نگرانی از تکرار بحران اوکراین در تایپه

فرشاد گلزاری

حدود پنج سال پیش و زمانی که قرار بود باراک اوباما از کاخ سفید خارج شود و دونالد ترامپ به جای او سکنی گزیند، بحث تایوان و مساله استقلال این کشور مطرح شد اما چینی‌ها به تندی امروز در مورد آن موضع نمی‌گرفتند. همان هنگام پکن برای اینکه در مقابل این مواضع عرض اندام کند، درنهایت چندین و چند بیانیه مطبوعاتی صادر می‌کرد و یا اعتراض خود را از طریق وزارت خارجه به سمع و نظر دستگاه دیپلماسی آمریکا می‌رساند و اساساً دو طرف چندان به دنبال تشدید تنش یا تقابل لفظی و دیپلماتیک با یکدیگر بر سر تایوان نبودند. اما حالا به نظر می‌رسد که این روند به گونه‌ای دیگر پیش می‌رود که نشان می‌دهد نظم نوین جهانی دستخوش تغییر شده است، چه‌بسا روند فعلی اساساً نشانگر یک تنازع در ساختار سیاسی – امنیتی نظام بین‌الملل باشد. به عنوان مثال پنجشنبه گذشته یک هیات از قانونگذاران پارلمان فرانسه به تایوان سفر کردند و با رئیس‌جمهور این کشور دیدار خصوصی داشتند که رسانه‌های چین به شدت به آنها تاختند. اینکه چرا چینی‌ها به این سفر واکنش نشان دادند، در نمای کلی و ظاهری بیانگر یک تحکم سیاسی از سوی پکن در مورد تایوان و اصل حاکمیت این کشور است. چینی‌ها همچنان معتقدند که تایوان قبلاً با «چین تایپه» نامیده می‌شد؛ هنوز هم بخشی از خاک چین است و هیچ احدی حق ندارد آن را یک دولت مستقل و جدید بنامد و با آن علیه پکن همکاری کند. اما گویا گوشِ غربی‌ها به این مسائل و مواضع چین بدهکار نیست. سناتور جوئل گریو، نایب رئیس کمیته امور خارجی، دفاعی و نیروهای مسلح سنای فرانسه، در جریان سفر به تایوان به تسای اینگ ون، رئیس‌جمهور تایوان اعلام کرد که از آزادی تایوان حمایت و به این کشور کمک می‌کند تا با سرکوبگرانش به مبارزه برخیزد. جالب اینجاست که این سومین سفر قانونگذاران فرانسوی به تایوان در ماه‌های اخیر است که پس از دیدار چند روز پیش تسای اینگ ون و گروهی از قانونگذاران اسلواکی که اظهارات مشابهی را در حمایت از دموکراسی در این جزیره مطرح ساختند، انجام می‌شود. نکته مهمتر این است که فرانسه در ژانویه سال جاری میلادی ریاست شورای اتحادیه اروپا را بر عهده گرفته است و به همین دلیل حالا به جای آلمان در حال استفاده از این اهرم سیاسی برای تامین منافع خود در سطح کلان نظام بین‌الملل است. فارغ از بحث آمد و شدهای غربی‌ها به تایوان، به نظر می‌رسد که همسایگان چین که حالا با ایالات متحده هم‌پیمان هستند هم نسبت به پکن مواضع تندی اتخاذ کرده‌اند و این روند حالا توسط ژاپن در حال اجرا است. به گونه‌ای که نوبو کیشی، وزیر دفاع ژاپن در اجلاس امنیتی شانگری‌-لا در سنگاپور صریحا اعلام کرد که مانورهای چین و روسیه نگرانی‌های امنیتی در شرق آسیا را تشدید کرده است اما توکیو در خطوط مقدم به عنوان همسایه، تلاش دارد تا هنجارهای بین‌المللی را حفظ کند. این موضع وزیر دفاع ژاپن در اصل یک موضع دوگانه است. او با این مواضع در وهله اول روسیه را مورد خطاب قرار می‌دهد و در وهله دوم چین را به عنوان یک قدرت در شرق‌آسیا با چالشی روبرو می‌کند که پرده‌نشین آن ایالات متحده است.

احتمال دارد آمریکا برای آنکه چین را (همانند روسیه) درگیر جنگ با تایوان کند، به تایپه فشار بیاورد تا در نهایت اعلام استقلال کند و به همین جهت تایوانی‌ها حالا نگران آن هستند که به سرنوشت اوکراینی‌ها دچار شوند

هشدار مرکب به پکن!

