توافق آتش‌بس در غزه رسماً با نظارت بین‌المللی اجرایی شد؛
نقطه آغاز آرامش بر ویرانه‌های یک جنگ
رامین پرتو
پس از ماه‌ها فشار میدانی و دیپلماتیک، توافق آتش‌بس در غزه بالاخره پنجشنبه شب تأیید شد و از روز گذشته (جمعه) رسماً اجرایی شد. خلیل الحیه، رئیس جنبش حماس در نوار غزه، در سخنانی ضمن ستایش ایستادگی مردم غزه و حماس از شکست نقشه‌های اسرائیل برای آوارگی و اخراج آنها از غزه، گرسنگی و هرج‌ومرج سخن گفت و اعلام کرد که حماس با «مسئولیت‌پذیری بالا» به پیشنهاد رئیس‌جمهور آمریکا پاسخ داده و منافع مردم فلسطین را تأمین کرده است. بر اساس مفاد توافق، بندهای کلیدی شامل بازگشایی گذرگاه رفح، ورود کمک‌های بشردوستانه، تبادل اسرا و عقب‌نشینی ارتش اسرائیل به خطوط جدید است. حماس متعهد شده است که در بازه ۷۲ ساعت، ۲۰ اسیر زنده و ۲۸ جسد را تحویل دهد، در حالی که آزادی اسرای زنده بلافاصله آغاز می‌شود.
در سوی دیگر، دفتر نخست‌وزیری اسرائیل اعلام کرد که کابینه این کشور رای به اجرا گذاشتن توافق آزادی اسرای باقی‌مانده داده و آتش‌بس از ساعت ۱۲ ظهر روز گذشته (جمعه) آغاز شده و باید توجه داشت که حضور «استیو ویتکاف» مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی و «جرد کوشنر» داماد ترامپ در جلسه کابینه اسرائیل حکایت از نقش کلیدی واشنگتن در پیشبرد مذاکرات دارد. طبق گزارش‌ها، مرحله اول طرح صلح غزه پیشنهادی ترامپ شامل آزادی اسرای اسرائیلی در مقابل آزادی 2 هزار اسیر فلسطینی و عقب‌نشینی نسبی ارتش اسرائیل است و سپس، پنجره ۷۲ ساعته برای تکمیل تبادل اسرا باز خواهد شد.
از لحاظ میدانی، اسرائیل موفقیت‌های چشمگیری در نفوذ زمینی، بمباران گسترده و حمله به مراکز زیرزمینی حماس داشت که البته آنها را مرهون تسلیحات و تجهیزات آمریکایی است، اما حماس توانست با هزینه بسیار سنگین، نشان دهد که همچنان زنده است و می‌تواند مقاومت کند و خود را زنده نگه دارد
در بیانیه ارتش اسرائیل آمده که نیروها پس از موافقت با مفاد آتش‌بس، به خطوط استقرار جدید منتقل شده‌اند و در صورت بروز هرگونه تهدید، واکنش سریع خواهند داشت. تصاویر منتشرشده از غزه هم حکایت از بازگشت بخشی از مردم به شمال غزه از طریق خیابان الرشید دارند.
هزینه برای حماس و اسرائیل
جنگ دو ساله غزه بار سنگینی بر هر دو طرف تحمیل کرد؛ هزینه‌هایی که به چند لایه تقسیم می‌شوند که اعم از هزینه انسانی، زیرساختی، اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی را در بر می‌گیرند. طبق آمارهای رسمی فلسطینی، شمار جان‌باختگان جنگ تا کنون بیش از 67 هزار نفر بوده که شامل غیرنظامیان و مجروحان است و همچنین اندیشکده «هزینه‌های جنگ» گزارش داده که این رقم بیش از ۱۰ درصد جمعیت پیش از جنگ غزه را شامل می‌شود که البته مجروحان بالغ بر 170 هزار نفر گزارش شده است. این آمار‌ها با بررسی‌های مستقل نیز تأیید می‌شوند؛ چراکه طبق گزارش گاردین طی دو سال جنگ، حدود ۹۲ درصد زیرساخت‌های غزه تخریب شده‌اند و 92 درصد از خانه‌ها آسیب دیده‌اند.
