«راه‌حل‌های جدید» و موضع سخت و مشروط مسکو

رامین پرتو

همزمان با تشدید درگیری‌های نظامی در جبهه‌های مختلف شرق و جنوب اوکراین، نشانه‌هایی از تحرکات دیپلماتیک برای احیای مذاکرات صلح نمایان شده است. اعلام سفر استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور اوکراین، به ترکیه برای دیدار با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، توجه محافل سیاسی را به خود جلب کرده است. این سفر که پس از دیدار زلنسکی از اسپانیا انجام می‌شود، بخشی از راهبرد واشنگتن و کی‌یف برای باز کردن کانال‌های جدید گفت‌وگو و معرفی ابتکارهای تازه سیاسی در بحران اوکراین تلقی می‌شود. با این حال، مسکو این تلاش‌ها را جدی نگرفته و اعلام کرده که در این گفت‌وگوها حضور نخواهد داشت.

دیپلماسی در آزمون جدی

به گفته منابع ترکیه‌ای، استیو ویتکاف قرار است در دیداری مستقیم با زلنسکی در استانبول درباره گزینه‌های پیش‌رو برای «احیای مذاکرات» رایزنی کند. زلنسکی نیز پیشتر در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده بود که «راه‌حل‌هایی جدید» برای ارائه به شرکای بین‌المللی آماده کرده و به دنبال بازگشت به میز گفت‌وگو بوده که بحث مبادله اسرا با روسیه هم در این راستا مورد اشاره قرار گرفته است.

این سفر در زمانی صورت می‌گیرد که واشنگتن در تلاش است بار دیگر نقش میانجی‌ بین کی‌یف و مسکو را فعال کند. ترکیه به عنوان یکی از معدود کشورهای عضو ناتو که روابط خود را با روسیه حفظ کرده و در عین حال از حامیان اوکراین نیز به شمار می‌رود، پیشتر نقش مهمی در میانجی‌گری توافق صادرات غلات دریای سیاه ایفا کرده بود و اکنون به نظر می‌رسد که بار دیگر در مرکز این تلاش‌ها قرار گرفته است.

اما این تحرکات در سایه بحران داخلی در اوکراین نیز رخ می‌دهد. رسوایی‌های اخیر در بخش انرژی این کشور بار دیگر شکست‌ دولت زلنسکی در مقابله با فساد ساختاری را برجسته کرده است. در پی انتشار تصاویری از کیسه‌های مملو از ارزهای خارجی در خانه وزیر سابق انرژی و مدیران شرکت دولتی برق هسته‌ای، موجی از انتقادات به ساختار مدیریت اوکراین به راه افتاده است. برخی اعضای جناح «خادم ملت» نزدیک به زلنسکی خواستار برکناری «آندری یرماک» رئیس دفتر او شده‌اند؛ اقدامی که به گفته برخی منابع می‌تواند انسجام سیاسی دولت را به خطر بیندازد.

در همین شرایط، غرب نیز نسبت به ادامه حمایت بدون نظارت از اوکراین بی‌اعتماد شده و حالا دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین با اشاره به این رسوایی‌ها گفته است که «اروپایی‌ها کاملاً حق دارند نگران تأمین مالی اوکراین باشند، چون مشخص است بخش عمده‌ای از این منابع در فساد سیستماتیک این کشور ذوب می‌شود».

نگاه روسیه به مذاکرات استانبول

با وجود آنکه زلنسکی در تلاش است که از طریق ترکیه بار دیگر باب مذاکرات را بگشاید، روسیه در این میان موضعی سخت و مشروط اتخاذ کرده است. پسکوف تاکید کرده که «هیچ درخواست یا اطلاعی از سوی اوکراین برای از سرگیری گفت‌وگو دریافت نشده» و مسکو هیچ مقام رسمی را به این نشست اعزام نمی‌کند. با این حال، او تأکید کرد که روسیه همیشه آماده گفت‌وگو بوده و در صورت تمایل طرف‌های خارجی، ولادیمیر پوتین شنیدن گزارش درباره نتایج جلسات استانبول را خواهد پذیرفت.

از نظر روسیه، این دور از گفت‌وگوها ممکن است بیشتر یک اقدام تبلیغاتی از سوی اوکراین و آمریکا باشد تا یک تلاش جدی برای دستیابی به راه‌حل اساسی و چنانچه مسکو همچنین هشدار داده که استفاده از دارایی‌های مسدود شده روسیه در اروپا (که اتحادیه اروپا در حال بررسی آن برای تأمین بودجه اوکراین است) جنگی حقوقی و طولانی‌مدت را به دنبال خواهد داشت. کرملین حتی تهدید کرده که در مقابل چنین اقدامی، ممکن است از دارایی‌های غربی موجود در روسیه استفاده کند!

توافق جدید در راه است؟

برخی ناظران بین‌المللی اعتقاد دارند سفر ویتکاف و زلنسکی به ترکیه را می‌توان تلاشی بی‌نتیجه اما نمادین برای بازگرداندن دیپلماسی به میدان درگیری دانست. در حالی که هنوز از حضور یا مخالفت رسمی روسیه با مذاکرات خبری نیست، این تلاش‌ها نشانه‌ای از تلاش آمریکا برای دستیابی به یک «نقشه راه سیاسی» به موازات حمایت‌های نظامی و مالی از اوکراین است؛ اما با توجه به مواضع کنونی مسکو، باز بودن کانال‌های ارتباطی به معنای یافتن راه حل نیست.

به ویژه آنکه در داخل اوکراین، اختلافات سیاسی و فساد ساختاری، دولت را تضعیف کرده است. فشارهای داخلی برای برکناری مقام‌های ارشد دولت، (به خصوص مسئول دفتر زلنسکی) ممکن است بیش از پیش موقعیت زلنسکی را متزلزل کند و توان او برای تدوین و پیشبرد هرگونه نقشه راه را کاهش دهد.

حملات نظامی، پشت پرده دیپلماسی

در حالی که این تحرکات دیپلماتیک در جریان است، نبرد در میدان جنگ شدت گرفته است. حمله پهپادی اوکراین به دو نیروگاه حرارتی در منطقه دونتسک موجب قطع گسترده برق شد و وزارت دفاع روسیه اعلام کرد ۳۱ پهپاد اوکراینی را تنها در ۲۴ ساعت سرنگون کرده است. در مقابل، حملات روسیه نیز همچنان زیرساخت‌های غیرنظامی در خاک اوکراین را هدف قرار می‌دهند.

همچنین گزارش‌هایی از کشته شدن ۱۳ شهروند روس در حملات پهپادی اخیر اوکراین منتشر شده و سفیر ویژه روسیه گفته که پهپادهای کی‌یف به مردم عادی، خودروهای امدادی و مراکز درمانی حمله کرده‌اند که این حملات نشان از تشدید خطرات جنگی فراتر از جبهه‌های سنتی دارد!