مرگ حقوق زنان در عراق

سیدمحمد میرزامحمدزاده

هرچند که اتفاق اخیر در عراقی  افتاده که خشونت در آن عادی شده است، اما تصاویر همچنان تکان‌دهنده بود: مردی سوار بر موتورسیکلت، کنار ماشین توقف می‌کند و از پنجره ماشین سه تیر به سمت راننده آن، تارا الفارس،‌ شلیک می‌کند و او را در خیابان‌های بغداد به قتل می‌رساند.

ترور این زن مشهور شبکه‌های اجتماعی عراق در روشنایی روز، که تصاویر آن در دوربین‌های مدار بسته ثبت شده است، هرچند که برای شهروندان عراقی منزجرکننده بود، اما برای کسانی که در تجاوز آمریکا به عراق حضور داشتند و زجر 10 ساله پس از آن را نیز تحمل کرده‌اند، چندان غریب نبود.

این ترور تکان‌دهنده از جنبه دیگری هم با سایر کشتارها متمایز بود: جسد سلاخی شده روی صندلی خودرو نه سیاستمدار بود، نه مقام دولتی؛ ‌نه حتی شورشی یا یک سردار نظامی. او تنها یک ملکه زیبایی،‌ زنی جوان با هویت و شخصیت مستقل بود؛ یکی از 4 زن معروف شبکه‌های اجتماعی عراق که به صورت زنجیره‌ای در این کشور کشته شده‌اند.

هرچند که این 4 نفر هیچ ارتباطی با هم نداشتند، اما زندگی آنها،‌ حداقل در سال‌های اخیر، زمینه مشترکی داشته است. ‌ همه آنها در جامعه حضور پر رنگی داشته‌اند و این حضور شاخص‌های جامعه عراق را دچار اغتشاش کرده بود. جامعه‌ای که روابط آزادانه فامیلی نیز همچنان در لاک محافظه‌کارانه‌ای خزیده‌اند و مردم نگاه بسته خود به زنان را حفظ کرده‌اند.

به عقیده زنان عراقی، حتی نشان دادن صفاتی همچون زنان ترور شده در عراق پس از جنگ،‌ شجاعت می‌خواهد، حال آنکه با افتخار نیز این صفات را به نمایش بگذارید، واقعا باید بی پروا باشید.

ترور جنجالی الفارس، تکمیل زنجیره‌ای بود که منجر به ایجاد مباحث عمومی نادری در جامعه عراق شد؛‌ مباحثی در مورد اینکه زنان در 15 سال اخیر پس از تجاوز آمریکا، چقدر متحول شده‌اند و حامیان آنها بر این عقیده‌اند که آزادی مدنی و شخصی به نحوی از دل هرج و مرج بیرون می‌آید.

ترور روز جمعه (6 مهر 1397) الفارس 22 ساله در ادامه قتل سعاد العلی، فعال حقوق بشری در جنوب شهر بصره اتفاق افتاد؛ سعاد در حال سوار شدن به ماشینش بود که با گلوله ترور شد. در ماه آگوست نیز (مرداد ماه 1397)، 2 زن عراقی دیگر با نام‌های راشا الحسن و رفیفی الیاسری به فاصله یک هفته ترور شدند؛ هر دو آنها صاحب سالن زیبایی در عراق بودند.

حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، پیش‌تر گفته بود که این قتل‌ها اتفاقات تصادفی نیستند و وعده داد که مهاجمان بازداشت شوند. البته زنان عراقی واکنش شدیدتری به موضوع داشتند. زینب سلبی،‌ زن عراقی که موسسه بین‌المللی زنان برای زنان را در واشنگتن اداره می‌کند در ارتباط با این قتل‌ها گفت: زن‌ها در عراق اینجا،‌ آنجا و همه جا به قتل می‌رسند، ما در دوران شکارچیان انسان عصر جدید زندگی می‌کنیم.