از جهتی دیگر، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پس از جنگ، بازسازی غزه است و ارزیابی‌هایی که پیش از توافق حاصل شده‌اند، حدود هزینه بازسازی را بین ۵۰ تا ۸۰ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. گزارش‌های سازمان ملل و بانک جهانی مجموع نیاز بازسازی ده‌ساله را در حدود 53,2 میلیارد دلار تخمین زده‌اند، که ۲۰ میلیارد دلار از آن باید ظرف سه سال اول صرف خدمات حیاتی و زیرساخت‌ها شود. نکته دیگر، هزینه پاکسازی آوار و جمع‌آوری مهمات عمل‌نشده است. برخی برآوردها می‌گویند جمع‌آوری آوار ممکن است تا ۲۰ سال طول بکشد و در همین دوره، هزینه‌هایی بسیار بالاتر تحمیل شود.
از منظر سیاسی، حماس در طول جنگ تلاش کرد خود را نماینده مقاومت و حامی فلسطینیان معرفی کند. در مقابل از سوی اسرائیل هم حمایت نظامی و تسلیحاتی گسترده‌ای از آمریکا دریافت شد و گفته شده که دولت ایالات متحده از ابتدای جنگ تاکنون بیش از 21,7 میلیارد دلار کمک نظامی مستقیم به اسرائیل ارائه کرده است. این در حالیست که هزینه مشروعیت و انتقاد جامعه جهانی نیز برای اسرائیل افزایش یافته و گزارشات بین‌المللی مکرراً به نقض حقوق بشر، آسیب به غیرنظامیان و محاصره غزه اشاره کرده‌اند.
کدام طرف جنگ پیروز شد؟
پیش از آتش‌بس، سوال محوری این بود که آیا حماس می‌تواند به یک پیروزی میدانی قابل اعتنا برسد یا اینکه اسرائیل موفق می‌شود مقاومت را سرکوب کند؟ از لحاظ میدانی، اسرائیل موفقیت‌های چشمگیری در نفوذ زمینی، بمباران گسترده و حمله به مراکز زیرزمینی حماس داشت که البته آنها را مرهون تسلیحات و تجهیزات آمریکایی است، اما حماس توانست با هزینه بسیار سنگین، نشان دهد که همچنان زنده است و می‌تواند مقاومت کند. بر اساس تحلیل‌ها، اسرائیل نتوانست حماس را به لحاظ نظامی به طور کامل منهدم کند و طبق بررسی‌ها، حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار نیروی مقاومت همچنان فعال بوده‌اند و این جریان توانسته است نیروهای جدید جذب کند. به عبارت دیگر، اسرائیل هرچقدر آسیب برجسته وارد کرد، اما نتوانست تسلط کامل و پاکسازی کامل مقاومت را محقق سازد.
ارتش اسرائیل در بیانیه‌‌ای تأکید کرده که در صورت بروز هرگونه تهدید فوری، واکنش نشان خواهد داد و محدودیت در کنترل مناطقی که اسرائیل هنوز نفوذ دارد، یا اختلافات در تفسیر خطوط استقرار جدید، می‌توانند زمینه نقض آتش‌بس را فراهم کند
از منظر سیاسی، حماس می‌تواند با تعبیر توافق آتش‌بس به عنوان «پیروزی سیاسی» به دستاوردی نسبی دست یابد. برای اسرائیل، توافق آتش‌بس به معنای عقب‌نشینی نسبی و پرداخت هزینه بین‌المللی است، اما طرفی است که اهرم نظامی و پشتیبانی آمریکا را در اختیار دارد و اگر بتواند آتش‌بس را همچنان نقض نکند و شرایط امنیتی را به نفع خود تنظیم کند، می‌تواند ادعا کند که پیش‌شرط‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری قدرت را حفظ کرده است.در نتیجه، نمی‌توان دقیقاً گفت که یک «پیروز کامل» وجود دارد؛ بلکه یک وضعیت معلق حاصل شده است.
