مرور چالش‌های منطقه‌ای و دیگر هیچ!

فرشاد گلزاری

آگوست 2021 میلادی پایتخت عراق میزبان «نشست بغداد» بود و حدود 12 نفر از سران کشورهای عربی و برخی از شخصیت‌های غربی در این نشست حضور پیدا کردند. در سال گذشته میلادی مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر پیشین عراق زمانی که در مقابل دوربین رسانه‌های مطرح دنیا به همراه پادشاه اردن، رئیس‌جمهوری مصر و اُمرای کشورهای عربی با لبخند در کاخ نخست‌وزیری قدم می‌زد عده‌ای معتقد بودند که عراق قرار است از این به بعد به کانون توجه دنیا تبدیل شود؛ چراکه در بیانیه پایانی نشست بغداد بر همکاری و گسترش روابط همه جانبه با عراق از سوی کشورهای عربی و اروپایی تاکید شده بود، غافل از آنکه همان هنگام صدری‌ها کمی آنطرف‌تر و مردم در سوی دیگر علیه مصطفی الکاظمی فریاد می‌زدند و معتقد بودند توانایی اداره کشور را ندارد. از طرفی دیگر نشست سال گذشته در حالی برگزار شد که احزاب و گروه‌های قومی و سیاسی عراق با یکدیگر  بر سر تشکیل کابینه و انتخاب نخست‌وزیر جدید در جنگ مطلق قرار داشتند ولی باز هم تمام سران دولت‌های عربی و غربی که در بغداد بودند این موضوع را مدنظر قرار می‌دادند که عراق به زودی از این بحران عبور خواهد کرد. اینکه کدام محورهای نشست بغداد 1 تاکنون محقق شده و اساساً وعده‌های آن روزها تا چه حدی محقق شده، واقعاً مشخص نیست؛ چراکه این کشور با از سر گذراندن خلأ قدرت عمیق و همچنین نزاع سیاسیون تازه توانسته است که محمد شیاع السودانی را به عنوان نخست‌وزیر برگزیند. اگرچه بسیاری از تحلیلگران غربی حتی به کابینه فعلی عراق خوش‌بین نیستند و مردم عراق هم سخنان نخست‌وزیرشان در مورد مبارزه با فساد را به دلیل عمیق بودن ریشه این مقوله در عراق چندان برنمی‌تابند و اعتنای زیادی بدان نمی‌کنند، اما به هر ترتیب او اصرار دارد که بتواند انضباط سیاسی و ساختاری را در بغداد و کابینه تحت امرش برقرار کند و عراق را از شر وضعیت فعلی به ساحل نسبتاً امن برساند. اینکه سودانی در داخل چه خواهد کرد، موضوعی است به غایت پیچیده؛ چراکه سهم‌خواهان در این کشورگویا قرار نیست به هیچ وجه کوتاه بیایند و این دقیقاً همان رسمی است که بر اساس اسناد و داده‌های موجود از سال 2003 تاکنون ادامه دارد. انچه در این میان موردنظر ما خواهد بود و در این نوشتار اهمیت پیدا می‌کند، مسائل سیاست خارجی است که دولت السودانی همانند دولت‌های دیگر عراق با آن روبرو هستند. درون این مسائل هم چالش‌های فراوانی وجود دارد و هم ظرفیت‌ و امیدهایی نهفته است که این دو عنصر، اساسِ ذاتِ سیات خارجی را تشکیل می‌دهد و یادآور می‌شود که در بحرانی‌ترین شرایط هم نباید دست از تکاپوی سیاسی، رایزنی و مذاکره برداشت؛ خواه خروجی‌اش منفی باشد یا مثبت!

در بیانیه پایانی نشست بغداد در سال 2021 بر گسترش روابط همه جانبه با عراق از سوی کشورهای عربی و غربی تاکید شده بود، غافل از آنکه همان هنگام صدری‌ها کمی آنطرف‌تر و مردم در سوی دیگر علیه مصطفی الکاظمی فریاد می‌زدند و معتقد بودند توانایی اداره کشور را ندارد

بحرالمیت، کانون توجه به عراق؟

سخنان مکرون در نشست بغداد 2 و تاکید او بر حل مشکلات عراق و همسایگانش به زعم بسیاری از تحلیلگران اشاره به ایران دارد، ولی  عده‌ای دیگر هم معتقدند که روی صحبت این سخنان مکرون با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و حملات آنکارا به شمال عراق است