الفارس در قالب زنان دیگر عراقی نمی‌گنجید. یک مادر مطلقه مجرد که در 16 سالگی ازدواج کرده بود؛‌ او با عکس‌ها و فیلم‌هایی با دامن‌های کوتاه و آرایش‌های متفاوت در شبکه‌های اجتماعی، راهش را به خانه‌های مردم عراق باز کرد. وی 2 میلیون و 700 هزار دنبال کننده در اینستاگرام داشت و در توئیتر، فیس‌بوک و یوتیوب هم معروف بود. همه این شبکه‌ها در عراق در بین مردم محبوب هستند؛ عراقی که مجرد زندگی کردن در آن از سوی افکار عمومی پذیرفتنی است اما معروفیت در شبکه‌های اجتماعی به ویژه برای زنان خطرناک است.

حدیل موتنار‌، کسی که خود را یک محافظه‌کار اجتماعی 28 ساله از شرق بغداد معرفی کرد گفت: ما می‌توانیم به لبنان برویم و هر طور که دلمان می‌خواهد لباس بپوشیم. حتی مردان عراقی هم در آنجا نگرش متفاوتی دارند. اما اگر آنگونه که در لبنان ظاهر می‌شوید در بغداد راه بروید، شرم آور است. معنی این تظاهر است، اما ما عراقی‌ها اینگونه هستیم.

الفارس از یک مادر شیعه لبنانی و یک پدر مسیحی عراقی متولد شده بود. وی هیچ‌وقت برای گنجیدن در استانداردهای جامعه عراق تلاش نکرد و همواره الگوهای خود را داشت. شخصیت او چالشی در جامعه دوگانه عراق به وجود آورده بود که هیچکس نمی‌خواست با آن کنار بیاید.

واکنش‌ها در جامعه عراق به مرگ الفارس متفاوت بود، یک طرف دلسوزان او و طرف دیگر خشنودان از مرگ وی بودند؛‌ بازتابی از جامعه قطبی شده عراق. یک کارمند رسانه دولتی عراق به دلیل برچسب زدن «فاحشگی» به الفارس در پستی در شبکه‌های اجتماعی، از کار خود اخراج شد.

زینب 39 ساله که به دلیل ترس از کشتارهای اخیر از گفتن فامیلی‌اش به خبرنگاران سر باز می‌زند، با اشاره به واکنش‌های مردم در شبکه‌های اجتماعی به قتل الفارس گفت: نظرات بسیار تندروها در شبکه‌های اجتماعی حال مرا بد کرده است. به عقیده این افراد، کشته شدگان شایسته این مرگ بودند، چرا که رفتارشان این واکنش را می‌طلبیده است.

مردم این دختران را به سواستفاده از آزادیشان متهم می‌کنند. اما این مفهوم آزادی است که مورد سواستفاده قرار گرفته است. خانواده‌ها به جای سوگواری برای از دست رفتگانشان، مجبور به دفاع از خود شده‌اند.

روسول کمیل فعال حقوق زنان و کارشناس خشونت جنسی در اینباره گفت:‌ به عقیده من چیزی که برای این دختران اتفاق افتاده تهدیدی برای همه زنان و دختران عراقی است که می‌خواهند آزادانه بی‌توجه به قومیت، مذهب و نقش‌هایشان زندگی کنند. نگرش متنوع و متفاوت به موضوعی پرخطر برای همه زنان عراقی بدل شده است.

سورا احمد، دانشجوی دانشگاه بغداد با تأیید این نظر گفت: این قتل‌ها از نظر من نمی‌تواند برخوردهای مردمی که همچنان در «زن سنتی» مانده‌اند را تغییر دهد. ما قبلا چنین رفتاری را در بمب‌گذاری فاحشه‌خانه‌ها و تیراندازی در کلوپ‌های شبانه دیده بودیم. این پیامی به همه زنان است که «جایگاهت را بشناس» و من می‌ترسم مردم به این پیام گوش فرا دهند و فکر نمی‌کنم مساله این جنایت‌ها حل شود.