چشم‌انداز آینده غزه و
احتمال نقض آتش‌بس
چشم‌انداز غزه پس از آتش‌بس پیچیده و چندلایه است. بازسازی عظیم، بازگشت آوارگان، تأمین امنیت، ایجاد نهاد حکومتی کارآمد و مدیریت منابع محدود بار سنگینی بر آینده این منطقه قرار می‌دهد. همان‌طور که گفته شد، بازسازی غزه ممکن است ده‌ها سال طول بکشد. بازگشت آوارگان به مناطق تخریب‌شده نیز خطرناک است و در چنین شرایطی، مدیریت مرحله به مرحله بازسازی به همراه ضمانت نظارت بین‌المللی اهمیت فراوان دارد.
دراین میان حماس باید در مناطقی که اسرائیل عقب‌نشینی کرده، نهادهای امنیتی و انتظامی خود را مستقر کند و نظم را برقرار سازد. دستگاه‌های امنیتی غزه اکنون اعلام کرده‌اند که در مناطقی که ارتش اسرائیل عقب‌نشینی کرده مستقر خواهند شد و از مردم خواسته‌اند همکاری کنند؛ اما تضمین عدم وقوع درگیری مجدد یا شعله‌ور شدن درگیری به مراقبت شدید و حضور نظارتی بین‌المللی وابسته است. در توافقات آتش‌بس پیشین نیز نقض‌هایی به وقوع پیوسته است و هیچ تضمینی نیست که آتش‌بس جدید سالم بماند، به خصوص اگر یکی از طرف‌ها احساس کند منافعش تهدید می‌شود.
نقض آتش‌بس ممکن است از سوی اسرائیل اتفاق بیفتد، به ویژه اگر ادعا شود که حماس به تعهدات خود پایبند نبوده یا تهدیدات امنیتی جدیدی پدید می‌آید و حتی اسرائیل در بیانیه ارتش خود تأکید کرده که در صورت بروز هرگونه تهدید فوری، واکنش نشان خواهد داد. علاوه بر آن، محدودیت در کنترل مناطقی که اسرائیل هنوز نفوذ دارد، یا اختلافات در تفسیر خطوط استقرار جدید، می‌توانند زمینه نقض را فراهم کند. تاریخ درگیری‌ها نشان داده است که آتش‌بس‌های خاورمیانه، حتی اگر به‌ظاهر تثبیت شوند، زمینه درگیری مجدد را دارند، مگر آنکه ضمانت‌های امنیتی محکم و نظارت بین‌المللی برقرار شود.
آینده سیاسی و مشروعیت
حماس برای ماندن در عرصه قدرت باید نشان دهد که توان اداره غزه و تأمین نیازهای مردم را دارد. اگر بازسازی معوق شود و کمبود خدمات عمومی ادامه یابد، مشروعیت داخلی آن دچار چالش خواهد شد. از سوی دیگر، جامعه جهانی و کشورهای منطقه که به مرحله بازسازی وارد می‌شوند، احتمالاً خواستار شفافیت، کنترل و محدود کردن نفوذ حماس خواهند بود و در این میان، فشارها برای تغییر ساختار حکومتی یا قرارگیری نهادهای بین‌المللی یا تحت الحمایه‌ها نیز دور از ذهن نخواهد بود. بنابراین، آینده غزه به شدت به تعهدات طرف‌ها، توان تأمین مالی، حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی، و سازوکارهای نظارتی بستگی دارد.
دیدگاه تان را بنویسید