تحمیل بلاتکلیفی و سهم‌خواهی از کیکِ بزرگ لیبی

فرشاد گلزاری

 اوضاع در لیبی همچنان مبهم و غیر قابل گمانه‌زنی است. هنوز هم صدای شلیک‌های گاه و بیگاه سلاح‌های سبک و نیمه‌سنگین یا توپ‌های بُردِ کوتاه به صورت پراکنده در این کشور به گوش می‌رسد. اواسط بهمن ماه بود که منابع خبری اعلام کردند نیروهای گردان «طارق بن زیاد» واقع در شرق لیبی به مقر نیروهای تیپ نهم در شهر سرت معروف به نیروهای «الکائنات»  حمله کردند که اخبار تکمیلی نشان می‌دهد مقادیر زیادی سلاح به این منطقه که شاهد درگیری‌ است، منتقل شده بود اما هیچکدام از ناظران بین‌المللی متوجه این نقل و انتقال‌ها نشده بودند.

فارغ از این مسائل باید توجه داشت که درگیری مذکور میان نیروهای منتسب به ژنرال خلیفه حفتر رخ داده که حالا خود را فرمانده ارتش ملی لیبی می‌داند. این درگیری به حدی تعجب‌آور بود که بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان آنرا به «خودزنی» تشبیه کردند. از سوی دیگر احمد المسماری، سخنگوی نیروهای تحت امر خلیفه حفتر اعلام کرده است که وضعیت شهر سرت واقع در شمال لیبی که روزی در اشغال داعش بود، کاملاً پایدار است. شهری که به اعتراف بسیاری از کشورهای غربی مانند ایتالیا، آمریکا، فرانسه و حتی روسیه به یکی از پاتوق‌های نیروهای امنیتی و اطلاعاتی این کشورها تبدیل شده که مهمترین دلیل آن، وجود منابع نفتی به شدت ارزشمند و همچنین دسترسی به آبهای مشرف به اروپا است. البته استقرار این نیروها در سرت تا حدودی به بحث خیزش مجدد جریان‌های تروریستی خصوصاً داعش و القاعده هم مربوط می‌شود؛ چراکه سرویس اطلاعاتی اسپانیا و ایتالیا طی سه ماه گذشته به صورت انفرادی حدود 15 تا 20 نفر از اعضای میان ردة داعش را در خاک خود دستگیر کرده‌ بودند که قصد عزیمت به اروپای شمالی و غربی را داشتند و اتفاقاً از لیبی وارد خاک این دو کشور شده بودند.

فارغ از این مسائل باید توجه داشت که طی هفته‌های اخیر سومین دور از مذاکرات سیاسی لیبی در ژنو سوئیس برگزار شد و جامعه ملل به دنبال آن بود تا بتواند در این نشست‌ها به ساز و کار انتخاب دولت موقت دست پیدا کند. این در حالیست که کمی قبل‌تر از برگزاری این نشست، شورای امنیت سازمان ملل متحد با استقرار ناظران آتش‌بس در لیبی موافقت کرد و بر همین اساس است که بسیاری در همان موقع اعلام کردند این اقدام ملل متحد به نوعی نشان از دور جدید تحولات سیاسی مهم در لیبی دارد.

گفت‌وگوی وزیر خارجه روسیه با فرستاده سازمان ملل به لیبی درخصوص اوضاع این کشور اگرچه مهم و حائز اهمیت است اما آنها هم به دنبال خروج طرف‌های خارجی از لیبی هستند و درعین‌حال به این موضوع اشاره نمی‌کنند که شرکت خصوصی واگنر که مربوط با مسکو است در لیبی به دنبال چیست

بر همین اساس باید گفت که تحول اصلی در لیبی رخ داد و اتفاقاً همانگونه که گمانه‌زنی شد، این تحول سیاسی بود نه میدانی. بر این اساس روز جمعه (17 بهمن‌ماه) کنفرانس گفت‌‌وگوی سیاسی لیبی طی دومین دور رأی‌گیری، دولت موقت جدید لیبی را انتخاب کرد و «محمد المنفی» را به عنوان رئیس شورای ریاستی و «عبدالحمید دبیبه» را به عنوان نخست‌وزیر مکلف تعیین کرد. انتخاب این دو نفر از منظر بسیاری از تحلیلگران مسائل لیبی و شمال آفریقا به نوعی باز شدن گره‌ از مشکلات لیبی است و نشانه آنرا می‌توان حجم زیادی از پیام‌های تبریک دوستان و حتی «دشمنان» دانست! علاوه بر کشورهای دخیل در پرونده لیبی (اعم از منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای)، آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از تمام کشورهای عضو این سازمان خواست تا دولت جدید لیبی از سوی ملل متحد به رسمیت شناخته شود و همکاری‌های لازم با آن صورت بگیرد.

