آمریکا را «تجاوز نظامی» و بخشی از «جنگ روانی» علیه ملت ونزوئلا دانسته و از پیامدهای «غیرقابل پیش‌بینی» چنین سیاستی هشدار داده است.
سناریوهای احتمالی
چه خواهند بود؟
خبرگزاری رویترز در تحلیلی مفصل، به مقایسه توان نظامی ونزوئلا و آمریکا پرداخته و نتیجه‌گیری کرده که ارتش واشنگتن به‌طرز قاطعانه‌ای برتری دارد. با وجود این، منابع منطقه‌ای معتقدند که یک درگیری احتمالی لزوماً ساده نخواهد بود و می‌تواند تبعات بزرگی برای کل منطقه داشته باشد.
به‌گفته شش منبع آگاه، ارتش ونزوئلا به دلیل کمبود آموزش، تجهیزات فرسوده و حقوق بسیار پایین سربازان در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد. حقوق ماهانه حدود ۱۰۰ دلاری سربازان، تنها کسری از هزینه‌های یک خانواده متوسط را پوشش می‌دهد و همین مسئله احتمال افزایش فرار از خدمت در صورت بروز جنگ را بالا می‌برد. تجربه نیروهای امنیتی ونزوئلا طی سال‌های اخیر بیشتر در مقابله با اعتراضات داخلی و غیرنظامیان بوده، نه جنگ کلاسیک. مادورو نیز اعلام کرده که «۸ میلیون غیرنظامی» آموزش نظامی می‌بینند، اما منابع مستقل می‌گویند تنها چند هزار نفر از هواداران مسلح حزب حاکم و نیروهای اطلاعاتی واقعاً قابلیت مشارکت در دفاع از کشور را دارند.
از سوی دیگر تجهیزات نظامی ونزوئلا که عمدتاً خریداری‌شده از روسیه در دهه‌های گذشته است، با مشکلات فنی گسترده روبه‌رو است. با این حال، برخی کارشناسان یادآور می‌شوند که توپخانه، موشک‌های زمین‌به‌هوا و جغرافیای پیچیده ونزوئلا می‌تواند هزینه عملیات آمریکا را افزایش دهد.
رویترز همچنین دو راهبرد احتمالی دفاعی ونزوئلا را مطرح کرده است که نخست، تمرکز بر نبرد نامتقارن خواهد بود که شامل استفاده از شبه‌نظامیان، جنگ شهری و حملات پراکنده می‌شود و دوم، تلاش برای جلب حمایت بین‌المللی و تبدیل بحران به یک موضوع چندجانبه برای فشار بر آمریکا است.
همزمان، برخی تحلیلگران معتقدند که هرچند واشنگتن به‌لحاظ نظامی برتری کامل دارد، اما پیامدهای سیاسی، منطقه‌ای و انسانی یک جنگ جدید می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای دولت ترامپ (به‌ویژه با توجه به سابقه طولانی درگیری‌های نظامی آمریکا در آمریکای لاتین که هنوز با نگاه انتقادی در افکار عمومی این منطقه دیده می‌شود)
ایجاد کند.
دیدگاه تان را بنویسید