اعتراض، اعتصاب و انسداد سیاسی

فرشاد گلزاری

سال 2021 میلادی با تمام فراز و نشیب‌هایش واپسین روزهای خود را سپری می‌کند. سالی که در عرصه سیاست، امنیت و اقتصاد بین‌الملل یکی از مهمترین و البته چالش‌برانگیزترین سال‌ها در تقویم تحولات جهانی به شمار می‌رود. واقعیت این است که طی این سال، مهمترین و البته پرمخاطره‌ترین جغرافیایی که همانند سال‌های گذشته رسانه‌ها تمرکز خود را به‌طورویژه بر آن معطوف کردند، نخست خاورمیانه و دوم آفریقا بود.

خاورمیانه:

1- عراق و سوریه

بدون تردید عراق را باید تنها کشوری در منطقه دانست که سال گذشته نه تنها در عرصه سیاسی بلکه در عرصه میدانی و امنیتی شاهد رویدادهای متفاوتی بوده است. یکی از مهمترین رویدادهایی که در اوایل سال 2021 در عرصه سیاسی عراق رخ داد، سفر پاپ فرانسیس، رهبرکاتولیک‌های جهان به عراق بود. این سفر اگرچه پیام مذهبی مانند اتحاد میان ادیان را مخابره کرد، اما توجه داشته باشید که پاپ در زمانی وارد بغداد شد که موصل و کلیسای معروف این شهر که توسط داعش تخریب شده بود، دیگر در محاصره مریدان ابوبکر البغدادی قرار نداشت که البته این مدل سفر کردن به عراق هم اعتراض‌هایی را به دنبال داشت. از سوی دیگر، این سفر به نوعی به همگان نشان داد که عراق به‌رغم مشکلاتی که دارد به خوبی می‌تواند چالش‌های امنیتی را پوشش دهد و آن را مدیریت کند که این موضوع از منظر نظامی و امنیتی بسیار مهم به حساب می‌آید. مساله دیگر در عراق که بسیار بحث برانگیز به حساب می‌آید، کنفرانس صهیونیستی در اقلیم کردستان بود که واکنش‌های زیادی را در داخل و خارج از عراق به دنبال داشت و باید آن را یکی از تحولات بسیار مهم سال ۲۰۲۱ در این کشور دانست. واقعیت این است که در اسرائیل از سال‌ها پیش در عراق به دنبال محکم کردن جای پای خود بوده است که از نظر آنها بهترین جغرافیا برای حضور، اقلیم کردستان عراق به حساب می‌آید. در این میان جناح منتصب به مسعود بارزانی از سال‌ها قبل در بحث امنیتی و اقتصادی روابط زیادی با اسرائیل برقرار کردند و حتی در همه‌پرسی سال 2017 به وضوح دیدیم که پرچم‌های اسرائیل در میان پرچم‌های کردستان عراق به اهتزاز درآمد و این به خوبی نشاین داد که تل‌آویو تا چه حد در این منطقه نفوذ کرده است. موضوع مهم دیگری که در عراق رخ داد و تا به امروز هم پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن جاری و ساری است، برگزاری انتخابات پارلمانی این کشور بود. در مهرماه سال جاری این انتخابات با تمام اما و اگرهای خود برگزار شد و پس از چند روز جریان منتسب به مقتدی صدر با کسب 73 کرسی توانست پیروز نهایی باسشد و در اینجا بود که اعتراض‌ها شروع شد. ماجرا از این قرار بود که جریان‌های شیعی معتقدند که این نتایج دستکاری شده و تقلب صورت گرفته و حالا روزهای زیادی شاهد آن بودیم که معترضان به نتایج انتخابات در کف خیابان‌های بغداد دست به اعتراض زدند. حالا با گذشت بیش از سه ماه روز گذشته (سه‌شنبه) دادگاه فدرال عراق اعلام کرد که شکایت در مورد نتایج انتخابات پارلمانی را رد کرده است که این می‌تواند مجدداً یک بحران جدید برای تشکیل دولت در بغداد را به وجود بیاورد. اما سوریه در سال 2021 میلادی نسبت به گذشته بسیار آرام‌تر بود و بیشتر عرصه تحولات سیاسی بود تا نظامی. در نمای نخست انتخابات ریاست جمهوری این کشور در 26 مه برگزار شد که بازهم بشار اسد به عنوان پیروزی میدان معرفی شد که البته هزینه‌های زیادی برای برقراری امنیت انتخابات صورت گرفت ولی در نهایت غربی‌ها این انتخابات را فاقد ارزش و مردود دانستند. در این میان حدود دو دور از مذاکرات تبیین قانون اساسی سوریه هم برگزار شد که نتیجه آن چندان مثبت نبود و به احتمال زیاد در سال 2022 شاهد ادوار دیگر خواهیم بود. رویداد مهم دیگر با محوریت دمشق، برقراری روابط میان این کشور و سایر کشورهای منطقه بود که می‌توان در این مسیر به اردن و امارات اشاره کرد. سفر وزیر خارجه امارات به سوریه که پس از ۱۰ سال قطع روابط میان دو طرف صورت گرفت، نشان از وجود اراده منطقه‌ای برای تعامل با دمشق دارد. اگر چه اماراتی‌ها و عربستان سعودی طی یک دهه گذشته نقش تخریبی در پرونده سوریه ایفا کردند، اما در شرایط کنونی شاهد چرخش این کشورها به سمت دمشق هستیم.

