واکاوی سفر مناقشه‌برانگیز رئیس‌جمهوری ترکیه به قبرس شمالی
کشورگشایی جدید اردوغان در نیکوزیا
فرشاد گلزاری
چند روز از اعلام توافق آتش‌بس قره‌باغ و نقش‌آفرینی ترکیه نگذشته که یکباره شاهد انتشار اخباری از پروژه جدید اردوغان هستیم. براساس اعلام رسانه‌های ترکیه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری این کشور، روز یکشنبه (25 آبان ماه) به مناسبت سالگرد اعلام موجودیت جمهوری در قبرس شمالی (که فقط آنکارا آن را به رسمیت می‌شناسد) وارد این بخش از جزیره قبرس شده است. اگرچه نیکوس آناستاسیادس، رئیس‌جمهور قبرس، این اقدام اردوغان را «فتنه‌انگیزی بی‌سابقه» خوانده است اما آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که آنکارا و هم‌قطاران اردوغان در حزب عدالت و توسعه، همانند گذشته به دنبال فتح و ظفرهای متعدد هستند تا بتوانند با ثبت این پیروزی‌ها در کارنامه سیاست خارجی خود، علاوه بر تقویت حس ناسیونالیستی در داخل، تاکتیکِ کسب منافع از طریق مداخلات آشکار را اجرایی کنند.
نمونه بارز این استراتژی را از سال‌ها پیش در مورد سوریه مشاهده کرده‌ایم که قصدِ کالبدشکافیِ بیش از حدِ آن را نداریم اما اخیراً در مورد پرونده قره‌باغ شاهد ورود تمام عیارِ ترکیه در عرصه سیاسی و نظامی بودیم. آنکارا در این موضوع بار دیگر نشان داد که نه تنها برای حق حاکمیت کشورها ارزش چندانی قائل نیست، بلکه برای تامین منافعش از انتقال تروریست‌های سوری گرفته تا فروشِ فَله‌ای تسلیحات به باکو استفاده می‌کند و این به معنای یک مداخله آشکار است.
در لیبی هم شاهد حمایت تمام عیار دولت ترکیه از فائز السراج که نخست‌وزیری دولت وفاق ملی لیبی را به عهده دارد، بودیم که باز هم مسائلی از قبیل انتقال تروریست‌ها، فروش تسلیحات و همچنین سلطه بر نفتِ این کشور، از جمله راهبردهای آنکارا به شمار می‌رود. اگر مجموعِ این سیاست‌‌ها را در کنار هم قرار دهیم به این مفهوم می‌رسیم که ترکیه اساساً بحث کشورگشایی را به مِتُدهای جدید در دستور کار خود قرار داده اما پرونده‌های مطروحه تاحدودی با هم فرق دارد. این مسائل را برای تبیین این نکته بیان می‌کنیم که چرا اردوغان تنها چند روز پس از آرام شدن قره‌باغ و انعقاد یک قراردادِ مبهم میان آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری روس‌ها، پا به شهر ساحلی وروشا (مرعش) در قبرس شمالی به پایتختی «نیکوزیا» گذاشته است.
در نمای اول باید توجه داشته باشید که سفر اردوغان به قبرس شمالی (قبرسِ تُرک‌نشین) تنها چند هفته پس از آن صورت گرفت که او به یک ملی‌گرای ترک کمک کرد تا در انتخابات ریاست جمهوری قبرس شمالی پیروز شود. ارسین تاتار، رئیس‌جمهور تازه منتخب قبرس ترک‌نشین چند روز پیش در پارلمان این منطقه به ریاست تبروکن اولوچای، سوگند یاد کرد و اتفاقاً در این مراسم «فوآد اوکتای»، معاون رئیس‌جمهور ترکیه هم حضور داشت. علاوه بر آن، مهمت علی طلعت و درویش اروغلو، رؤسای جمهور سابق قبرس ترک‌نشین و ژنرال سزای اوزترک، فرمانده نیروی صلح قبرس ترک‌نشین در این مراسم حضور داشتند. پس از برگزاری مراسم تحلیف که اوایل آبان ماه برگزار شد، تاتار در بنای یادبود مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری ترکیه و مقبره‌های «فاضل کوچوک» و «رئوف دنکتاش»، پدران بنیان‌گذار قبرس ترک‌نشین، تاج گل قرار داد و این دقیقاً همان روندی است که آنکارا آن را به رئیس‌جمهوری قبرس شمالی ابلاغ کرده است. بنابراین پردة اولِ حضور اردوغان در قبرس شمالی را باید اعلام تبریک به رئیس‌جمهوری این منطقه که با حمایت او و تیمش به این جایگاه رسید، دانست و از سوی دیگر او با قرار گرفتن در کنار وی پیامِ خود را به یونان و قبرس جنوبی مخابره کرد: «اینجا، متعلق به آنکارا است!»
