سوء تفاهم ترامپ کار دست اردوغان داد

حمیدرضا پیشبهار، روزنامه‌نگار

پس از آنکه کاخ سفید فشار اقتصادی سنگینی به ترکیه وارد کرد، واحد پولی این کشور به شدت ارزش خود را از دست داد و ترکیه دچار بحران اقتصادی شد. ترامپ پیشتر به این نتیجه رسیده بود که با رایزنی بر سر آزادسازی زندانی ترک که توسط اسرائیل به گروگان گرفته شده بود، اردوغان نیز کشیش پروتستان آمریکایی را آزاد خواهد کرد، ولی چنین نشد و شعله‌های آتش‌افروزی ترامپ اقتصاد ترکیه را فرا گرفت.

مقامات ترک اذعان کردند که در دیدار دو رییس‌جمهور در حاشیه نشست ماه پیش ناتو، آن دو بر سر آزادسازی همزمان ابرو اوزکان، زندانی ترکی که به جرم همکاری با حماس توسط اسرائیل دستگیر شده بود و اندرو برنسون، کشیش آمریکایی که به زعم ترکیه در کودتای نافرجام سال 2016 مشارکت داشت «گفتگوهایی» داشته‌اند. این دیدار پیش از بروز بحران اعتمادی صورت گرفت که امروز منجر به بحران اقتصادی ترکیه شده است، اما این دیدار به خودی خود باعث بروز تنش و اقدامات متقابل سیاسی آمریکا نشده است و داستان پیچیدگی‌های دیگری هم دارد.

ابرو اوزکان یک روز پس از  گفتگوی دو رییس‌جمهور آزاد شد اما برنسون تنها از زندان خارج شد و به حصر خانگی درآمد. اندرو برنسون به چهره کلیدی بحران اقتصادی این روزهای ترکیه تبدیل شده است. بحرانی که طی آن ارزش هر دلار آمریکا به 7.2 لیر رسیده است و البته نگرانی‌ها در مورد ثبات اقتصادی ترکیه را افزایش داده است. کارشناسان معتقدند که ترکیه با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته است و در عمل رشد اقتصادی این کشور در سال‌های اخیر در نتیجه اخذ وام‌های بین‌المللی متعددی است که می‌تواند این کشور را به بحرانی مانند آنچه یونان به آن دچار شد، بکشاند.

در حالی که بحران اقتصادی ترکیه بازارهای بین‌المللی را تحت تاثیر قرار داده است به نظر نمی‌رسد مقامات سیاسی این کشور حاضر باشند از موضع خود عقب‌نشینی کنند.

منابع نزدیک به تصمیم‌گیران کلان ترکیه اعلام کردند که ترامپ تفاهم به دست آمده را اشتباه تفسیر کرده است و به فرض اینکه با آزادی زندانی ترک، برنسون هم آزاد خواهد شد، از بنیامین نتانیاهو خواست اوزکان را آزاد کند.

در مقابل اردوغان نیز تصور کرده بود که در ازای آزادی اوزکان باید نرمشی نشان دهد و بنابراین در مرحله اول دستور آزادی کشیش از زندان و انتقال وی به خانه را داده بود، قرار بود پس از این شرایط برای آزادسازی کامل برنسون فراهم شود.

منابع ترک اعلام کردند که این گفتگوها در حاشیه اجلاس ناتو صورت گرفته است: «اردوغان از ترامپ می‌خواهد تا وی را در آزادسازی ابرو اوزکان از زندان اسرائیل یاری دهد. در این جلسه تنها دو رییس جمهور و یک مترجم حضور داشتند. ترامپ گفته بود: «ابتدا باید به وضعیت کشیش رسیدگی کنیم». اردوغان نیز جواب مثبت داده بود، البته منظور وی این بود که بر روی این مسئله کار خواهد کرد. پس از آن مایک پنس بنا به ملاحظات انتخاباتی حرکتی انجام داد که اوضاع را به هم ریخت. ترامپ بین فرآیند همکاری و رسیدن به توافق نهایی، دومی را متصور شده بود»

مسئله آزادسازی برنسون سنگ محک پروتستان‌های آمریکایی در مورد ترامپ است، پروتستان‌های آمریکا یکی از هسته‌های اصلی پایگاه سیاسی ترامپ در این کشور هستند. پنس که آزادسازی برنسون را امری حتمی تلقی می‌کرد، چند روز پس از نشست اعلام کرده بود: «در صورتی که ترکیه در اسرع وقت کشیش بیگناه و باایمان ما را به آمریکا بازنگرداند، آمریکا تحریم‌های سنگینی را علیه ترکیه وضع خواهد کرد»

پنس و پروتستان‌های آمریکا معتقدند که بازداشت برنسون به خاطر اعتقادات مذهبی وی بوده است، مسئله‌ای که به شدت توسط آنکارا تکذیب شد. ترکیه نسبت به مسائل مذهبی مربوط به مسیحیان بسیار حساس است زیرا چنین اتهاماتی می‌تواند صنعت توریسم این کشور را به شدت تهدید کند.