اسرائیل از سال‌ها پیش در عراق به دنبال محکم کردن جای پای خود بوده و از نظر مقامات این رژیم، بهترین جغرافیا برای حضور، اقلیم کردستان به شمار می‌آید، شاید از همین‌رو این ناحیه در سال 2021 میزبان کنفرانس صهیونیستی بود

2-اسرائیل و فلسطین

اسرائیل در سال 2021 میلادی بدون تردید مهمترین جغرافیایی بود که از حیث نظامی و امنیتی به تیتر یک اخبار تبدیل شد و دلیل آن شروع جنگ 12 روزه علیه غزه بود. بر اساس آمار و اسناد منتشر شده از سوی رسانه‌ها و اندیشکده‌های نظامی اسرائیل، قرار بر این بود تا این جنگ نهایتاً 4 روز به طول بینجامد اما با اصرار نتانیاهو برای ترور یکی از رهبران شاخه نظامی حماس این درگیری 12 روز به طول انجامید که البته تبعات سیاسی و امنیتی برای تل‌آویو داشت که البته 235 فلسطینی در این جنگ کشته شدند. از سوی دیگر باید توجه داشت که اسرائیل در سال 2021 میلادی یک رویداد مهم سیاسی را تجریه کرد که آنهم کنار گذاشتن بنیامین نتانیاهو از کسوت نخست‌وزیری پس از 13 سال بود که در نهایت شاهد به روی کار آمدن نفتالی بنت با کسب 7 کرسی بودیم که این موضوع همچنان بحث‌برانگیز است.

3-لبنان و یمن  

لبنان طی 12 ماه گذشته به نوعی شاهد یک کشمکش سیاسی بود که هنوز هم ادامه دارد. در این میان پس از کناره‌گیری سعد الحریری از نخست‌وزیری لبنان، شاهد آن بودیم که نجیب میقاتی به عنوان نخست‌وزیر جدید انتخاب شد. انتخاب میقاتی در حالی انجام شد که لبنان به صورت تمام قد در بحران‌های مالی، معیشتی و سیاسی فرو رفته و به دلیل حمایت بین‌المللی از میقاتی، بسیاری بر این عقیده بودند که او می‌تواند مشکلات لبنان را ظرف چند ماه سر و سامان بدهد اما واقعیت این است که نه تنها این اتفاق رخ نداد، بلکه سخنان وزیر اطلاع‌رسانی پیشین لبنان در مورد پرونده باعث شد تا امارات، عربستان، بحرین و کویت طی دو روز وابطشان با لبنان را قطع کنند. این در حالیست که نقشه راه پاریس برای بیروت هم نتوانست کارساز باشد و تا به امروز خروجی خاصی دربر نداشته است. در مورد یمن هم باید توجه کرد که سال 2021 میلادی عملاً سال شکست ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در این کشور به حساب می‌آید؛ چراکه عملیات‌های نظامی انصارالله و کمیته‌های مردمی یمن علیه مواضع عربستان و حتی پهپادهای ایالات متحده باعث شد تا مقاومت یمن دست برتر را حفظ کند که بارزترین نمونه آنرا باید پیشروی انصارالله به سمت مأرب و تحمیل هزینه به ریاض دانست که به نوعی این موضوع موجب شد تا سعودی‌ها در حوزه سیاسی از سوی غربی‌ها تحت فشار قرار بگیرند.