بازسازی شهر وروشا در وهله اول باعث می‌شود تا صنعت توریسمِ ترک‌ها رونق بگیرد و وارد فاز جدید شود و از سوی دیگر این شهر به راحتی می‌تواند مکانی برای استقرار نیروی دریایی ترکیه باشد
فاماگوستا، نقطه اشراف بر مدیترانه
موضوع دوم که به نوعی مهمترین دلیل حضور اردوغان در قبرس شمالی به شمار می‌آید، دوخته شدن چشم آنکارا به مدیترانه شرقی است که از ماه‌ها پیش این موضوع به تنش چند ضلعی میان ترکیه، اتحادیه اروپا، یونان و حتی مصر و امارات تبدیل شده است.
زمانی که اردوغان وارد قبرس شمالی شد، یکباره شاهد آن بودیم که رسانه‌های ترکیه اعلام کردند رئیس‌جمهوری این کشور قصد دارد در «شهر ارواحِ قبرس» که زمانی یک منطقه تفریحی بسیار زیبا بود، به گردش برود. بر اساس این خبر اردوغان قصد داشته تا در خرابه‌های شهر واروشا (فاماگوستا) واقع در قبرس به گردش بپردازد که این موضوع باعث برانگیخته شدن خشم سکنه قبرس یونانی‌نشین شده است. بر اساس اسناد تاریخی، این منطق که در حومه شهر شرقی فاماگوستا قرار دارد در سال ۱۹۷۴ میلادی پس از آن که نیروهای ترکیه کنترل آنرا در دست گرفتند، حصارکشی شد و ساکنان یونانی‌نشین، پیش از اشغال آن، از محل گریختند.
برگرداندن این منطقه به قبرس یونانی‌نشین یکی از مسائل مورد بحث در مذاکرات طولانی مدت طرفین بوده است و اظهارات اخیر اردوغان هم باعث شده تا بنزین بر آتشِ این تفرقه ریخته شود. تنش‌ها بر سر واروشا پس از آن شدت گرفت که قبرس ترک‌نشین بخش‌هایی از این شهر را پس از چندین دهه برای نخستین بار بازگشایی کرد و به همین دلیل شاهد آن بودیم که اعتراضات علیه سفر اردوغان به این شهر در قبرس یونانی‌نشین به سرعت
صورت گرفت.
ساکنان قبرس یونانی‌نشین در پیامی ویدئویی که علیه این سفر منتشر شد، اعلام کرده‌اند این شهر اردوغان نیست و متعاقباً اینجا محلی برای برگزاری پیک‌نیک نیست.
سفر اردوغان به قبرس شمالی (قبرسِ تُرک‌نشین) تنها چند هفته پس از آن صورت گرفت که او به ارسین تاتار که یک ملی‌گرای ترک بود کمک کرد تا در انتخابات ریاست‌جمهوری قبرس شمالی پیروز شود
آنها معتقدند که بر اساس اسناد تاریخی موجود این شهر به واسطه جنگ و با زور اسلحه توسط ترکیه از آنها گرفته شده است. اعتراضات به سفر اردوغان تنها مختص به ساکنان قبرس یونانی‌نشین نیست بلکه صدها تن از ساکنان قبرس ترک‌نشین نیز علیه مداخله آنکارا در جزیره قبرس اعتراض کرده‌اند. اینکه چرا اردوغان به این شهرِ متروکه سفر کرده، هیچ دلیلی ندارد جز سرمایه‌گذاری آنکارا در این شهر. بدون‌شک این شهر به دلیل اشرافِ بسیار زیاد بر مدیترانه شرقی از جمله مکان‌هایی است که به زودی توسط دولت ترکیه بازسازی می‌شود.
بازسازی این شهر در وهله اول باعث می‌شود تا صنعت توریسمِ ترک‌ها رونق بگیرد و وارد فاز جدید شود و از سوی دیگر این شهر به راحتی می‌تواند مکانی برای استقرار نیروی دریایی ترکیه باشد. از جهتی دیگر باید این موضوع را مورد نظر قرار داد که ترکیه به احتمال زیاد در ساحل این منطقه، منابع عظیمِ گازی یا نفتی کشف کرده که حالا به دنبال اکتشافِ نهایی و بهره‌برداری از آن برآمده است.
این مولفه‌ها در حالی قوت می‌گیرد که اردوغان در کنفرانس خبری خود در قبرس شمالی اعلام کرده که اکنون در قبرس، دو ملت و دو دولت جداگانه وجود دارد و راه‌حل دو کشور باید بر اساس برابری حاکمیتی مورد مذاکره قرار گیرد! این بدان معناست که ترکیه و شخص اردوغان به هیچ وجه حاضر نیست قبرسِ یکپارچه را به رسمیت بشناسد و بر این اساس نزاع بر سر این منطقه با اروپا و یونان همانند گذشته ادامه خواهد داشت و این به معنای مرزبندی جدید در نیکوزیا به شمار می‌رود.
دیدگاه تان را بنویسید