شاید موضع گوترش برای خیلی‌ها تکراری باشد اما باید توجه داشت که حتی ارتش ملی لیبی به رهبری خلیفه حفتر هم از انتخاب دولت جدید به محمد المنفی و عبدالحمید دبیبه استقبال کرد و آنرا یک دستاورد سیاسی در صحنه مبهم فعلی دانست! به این دلیل است که می‌گوییم حتی دشمنان هم به دولت جدید تبریک گفتند.

تلاش برای حل بحران، اما...

شکی وجود ندارد که انتخاب دولت جدید لیبی به نوعی نور امید را بر دل مردم جنگ‌زده این کشور که از زمان کشته شدن قذافی تاکنون روی آرامش را ندیده‌اند، می‌تاباند اما باز هم به نظر می‌رسد یک مشکل جدی در این میان وجود دارد. همین چند روز پیشبود که عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر دوره انتقالی لیبی در سخنرانی خود بر پایبندی دولت برای توسعه مناسبات خود با کشورهای همسایه در راستای خدمت به منافع ملی تاکید کرد و برای همکاری با همه لیبیایی‌ها اعلام آمادگی کرد.

او به تمامی لیبیایی‌ها قول داد تا مسیری برای پایان دادن به درگیری‌ها و برگزاری انتخابات بر اساس دموکراسی را به وجود بیاورد که به مرحله‌های انتقالی و وضعیت رکود سیاسی و دودستگی‌ها پایان دهد اما اگر کمی به اظهارنظرهای خارجی نگاه کنیم، به خوبی می‌بینیم که باز هم تضاد منافع میان بازیگران خارجی به اوج خود رسیده است. همین چند روز قبل، سازمان ملل در گزارشی اعلام کرد، امارات به استفاده از مزدوران سودانی در حمایت از خلیفه حفتر به ارتش ملی لیبی در درگیری با دولت وفاق ملی لیبی که در سطح بین‌المللی رسمیت دارد، ادامه می‌دهد.

کنفرانس گفت‌‌وگوی سیاسی لیبی طی دومین دور رأی‌گیری، دولت موقت جدید لیبی را انتخاب کرد و «محمد المنفی» را به عنوان رئیس شورای ریاستی و «عبدالحمید دبیبه» را به عنوان نخست‌وزیر مکلف تعیین کرد، اما هنوز اوضاع نابسامان است

از سوی دیگر ترکیه هم حاضر به خروج از لیبی و بستن چشمانش بر تجارت پرسودِ فروش تسلیحات به دولت وفاق ملی لیبی نیست. در این رابطه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در واکنش به درخواست رئیس جمهور فرانسه برای ترک لیبی اعلام کرد که تنها پس از عقب‌نشینی نیروهای خارجی دیگر از خاک لیبی، ترکیه نیروهایش را از این کشور بیرون می‌کشد! در مقابل وزارت خارجه فرانسه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد، ژان ایو لودریان، وزیر خارجه این کشور با یان کوبیس، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در لیبی در خصوص راه‌های حمایت از انتقال سیاسی گفت‌وگو کرد و پاریس در این گفت‌وگوی تلفنی به صورت مستقیم خواستار خروج نیروهای خارجی از لیبی شد. بحث دخالت‌های خارجی صرفاً به اینجا ختم نمی‌شود بلکه روسیه هم از کیکِ بزرگِ لیبی سهم می‌خواهد.

از اینرو، وزارت خارجه روسیه روز گذشته (شنبه) در بیانیه‌ای اعلام کرد که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور و یان کوبیس، فرستاده سازمان ملل به لیبی درخصوص اوضاع این کشور از جمله نتایج کنفرانس گفتگوی سیاسی که با نظارت سازمان ملل برگزار شد، گفتگو کردند و جالب اینجاست که آنها هم به دنبال خروج طرف‌های خارجی از لیبی هستند.

این در حالیست که تمام دنیا می‌دانند شرکت نظامی خصوصی «واگنر» که تحت امر روسیه است، بسیاری از مزدوران را در لیبی برای حمله به طرفین آموزش داده یا تجهیز کرده است.

بر این اساس با وجود شکل گرفتن دولت جدید در لیبی همچنان گره کور بر پرونده این کشور باقی مانده است که دلیل اصلی آن تعدد و تضاد منافع بازیگران حاضر در صحنه سیاسی و میدانی این کشور است.