انتخاب میقاتی در 2021  درحالی انجام شد که به دلیل حمایت بین‌المللی از او، بسیاری بر این عقیده بودند که وی می‌تواند مشکلات لبنان را ظرف چند ماه سر و سامان بدهد، اما چنین اتفاقی رخ نداد و اوضاع بدتر شد

آفریقا:

1-سودان و تونس

در جغرافیای آفریقا طی سال 2021 شاهد خیزش‌های سیاسی زیادی بودیم. تونس، زادگاه بهار عربی در سال ۲۰۱۱، شاهد درگیری شدید بین حامیان و مخالفان دموکراتیک‌سازی منطقه عربی بود. در ۲۵ ژوئیه، قیس سعید، رئیس جمهوری تونس تصمیم گرفت پارلمان این کشور را به مدت ۳۰ روز تعطیل کرده و مصونیت اعضای آن را لغو کند و هشام المشیشی، نخست‌وزیر تونس را برکنار کرده و قدرت اجرایی را به دست گیرد. بسیاری از احزاب تونس، از جمله حزب النهضه، این اقدام رئیس جمهورشان را محکوم کرده و آنرا کودتا علیه روند انتقال قدرت دموکراتیک که این کشور از سال ۲۰۱۱ تجربه کرده بود، نامیدند. در این بین بسیاری از کشورها از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا از رئیس جمهوری تونس خواستند تا پارلمان این کشور را بازیابی و دستاوردهای دموکراتیک در این کشور را حفظ کند. تونس تنها کشور در میان کشورهای آفریقایی بود که در سال ۲۰۱۱ شاهد انقلاب‌های مردمی و سرنگونی رژیم‌های حاکم از جمله مصر، لیبی و یمن بودند، تلقی می‌شد که موفق به اجرای یک انتقال قدرت دموکراتیک در میان کشورهای عربی شد و حالا بازهم خود درگیر یک دور باطل سیاسی شده است.

در سال 2021 در مراکش بیش از هرچیز، روابط این کشور با اسرائیل به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که رباط بارها میزبان مقامات نظامی و سیاسی تل‌آویو بود و همین امر باعث شده تا الجزایر نسبت به استقرار سامانه‌های راداری اسرائیل اعتراض کند

وضعیت سیاسی سودان هم چندان تعریفی در سال 2021 میلادی نداشت. به گونه‌ای که پس از تسلط کامل ارتش این کشور بر نهادهای سیاسی در ۲۵ اکتبر، سودان علناً با مشکلات بیشتری مواجه شد. ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش سودان، با انحلال شورای حاکمیتی، دستور سرکوب رهبران سیاسی و مقامات دولتی را صادر کرد. عبدالله حمدوک نخست‌وزیر سودان و همسرش نیز به مقصد نامعلومی منتقل شدند. پس از آن ده‌ها هزار سودانی برای نشان دادن مخالفتشان با این اقدام ارتش به خیابان‌ها ریختند و خواستار بازگشت این کشور به حاکمیت غیرنظامی شدند که این اعتراضات همچنان به قوت خود ادامه دارد. در بحبوحه افزایش اعتراضات و فشارهای بین‌المللی، ارتش سودان با حمدوک، نخست‌وزیر بازداشت شده، توافقنامه‌ای امضا کرده و راه او را برای بازگشت به موقعیت خود باز کرد. با این حال، اعتراضات ادامه پیدا کرد؛ در حالی که بسیاری از نیروهای سیاسی سودانی حمدوک را متهم کردند که با آشتی با ارتش، به آنها بی‌اعتنایی کرده است و اخیراً هم حدود 300 نفر در جریان درگیری میان معترضان و نیروهای امنیتی زخمی شدند.

لیبی، مراکش و الجزایر

در لیبی هم شاهد یک بحران سیاسی در سال 2021 میلادی بودیم. از یک سو سازمان ملل با عمال نفوذ یک دولت نصفه و نیمه را به روی کار آورد و از طرف دیگر سعی کرد تا بتواند به وضعیت جاری سیاسی در این کشور سر و شکل دهد که به نظر می‌رسد چندان موفق نشده است. دخالت‌های خارجی در لیبی به خصوص از سوی انگلیس، فرانسه، عربستان و آمریکا باعث شده تا یک ابهام در این کشور به وجود بیاید و اوضاع به حدی گنگ و نامفهوم شده که این کشور قرار بود انتخابات سراسری برگزار کند که این امر هم به محاق رفته است. در مراکش طی 12 ماه گذشته بیش از هرچیز، روابط این کشور با اسرائیل به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که رباط در سال 2021 بارها میزبان مقامات نظامی و سیاسی تل‌آویو بود و همین امر باعث شده تا الجزایر که همسایه مراکش به حساب می‌آید، نسبت به استقرار سامانه‌های راداری و پدافندی اسرائیل در نزدیکی مرزهای خود با مراکش اعتراض کند. البته تنش میان الجزایر و فرانسه بر سر سخنان تحریک‌آفرین امانوئل مکرون را نباید از قلم انداخت؛ چراکه مکرون حالا به دنبال محکم کردن جای پای خود برای پیروزی در انتخابات آتی فرانسه است.