مطالبه‌گری خون‌های بر زمین

فرشاد گلزاری

 اوضاع و احوال این روزهای تونس چندان تعریفی ندارد و به نظر می‌رسد که این کشور در حال وارد شدن به بحرانی است که باید آن را «بحران چند لایه» دانست. هفته گذشته در پی مرگ یک جوان تونسی پس از بازداشت توسط نیروهای امنیتی، اعتراضات در غرب این کشور آغاز شد و تا همین امروز هم این روند ادامه دارد. در این اعتراضات نیروهای امنیتی و مردم تونس با یکدیگر درگیر شدند و نیروها برای متفرق کردن این اعتراضات از گاز اشک‌آور استفاده کردند. این اعتراضات به نوعی علیه دولت مستقر و بحران حاکم بر این کشور برگزار شده بود اما پس از مرگ این جوان 20 ساله و دفنش که با حضور گسترده نیروهای امنیتی همراه بود، اوضاع به شدت ملتهب شد. شاهدان حاضر در صحنه گفته‌اند که فیلم ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد جوان دیگری در جریان اعتراضات اخیر، بازداشت و با لباس کشیده شده است و همین موجب شده اعتراضات شعله‌ور شود. بنابر اسناد و داده‌های موجود این اعتراضات اساساً قرار بود تا مسالمت‌آمیز برگزار شود اما واکنش تند نیروهای امنیتی مانع از این مساله شد و در نهایت همه چیز به خشونت کشیده شده است. این اقدام البته انتقادات گسترده احزاب سیاسی و سازمان‌های حقوق بشری را به همراه داشت و آنها نخست‌وزیر را مسئول این حادثه دانستند. فشار جامعه مدنی و نهادهای حقوق بشری به حدی افزایش پیدا کرد که نخست‌وزیر تونس اخیراً اعلام کرد، آنچه اتفاق افتاده، غیر قابل قبول است و افسران پلیس که به کودک حمله کردند از کار تعلیق شده‌اند و دادگستری در حال تحقیق درباره حمله مذکور است. بسیاری از مقامات و روزنامه‌نگاران تونسی بر این عقیده بودند که با دستگیری و محاکمه افسران پلیس که عامل قتل جوان تونسی بودند، اوضاع کاملاً آرام شود؛ اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه اخبار منتشره از تونس نشان می‌دهد که اوضاع بیش از حد بحرانی است. خبرگزاری فرانسه روز گذشته (چهارشنبه) اعلام کرد که معترضان تونسی دوباره با تمام قوا به خیابان‌ها بازگشته‌اند تا به دولت این کشور بفهمانند که هنوز به دنبال مطالبه خون‌های ریخته شده بر زمین هستند. بر اساس گزارش این خبرگزاری، راهپیمایی اعتراضی از مقابل منزل احمد بن عماره، جوان فوت شده تونسی آغاز شده و به سمت نقطه‌ای در محله سیدی حسین واقع در غرب پایتخت که جنازه او با جراحات شدیدی پیدا شده بود، ادامه یافت. تظاهرکنندگان پس از رسیدن به محله سیدی حسین حرکت خود را به سمت یک مرکز امنیتی ادامه دادند اما هیچ گزارشی از وقوع درگیری در این اعتراضات ارائه نشده است. آنها در شعارهای خود خشونت دستگاه‌های امنیتی را محکوم کرده و افشای واقعیت ماجرای مرگ این جوان را خواستار شدند. از سوی دیگر خالد الحیونی، سخنگوی وزارت کشور تونس برای به حاشیه بردن پرونده قتل این جوان تونسی و آرام کردن معترضان اعلام کرده که یکی از خودروهای گشتی پلیس هنگام بازرسی و کنترل، به یک جوان مشکوک می‌شود و او با دیدن خودروی پلیس اقدام به فرار می‌کند، در ادامه پلیس در گزارشی مطلع می‌شود که آن جوان در یکی از بیمارستان‌ها فوت شده است. این در حالیست که رویترز عربی اعلام کرده محله سیدی حسین در پایتخت تونس از یک هفته قبل شاهد اعتراضات روزانه‌ای است که در پی انتشار ویدیویی از بازداشت یک نوجوان ۱۵ ساله توسط پلیس این کشور و عریان کردن و کتک زدن او به راه افتاده است.

