صحنه‌گردانی آنکارا در دمشق به نیابت از واشنگتن

رامین پرتو

ترکیه به عنوان یکی از بازیگران موثر در عرصه سیاسی و امنیتی سوریه، این روزها به شدت سرگرم تحرکات دیپلماتیک برای تامین منافع خود در دمشق است و این اقدامات در حالی ضریب صعودی به خود گرفته که ترامپ و تیم امنیتی- سیاسی او به آنکارا در قبال این بازیگری جدید ترکیه در سوریه چراغ سبز نشان داده‌اند. در این مسیر چندی پیش، ایالات متحده به صورت علنی اعلام کرد که تحریم‌های سوریه را 180 روز معلق می‌کند و اعلام شد که این اقدام واشنگتن در راستای باز کردن زمینه سرمایه‌گذاری خارجی در دمشق در جهت ایجاد فضای تنفسی جدید به نفع دمشق قلمداد می‌شود. 

به موازات این روند، تام باراک، مدیر اجرایی یک شرکت سهامی خصوصی که سفیر آمریکا در ترکیه شده، جمعه گذشته در ایکس اعلام کرد که به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه منصوب شده است. باراک در بیانیه خود گفت: «توقف تحریم‌ها علیه سوریه، یکپارچگی هدف اصلی ما (شکست پایدار داعش) را حفظ می‌کند و به مردم سوریه فرصتی برای آینده‌ای بهتر می‌دهد. به این ترتیب، ما، همراه با شرکای منطقه‌ای از جمله ترکیه و خلیج فارس، دولت سوریه را قادر می‌سازیم تا صلح، امنیت و امید به رفاه را بازگرداند». 

در این مسیر حالا به محض اینکه تام باراک به عنوان فرستاده ویژه آمریکا در سوریه تعیین شد، احمد الشرع، رئیس دولت موقت سوریه همراه با اسعد الشیبانی، وزیر خارجه سوریه به ترکیه سفر کرده و در آنجا با «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه و جمعی از مسئولان این کشور دیدار کردند. آنها در ادامه نیز با سفیر آمریکا (تام باراک) نشستی داشتند که این دیدار طبق پروتکل‌های معمول غیرعادی بود؛ چراکه بر اساس پروتکل‌های رایج، فرستاده ویژه به کشوری که برای آن انتخاب شده، سفر کرده و با رئیس آن در دفترش و نه در خاک کشور دیگر دیدار می‌کند. به نوشته روزنامه «الاخبار» چاپ لبنان، دیداری که در ترکیه انجام شد، حامل مجموعه‌ای از پیام‌های مستقیم و غیرمستقیم آمریکا بود، در واقع از سویی بر اتکای کامل واشنگتن به آنکارا دلالت دارد، چراکه با وجود دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با الشرع در ریاض، پایتخت عربستان و پس از آن دیدار مارکو روبیو، وزیزر خارجه آمریکا با الشیبانی در آنتالیا در حاشیه نشست وزرای خارجه کشورهای عضو ناتو، دولت سوریه به ریاست الشرع به طور کامل به رسمیت شناخته نمی‌شود. 

ترکیه به دنبال چیست؟ 

تمامی این رفت و آمدهای معمول و غیرمعمول به خوبی نشان می‌دهد که اوضاع و احوال در سوریه نه تنها از حیث داخلی و سیاسی، بلکه از منظر منطقه‌ای و بین‌المللی در حال تغییر است و حالا باز هم ترکیه در این راستا ایفای نقش جدید را به نیابت و وکالت از ایالات متحدة ترامپ به عهده گرفته است. اینکه سفیر آمریکا در ترکیه به عنوان فرستاده ویژه واشنگتن در سوریه انتخاب می‌شود و یکباره جولانی به آنکارا می‌رود یک وجه این سناریو است اما مهتر از تمام این مسائل تحرکات نظامی آنکارا در سوریه است. در این خصوص روزنامه ترکیه‌ای گازتسی نوشته است که نیروهای مسلح ترکیه برای مبارزه با داعش، پایگاه‌های هوایی، زمینی و دریایی در سوریه ایجاد خواهند کرد. در گزارش‌های منتشر شده توسط این رسانه‌ها آمده است: «آنکارا در سازماندهی ارتش و نیروهای امنیتی به مقامات سوریه کمک خواهد کرد». این منابع توضیح دادند که «نیروهای مسلح ترکیه برای مبارزه با سازمان تروریستی داعش یک پایگاه هوایی و یک پایگاه دریایی در سوریه تأسیس خواهند کرد». به نوشته این منابع، به عنوان بخشی از جنگ علیه سازمان تروریستی داعش در سوریه، جلسات دوره‌ای بین پنج کشور، از جمله ترکیه، برای بحث در مورد سازوکارهای مبارزه با این سازمان برگزار می‌شود. هنوز کشورهای دیگری که در این مذاکرات شرکت دارند، مشخص نشده‌اند. به نوشته این روزنامه ترکیه‌ای، ترکیه سهم قابل توجهی در افزایش امنیت در منطقه خواهد داشت. این در حالیست که آمریکا برای کاهش تعداد نیروهای خود در سوریه از ۲۰۰۰ تن به حدود ۹۰۰ تن آماده می‌شود؛ اقدامی که مستلزم تضمین امنیت زندان‌ها، بازداشتگاه‌ها و اردوگاه‌هایی است که داعشی‌ها و خانواده‌هایشان در آنها مستقر هستند و حالا دولت خودمختار کُردها در شمال شرق سوریه اعلام کرد که به توافقی با مسئولان دولت انتقالی سوریه درباره سازوکاری برای تخلیه خانواده‌های سوری از اردوگاه الهول دست یافته است. 

از سوی دیگر باید توجه شود که در این فضا چشمان اسرائیل به همین تحولات جاری در دمشق دوخته شده است و بدون شک تل‌آویو از تحرکات ترکیه در سوریه (چه سیاسی باشد و چه امنیتی و اقتصادی) ناخشنود است و به زودی ممکن است که اقدامی علیه آن انجام دهد. از منظری دیگر باید توجه شود که کشورهای عربی مانند عربستان سعودی، قطر و امارات که به عنوان بازیگران منطقه‌ای در سوریه کار می‌کنند هم نسبت به ترکیه با دیدگاه اخوان‌المسلمینی خوشبین نیستند و یک رقابت تمام عیار در این راستا وجود دارد.