اون اهرم پکن!

فرشاد گلزاری

«منتظر هدیه کریسمس کره شمالی باشید!» این عنوان، تیتر خبری است که «روزنامه جونگ آنگ ایلبو» چاپ کره جنوبی از قول یک منبع آن را منتشر کرده که نشان می‌دهد باید منتظر اتفاق‌های جدید و عجیب در شبه جزیره کره باشیم. بدون تردید خبری که روزنامه جونگ آنگ ایلبو منتشر کرده از سوی یک مقام امنیتی یا نظامی مخابره شده است؛ چراکه او رسماً اعلام کرده که پس از آزمایش موتور موشک در 18 مارس 2017، کره شمالی چهار روز بعد باز هم آزمایش انجام داده است. او در ادامه سخنانش می‌گوید که اوایل سال هم پیونگ‌یانگ سایت «تونگچانگ-ری» را بازسازی کرد و نشانه‌هایی از آمادگی برای پرتاب ماهواره از ماه گذشته میلادی دیده می‌شود و به همین دلیل بسته به واکنش آمریکا و کره جنوبی، ممکن است کره شمالی پیش از کریسمس همانطور که گفته بود، دست به آزمایش مجدد بزند که باید آن را هدیه کریسمس تلقی کرد.

اینکه خبر فوق و منبع آن تا چه حد موثق و قابل اعتماد است، موضوع اصلی بحث ما نیست؛ اما نباید فراموش کنیم که بخشی از فاز جدید تنش میان آمریکا و کره‌شمالی، آزمایش‌هایی است که پیونگ‌یانگ به فرمان «کیم جونگ اون» در حال انجام دادن بوده، هست و خواهد بود! این واقعیت که کره‌شمالی بعد از دیدار اون و ترامپ قرار بوده دست به هیچگونه آزمایش موشکی (اعم از موتور موشک، سوخت جامد، کلاهک‌ هسته‌ای، بالستیک، موشک‌های زیر سطح به سطح و...) نزند، بیش از آنکه یک حقیقت سیاسی با اتکا به اسناد حقوقی امضا شده فی‌مابین باشد، به مثابه یک لطیفه است؛ چراکه اساساً کشوری مانند کره‌شمالی را باید به چند صورت مختلف مورد تحلیل قرار داد. بحث اصلی ما تنش میان کره‌شمالی و ایالات متحده نیست. این موضوع سال‌های سال و از زمان پیدایش مدار 38 درجه (خطی که دو کره را از هم جدا می‌کند و اخیراً ترامپ با کیم جونگ اون از روی همین خط عبور کردند و دیدار داشتند) تاکنون ادامه دارد و نمی‌توان گفت به این آسانی حل و فصل می‌شود؛ چراکه دعوا و منازعه فعلی، «بازی بزرگان» است و پیونگ‌یانگ تنها بخشی از این بازی به حساب می‌آید، نه تمامِ آن.

اگرچه دیدارهای اون و ترامپ از سوی بسیاری از ناظران بین‌المللی مثبت تلقی شد، اما واقعیت این است که کره‌شمالی زیر بار بدترین تحریم‌ها قرار دارد و تنها کشوری که او را از حیث مالی، صنعتی و حتی خوراک و پوشاک حمایت می‌کند، «چین» است

اون، وجه‌المصالحه پکن و واشنگتن

آنچه امروز در شبه جزیره (با محوریت اقدام‌های کره شمالی) مشاهده می‌کنید، قسمتی از پرونده تنش میان آمریکا و چین است. تردید وجود ندارد که تمام آزمایش‌های موشکی و هسته‌ای کره شمالی، سناریویی است که یک سر آن در پکن و روسیه و طرفِ دیگرش در آمریکا قرار دارد؛ این بلوک‌بندی باعث نمی‌شود که متغیرهای مهمی مانند کره جنوبی و ژاپن را نادیده بگیریم؛ بلکه باید آنها را بازیگران مکمل این پرونده بدانیم. بررسی منحنی اقدام‌های پیونگ‌یانگ به خوبی نشان می‌دهد هر زمان که ایالات متحده و چین بر سر یک موضوع مهم مانند تعرفه‌های گمرکی، سرنوشت تایوان یا سرمایه‌گذاری‌های پکن در کشورهای غرب آسیا و حاشیه خلیج فارس با مشکل اساسی روبرو می‌شوند و تنش‌ها عمق پیدا می‌کند، کره‌شمالی دست به یک اقدام عجیب و غریب می‌زند. اصل مطلب اینجاست که این اقدام باید در حد و اندازه‌ای باشد که اولاً توجه رسانه‌های منطقه‌ای در شبه جزیره را به طور مستقیم به خود جلب کند و دوماً جزئیاتش باید به صورتی باشد که تا چند روز تفسیر و تحلیل آن توسط کارشناسان نظامی و امنیتی آمریکا و متحدانش در شبه جزیره کره (کره جنوبی و ژاپن) به طول بینجامد. به عنوان مثال پس از آزمایش‌های اخیر کره شمالی تلویزیون دولتی ژاپن، اعلام کرد که کره شمالی در محوطه پرتاب «ماهواره سوهه» یک آزمایش «با اهمیت زیاد» انجام داده است که با آزمایش‌های گذشته تفاوت داشته؛ چراکه در گذشته سوهه به عنوان یک سایت آزمایش موشک نیز مورد استفاده قرار گرفته اما چندین سال چنین آزمایش‌هایی در این سایت انجام نشده بود.