برنسون سه ماه پس از شکست کودتا علیه اردوغان، بازداشت شد. بسیاری معتقدند که این کودتا توسط جنبش سیاسی گولن، طراحی شده است. فتح‌الله گولن، رهبر این جنبش سیاسی در تبعیدی خودخواسته بیست سال پیش از ترکیه به آمریکا رفت و در ایالت پنسیلوانیا زندگی می‌کند.

یک سال بعد از آن بود که اردوغان بحث مبادله گولن و برنسون را پیش کشید: «شما یک ملا در آمریکا دارید و ما هم یک کشیش در اینجا. من به آمریکا گفته‌ام که حاضریم این دو را با هم مبادله کنیم اما آنها موافق چنین کاری نیستند» ترکیه روز دوشنبه اعلام کرد که برنامه‌ای برای آزادسازی برنسون نداشته است و در همین راستا اردوغان با قدرت در برابر اعمال تعرفه‌های سنگین بر فولاد و آلمینیوم این کشور ایستاد، البته روس وی برای حل این معضل اقتصادی بسیار نامعمول است. اردوغان در عوض اصلاحات اقتصادی از مردم خواست طلا و دلار خود را بانک‌ها بیاورند و لیر را تقویت کنند. استراتژی که برای ما نیز بسیار آشنا است.

اردوغان با وجود افزایش تورم در ترکیه سعی در پایین نگه داشتن نرخ بهره بانکی این کشور دارد. استراتژی که از نظر اقتصاددانان داخل و خارج ترکیه بسیار اشتباه است. اردوغان علاوه بر این در تصمیمات بانک مرکزی ترکیه دخالت می‌کند و همچنین داماد خود، برات آلبایراک را به سمت وزارت دارایی و تامین مالی برگزیده است. این دو حرکت مورد استقبال بازارهای جهانی واقع نشده است و کارشناسان معتقدند ترکیه با این اقدامات بنیان‌های اقتصادی این کشور را تضعیف خواهد کرد و اعتماد جهانیان نسبت به پشتوانه اقتصادی این کشور کاهش پیدا خواهد کرد.

اقتصاددانان معتقدند که رکود اقتصاد ترکیه امری ناگریز است و با وجود آنکه اقتصاد ترکیه تنها یک درصد از اقتصاد جهان را در بر می‌گیرد، افول آن به بازارهای منطقه از جمله حوزه یورو و اقتصادهای در حال ظهور سرایت خواهد کرد.  عدم ارائه برنامه‌ای مشخص برای مقابله با بحران ارزی ترکیه، احتمال تعمیق این بحران را بیشتر کرده است و در نتیجه موسسات سرمایه‌گذاری اروپایی از این وضعیت به شدت نگران هستند.

اندور برچ، اقتصاددان ارشد موسسه HIS Markit در این رابطه گفت: «اقدامات دولت ترکیه در روزهای اخیر و عدم برنامه‌ریزی مناسب برای مقابله با این بحران نمی‌تواند جلوی کاهش ارزش لیر را بگیرد؛ مقامات ترکیه نباید تنها قول بدهند و حل این بحران نیازمند اجرای سریع اصلاحات اقتصادی است. آنها باید در اولین قدم برای نجات لیر نرخ بهره بانکی این کشور را به شدت افزایش دهند. در صورت اجرای این عمل و البته کاهش سخنرانی‌‌های تنش‌آمیز توسط سیاسیون این کشور سقوط لیر متوقف خواهد شد و در نتیجه نرخ خروج سرمایه از این کشور نیز کاهش خواهد یافت»

این روزها بنگاه‌های اقتصادی ترک که وام‌های دلاری گرفته‌اند باید برای بازپرداخت بدهی‌های خود 40 درصد بیشتر از هفته پیش هزینه کنند.

در حالی که کاهش ارزش لیر به معنای بهبود گردشگری این کشور است اما صنعت توریسم ترکیه نیز در روزهای اخیر تحت فشار بوده است.

کاسبان بازار استامبول معتقدند که این بحران به راحتی بر طرف نخواهد شد. محمت گوکسن، میوه فروش ترک می‌گوید: «همیشه همینطور بوده است. مردم فقیر باید تاوان سیاست‌های جهانی را بدهند که حتی از درک درست آن عاجز هستند»