اگرچه کشته شدن یک معترض در کشورهای عربی وحشت زیادی همانند بهار عربی برای مقامات کشورهای منطقه و شمال آفریقا ایجاد می‌کند، اما واقعیت این است که در تونس ما شاهد خلق یک بحران کوچکتر در دلِ یک بحران بزرگتر هستیم

درخواست برای گفت‌وگوی ملی

تمام مولفه‌های موجود به خوبی نشان می‌دهد که مساله صرفاً قتل یک جوان در اعتراضات نیست. اگرچه کشته شدن یک معترض در کشورهای عربی وحشت زیادی همانند بهار عربی برای مقامات کشورهای منطقه و شمال آفریقا به دنبال دارد، اما واقعیت این است که در تونس ما شاهد خلق یک بحران کوچکتر در دلِ یک بحران بزرگتر هستیم که تمام آن تبدیل به یک پرونده ضد امنیتی شده است. رفتار پلیس تونس در طول روزهای اخیر به حدی زننده و تند بوده که کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل در تونس طی بیانیه‌ای اعلام کرد که ما نگران نقض حقوق‌بشر از سوی پلیس تونس در سال میلادی جاری هستیم؛ چراکه پایتخت تونس شاهد اعتراضات گسترده علیه خشونت‌های پلیس است. این نهاد بین‌المللی همچنین اعلام کرده که این نقض‌های خطرناک و مکرر که از اوایل سال میلادی جاری اتفاق افتاده ادامه اختلال در دستگاه‌های امنیت داخلی است و ما از مقامات تونس درخواست داریم تا فوراً تحقیقات اداری و قضایی شفاف و مستقلی را آغاز کنند.

به نظر می‌رسد قیس سعید علیرغم مانورهای سیاسی و رسانه‌ای که انجام داده، قدری عقب‌نشینی کرده است، چراکه خواستار تجدیدنظر در ساختار قدرت و قانون اساسی جدید شده و پیشنهاد گفت‌وگوی ملی را داده است

این دقیقاً همان بحران کوچکتر است که حالا تبدیل به یک مساله جنجال‌برانگیز شده است. در این میان اما اتفاق مهمتری هم رخ داده و آن انتقادهایی است که به رئیس‌جمهوری تونس یعنی قیس سعید وارد شده است. اخیراً جناح‌های مخالفِ او سعی کرده‌اند تا به هر نحوی که شده وی را در ارتباط با سازمان سیا اعلام کنند. او چندی پیش در دیدار با هشام المشیشی، نخست‌وزیر این کشور و سرپرست وزارت کشور و حسناء بن سلیمان، وزیر دادگستری خطاب به مخالفانش اعلام کرد که آنچه این روزها اتفاق افتاد خطر شدید علیه تونس است که هرگز نمی‌گذارم کشور سقوط کند و می‌دانم چه کسی مردم را به خیابان‌ها می‌کشاند و پشت سر هم بحران ایجاد می‌کند تا در حکومت باقی بماند. اشاره غیرمستقیم قیس سعید بدون تردید می‌تواند به مخالفانی باشد که سال‌های اخیر به صورت تمام قد سعی کردند او را از قدرت کنار بزنند و حالا او معتقد است که کشته شدن جوانِ تونسی اساساً یک سناریوی برنامه‌ریزی شده است تا او را تحت فشار اجتماعی قرار دهند. حال به نظر می‌رسد که قیس سعید علیرغم مانورهای سیاسی و رسانه‌ای که انجام داده، قدری عقب‌نشینی کرده است. او روز گذشته (چهارشنبه) در دیدار با نخست‌وزیران سابق این کشور اعلام کرده که در مورد نظام سیاسی جدید و قانون اساسی واقعی، باید یک گفتگوی جدی انجام شود؛ چراکه این قانون اساسی به همه جا قفل زده است و با قفل و معامله‌های پشت‌پرده نمی‌توان نهادها را اداره کرد و باید گفت‌وگوی ملی صورت بگیرد. با نگاهی به سخنان قیس سعید و همچنین ادامه اعتراضات در تونس، می‌توان به این معنی و مفهوم رسید که این کشور درگیر بحرانی شده که پرونده یک قتل بیش از حد به آن دامن زده و حالا تمام ارکان سیاسی، اجتماعی و امنیتی را درگیر خود کرده است.