در راستای مولفه‌های فوق‌الاشاره، اخیراً نشست بغداد 2 به میزبانی اردن و با حضور سران 12 کشور عربی و غربی برگزار شد که البته وزیر خارجه ایران نیز یکی از میهمانان این نشست به شمار می‌آمد. عبدالله دوم، پادشاه اردن در سخنانی در افتتاحیه دومین کنفرانس بغداد 2 در سواحل بحرالمیت ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران و مهمانان خارجی اعلام کرد که چالش‌های پیش‌روی منطقه بسیار زیاد هستند و روز به روز پیچیده‌تر می‌شوند. او ابراز کرد که نشست بغداد 2 فرصتی برای توسعه نتایج کنفرانس بغداد در راستای همکاری و مشارکت است که سال گذشته برگزار شد. همچنین این نشست تاکیدی مجدد بر حمایت از تلاش‌های عراق برای ادامه مسیر خود به سمت توسعه و شکوفایی و امنیت، ثبات و احترام به حاکمیت آن است. عبدالله دوم در جایی دیگر از سخنان خود تاکید کرد که «اردن بر نیاز منطقه به ثبات، صلح عادلانه و همه جانبه و همکاری‌های منطقه‌ای به ویژه در زمینه‌های اقتصادی و توسعه و رسیدگی به مسائل فقر و بیکاری تاکید دارد و معتقد است که رویارویی با چالش‌های مشترک ما مستلزم اقدام جمعی است که آثار مثبت آن را ملت‌های ما خواهند دید.» اینکه دقیقاً منظور پادشاه اردن از چالش‌های منطقه چه بود، مشخص نیست اما او در جای دیگری از سخنانش به صورت واضح اذعان می‌کند که عراق نیازمند سرمایه‌گذاری یا به عبارت عامیانه «پول» است. عبدالله دوم می‌گوید که «لازم است به طرح‌های همکاری اردن و عراق و همچنین برادران عرب، چه در بخش انرژی، چه در صنعت و چه حمل و نقل که از طریق سازوکار همکاری سه جانبه میان ما در اردن و برادرانمان در مصر و عراق تقویت شده است، اشاره کرد». این سخنان در حالی بیان شد که امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه به همراه جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در این نشست حضور داشتند. رئیس جمهوری فرانسه در کنفرانس بغداد ۲ در اردن گفت که «برای تضمین ثبات عراق باید مشکلات آن را با همسایگانش حل کنیم و البته که پاریس به عراق وفادار خواهد ماند و مجدداً به پایبندی خود در جهت حمایت از امنیت و حاکمیت عراق تاکید می‌کنیم.» اینکه مکرون به «حل و فصل مشکلات عراق با کشورهای همسایه» اشاره می‌کند برای بسیاری از تحلیلگران این پیام را دارد که ایران به صورت غیرمستقیم مورد خطاب قرار گرفته است. عده‌ای دیگر هم معتقدند که روی صحبت این سخنان مکرون با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه بوده که اتفاقاً به عنوان مهمان در این نشست حضور داشته است اما واقعیت چیز دیگری است. ریاض کهوجی، مدیر موسسه تحلیل نظامی خاور نزدیک و خلیج فارس در مورد بیانیه پایانی نشست بغداد 2 و سخنانی که از سوی سران حاضر در این رویداد سیاسی اعاده شده می‌گوید که «این اجلاس جاه طلبی‌های بزرگی دارد، اما هیچکس انتظار معجزه برای عراق ندارد.» کهوجی معتقد است که نقش فرانسه به عنوان یک میانجی بسیار مهم است؛ زیرا پاریس رشته گفتگو از طرف غربی‌ها با ایران (در مورد مسائل هسته‌ای و غیره) را حفظ می‌کند و این در حالیست که مذاکرات تهران و ریاض برای حل اختلاف‌ها که در عراق برگزار شده، هنوز نتیجه‌ای نداشته است. حمزه حداد، محقق مدعو در شورای روابط خارجی اروپا هم معتقد است که هم عراقی‌ها و هم غیرعراقی‌ها مایلند دستور کار جدی‌تری از این کنفرانس ارائه شود؛ چراکه باز هم شاهد تکرار مکررات را بودیم!