اگر سخنان رئیس پنتاگون را کالبدشکافی کنیم می‌بینیم که او عملاً در حال باز کردن پرونده تایوان میان پکن و واشنگتن است، چراکه صریحا اعلام کرده آمریکا به دفاع از تایوان و مدیریت‌ تنش‌ها در دریای چین خواهد پرداخت

در میانه این تحرکات و اتخاذ مواضع از سوی کشورهای غربی و همچنین متحدان منطقه‌ای آمریکا در شرق آسیا باید توجه داشت که واشنگتن عملاً در حال تحریک چین علیه تایوان است. لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در اجلاس امنیتی شانگری لا که در سنگاپور برگزار شد علناً به این نکته اشاره کرد که رفتار چین روز به روز در حال تندتر شدن است و این می‌تواند برای امنیت بین‌الملل خطرناک باشد، اما اگر سخنان رئیس پنتاگون را کالبدشکافی کنیم می‌بینیم که او عملاً در حال باز کردن پرونده تایوان میان پکن و واشنگتن است. وزیر دفاع آمریکا در اجلاس مذکور اعلام کرد که ایالات متحده سهم خود را برای مدیریت تنش‌ها با چین و جلوگیری از درگیری انجام خواهد داد، با اینکه پکن در منطقه آسیا و از جمله در نزدیکی تایوان به طور فزاینده‌ای «سلطه‌جوتر و مهاجم‌تر» شده است. وزیر دفع آمریکا به صورت واضح اعلام کرده که ایالات متحده به ایستادن در کنار متحدانش به ویژه تایوان ادامه خواهد داد و این در حالیست که در همین اجلاس (اجلاس سنگاپور) وزیر دفاع چین هم حضور داشته است. در این راستا تلویزیون مرکزی چین گزارش داد که وزیر دفاع چین در جریان ملاقات روز جمعه با لوید آستین در سنگاپور، نارضایتی کشورش از مداخله ایالات متحده در مسائل سیاست داخلی چین و همچنین کشورهای اطراف و هم‌پیمان با پکن را ابراز کرد و نکته جالب اینجاست که در این نشست آمریکا از یک سو و چینی‌ها هم از سوی دیگر سعی داشتند تا تایوان را به عنوان متحد استراتژیک خود قلمداد کنند. در این میان اما در داخل تایپه، اوضاع چندان به نفع چینی‌ها نیست. تسای اینگ ون، رئیس جمهوری تایوان در جریان یک سخنرانی از پیش ضبط شده در اجلاس دموکراسی کپنهاگ نه تنها جنگ اوکراین و تهاجم روسیه را محکوم کرد، بلکه بر چینی‌ها هم تاخت. او گفت که این جزیره مانند اوکراین، مصمم به دفاع از خود بوده و مطمئن است که این عزم «متحدان دموکراتیک» را پیرامون آرمان آنها متحد خواهد کرد. همچنین متعهد شد که در برابر فشار اقتدارگرایی چین تسلیم نشود. این اظهارات در حالی علنی می‌شود که رویترز گزارش داده وضعیت اسفناک اوکراین، همدردی گسترده‌ای را در تایوان برانگیخته است و شباهت‌های زیادی بین وضعیت این کشور و تهدیدی که دولت تایپه آن را از ناحیه چین تشخیص داده، ملاحظه می‌شود. ضمن آنکه تایوان به تحریم‌های غرب علیه روسیه پیوسته است و همین موضع نشان می‌دهد که تاثیرپذیری این دولت از آمریکا بیشتر از چین است. نکته‌ای که در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد و به نوعی می‌تواند یک خطر آنی برای تایوان به شمار بیاید این است که وی فنگه، وزیر دفاع چین در اولین رویارویی خود با وزیر دفاع آمریکا هشدار داده که اگر تایوان اعلام استقلال کند، پکن در آغاز جنگ تردید نخواهد کرد. این دقیقاً به همان معناست که احتمال دارد آمریکا برای آنکه چین را (همانند روسیه) درگیر جنگ با تایوان کند، به تایپه فشار بیاورد تا در نهایت اعلام استقلال کند و به همین جهت تایوانی‌ها حالا نگران آن هستند که به سرنوشت اوکراینی‌ها دچار شوند.