به موازات این بحث، کارشناسان کره جنوبی اعلام کرده‌اند که کره شمالی به احتمال زیاد با استفاده از سوخت جامد، موتور یک موشک را آزمایش کرده است؛ چراکه سیستم سوخت جامد در مقایسه با سوخت مایع زمان کمتری برای بارگیری صرف می‌کند که قابلیت یک حمله غافلگیرانه را افزایش می‌دهد. آنها بر این باور هستند که این نوع سوخت، برد موشک را به صورت چشم‌گیر افزایش می‌دهد. اگر نگاهی به این ارزیابی‌ها داشته باشیم به صورت کاملاً واضح می‌فهمیم که روند آزمایش‌های اخیر پیونگ‌یانگ چیزی فراتر از یک اقدام شیطنت‌آمیز است؛ به گونه‌ای که هم‌پیمانان آمریکا در شبه جزیره کره از یک طرف احساس خطر کرده‌اند و از سوی دیگر مقامات واشنگتن به صورت مستقیم و هجومی به کره شمالی حمله‌ور شدند. این مولفه‌ها به خوبی نشان می‌دهد که تنش میان آمریکا و کره‌شمالی بیش از آنکه به ماهیت مذاکرات اخیر اون و ترامپ ارتباط داشته باشد، به پرونده‌ای بدل شده که جدل میان شرق و غرب را نمایان می‌کند که پکن نمایندگیِ بلوک شرقی و آمریکا سردمدار بلوک غربی آن به شمار می‌رود.

این واقعیت که کره‌شمالی بعد از دیدار اون و ترامپ قرار بوده دست به هیچ‌گونه آزمایش موشکی (اعم از موتور موشک، سوخت جامد، کلاهک‌ هسته‌ای و...) نزند، بیش از آنکه یک حقیقت سیاسی با اتکا به اسناد حقوقی امضا شده فی‌مابین باشد، به مثابه یک لطیفه است

آمریکا چقدر مقصر است؟   

اینکه چرا کره‌شمالی دست به چنین حرکات انفعالی، سلبی و خطرناک می‌زند موضوعی است که باید آن را در روابط واشنگتن و پیونگ‌یانگ جست‌وجو کرد. به‌رغم دیدارهای نادر و کم‌سابقه کیم جونگ اون و دونالد ترامپ در موقعیت‌های مختلف و بر خلاف گمانه‌زنی‌های امیدوارانه، هیچ اقدام عملی در روابط دو کشور صورت نگرفته است. باید متوجه بود که عادی‌سازی روابط میان دولت‌ها در نظام بین‌الملل و قرن حاضر به این راحتی صورت نمی‌گیرد. اینکه با چند دیدار و تعریف و تمجید از یکدیگر خیال کنیم همه چیز به پایان خود رسیده، کاملاً نادرست است. اگرچه دیدارهای اون و ترامپ از سوی بسیاری از ناظران بین‌المللی مثبت تلقی شد و بسیاری این روابط را خاتمه‌دهنده تنش میان دو طرف عنوان کردند؛ اما واقعیت این است که کره‌شمالی زیر بار بدترین تحریم‌ها قرار دارد و تنها کشوری که او را از حیث مالی، صنعتی و حتی خوراک و پوشاک حمایت می‌کند، «چین» است. البته در این مسیر روسیه هم ارتباط‌های زیادی با کره‌شمالی دارد؛ اما چه باورمان شود یا نه، پکن فصل‌الخطاب در این پرونده است.  شکی وجود ندارد که چین از کره‌شمالی به عنوان یک ابزار فشار علیه آمریکا استفاده می‌کند و برای اثبات این موضوع سندها و وقایع بسیار زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد این موضوع هم اکنون در حال اجرایی شدن است. به عنوان مثال تحرک ناوگان آمریکا در جزیره چین یا خرید یک جزیره توسط ژاپن برای تمرینات نظامی مشترک با آمریکا موضوعاتی است که چین را عصبانی کرده است؛ حال اگر مساله تنش و جنگ تجاری را به آن اضافه کنید، به خوبی می‌بینید که «کره‌شمالی به پیمانکار چین» تبدیل شده است. در این رهاورد فراموش نکنید که چین به دلیل جمعیت میلیاردی خود، با مسائلی مانند اشتغال دست و پنجه نرم می‌کند و این موضوع را به یک بحران دائمی برای پکن تبدیل کرده است. به همین دلیل است که پکن در حال سرمایه‌گذاری‌های مختلف و متنوع در خاورمیانه است. چین قصد دارد از این طریق شهروندانش را به نیروی کار مولد تبدیل کند و بر اساس راهبردهایش مقابل قطب اقتصادی آمریکا قرار بگیرد که تاحدودی موفق بوده است. در مقابل اینکه نشست شورای امنیت درباره نقض حقوق بشر در کره‌شمالی که قرار بود روز گذشته (سه‌شنبه) برگزار شود به درخواست آمریکا لغو و به جای آن (امروز) جلسه‌ای درباره آزمایش‌های موشکی کره‌شمالی برگزار خواهد شد، نشان می‌دهد که آمریکا نمی‌خواهد به صورت انفرادی پیونگ‌یانگ را مورد هدف قرار دهد؛ بلکه به دنبال اجماع‌سازی است.